Công nghiệp ô tô vẫn ‘đi chậm’
Theo đánh giá của Bộ Kế hoạch và đầu tư (KHĐT), khi nền kinh tế trở lại sau đại dịch, nhu cầu sẽ gia tăng, mang đến cơ hội cho Việt Nam đưa các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng.
Với ngành ô tô, Bộ KHĐT nhận định xu hướng chuyển sang xe điện, và sự chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu của các công ty đa quốc gia, sẽ tạo cơ hội cho doanh nghiệp Việt.
Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của Bộ KHĐT phối hợp với UNDP hồi giữa năm nay cho thấy ngành ô tô còn nhiều hạn chế, có các vấn đề cố hữu như quy mô nhỏ và kém cạnh tranh về chi phí, doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia vào các công đoạn giản đơn, tỷ lệ nội địa hóa thấp.
Theo đó, khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng sau đại dịch là thách thức lớn, cơ hội có thể lại bị bỏ lỡ.
Ban hành hồi giữa tháng 8 vừa qua, Thống kê của Bộ KHĐT về danh mục máy móc, thiết bị, phụ tùng thay thế, phương tiện vận tải chuyên dùng, nguyên liệu, vật tư, bán thành phẩm trong nước đã sản xuất được, cho thấy có 287 loại linh kiện các doanh nghiệp lắp ráp ô tô trong nước tự sản xuất được. Trong đó, 269 loại cho xe ô tô con dưới 9 chỗ và 18 loại cho xe khác.
Danh mục này cũng cho thấy các linh kiện chủ yếu thuộc loại giản đơn, hoặc loại cồng kềnh – phải sử dụng nhiều nhân công. Đơn cử, nắp che điện cực ắc quy, ắc quy, lốp không săm, túi đựng dụng cụ, kính cửa, ăng ten, bộ dây điện, đèn hậu, bộ cản xe, tấm ốp cửa, tựa tay cửa, chắn bùn…
Những linh kiện đòi hỏi công nghệ cao gần như không có.
Trong khi đó, theo số liệu của Bộ Công thương, với dòng xe cá nhân, Việt Nam hiện có 9 nhà sản xuất gốc (OEM) tham gia thị trường, bao gồm: Toyota, Honda, Suzuki, Mitsubishi, Ford, Mecerdes Benz, Thaco (Trường Hải), TC Motor, VinFast.
Các nhà sản xuất OEM thực hiện lắp ráp dạng CKD, trên dây chuyền sản xuất gồm 4 công đoạn chính là hàn, sơn, lắp ráp và kiểm định. Một số hãng có thêm công đoạn dập thân vỏ xe như Toyota, VinFast, Thaco.
Trong chuỗi cung ứng, chỉ có 18 nhà cung cấp phụ tùng ô tô cấp 1 và 58 nhà cung cấp cấp 2, cấp 3. Một số nhà cung cấp sản xuất cả phụ tùng xe máy lẫn ô tô.
Ngoài ra, những linh kiện nội địa hóa được có giá thành cao gấp 2 – 3 lần so với Thái Lan và Indonesia.
Nguyên nhân chính khiến ngành công nghiệp ô tô khó phát triển mạnh là do thiếu vắng chính sách đủ tầm, Hiệp hội Cơ khí Việt Nam nhấn mạnh.
Thiếu vắng chính sách hấp dẫn
Từ nhiều năm nay, công nghiệp ô tô được xác định có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế, là một trong những động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Công nghiệp ô tô luôn là ngành sản xuất được Nhà nước khẳng định ưu tiên phát triển.
Thế nhưng cho đến nay, các doanh nghiệp vẫn “dài cổ” chờ chính sách ưu đãi. Những chính sách ưu đãi đã được ban hành không đem lại nhiều hiệu quả, hoặc thiếu tính khả thi.
Một trong những chính sách quan trọng sẽ được xem xét là thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt dành cho ô tô. Hiện tại mức thuế cao đã hạn chế người dân sử dụng ô tô, khiến cho sản xuất ô tô không phát triển.
Đề xuất điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt, theo hướng không tính giá trị linh kiện sản xuất trong nước vào giá trị tính thuế đối với ô tô, sẽ giúp cho giá thành ô tô sản xuất lắp trong nước giảm, qua đó giảm giá bán và tăng sản lượng.
Đề xuất này được Bộ Công thương đưa ra từ năm 2017, được các doanh nghiệp ủng hộ và chờ đợi, nhưng đến nay vẫn chưa thành hiện thực.
Theo Bộ KHĐT, giá ô tô Việt Nam cao gấp đôi so với các nước như Thái Lan, Indonesia, và con số này còn lớn hơn, nếu so với các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản. Nguyên nhân lớn nhất khiến giá xe trong nước tăng cao là do thuế, phí cao, trong khi sản lượng tích lũy thấp. Giá xe quá cao trong khi thu nhập của người dân thấp, khiến ô tô là mặt hàng xa xỉ với người dân Việt Nam.
Dù đứng trước nhiều cơ hội phát triển, ngành công nghiệp ô tô vẫn chưa thể 'bứt phá' vì chờ chính sách.Trước đó, tại Nghị quyết 115 NQ-CP về các giải pháp thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ, ban hành ngày 6/8/2020 của Chính phủ nhiệm kỳ trước, đã yêu cầu Bộ Tài chính sớm sửa đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (cụ thể là giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt) đối với sản phẩm ô tô, trình Quốc hội khóa XIV tại kỳ họp thứ 10 diễn ra vào tháng 10/2020 xem xét.
Tuy nhiên, cho đến nay, những giải pháp này vẫn nằm trong nghiên cứu.
Ngoài ra, các gói chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất linh kiện ô tô; gói tín dụng hỗ trợ cho khách hàng mua ô tô sản xuất lắp ráp trong nước, cũng được đề cập đến nhiều, nhưng vẫn không thấy đâu.
Theo tính toán, nếu được ưu đãi miễn toàn bộ thuế tiêu thụ đặc biệt cho những linh kiện sản xuất trong nước, giá xe sẽ giảm từ 10 – 30% tùy tỷ lệ nội địa hóa của từng mẫu xe.
Ngoài ra, các doanh nghiệp sản xuất linh kiện được vay vốn ưu đãi, được hỗ trợ hạ tầng, ưu đãi thuế, cũng giúp chi phí sản xuất giảm.
Không chỉ vậy, khi người dân lại được hỗ trợ lãi vay khi mua xe sản xuất lắp ráp trong nước, sẽ có thêm nhiều người có khả năng tiếp cận với ô tô, giúp tăng sản lượng và sản xuất phát triển.
Bộ KHĐT cho biết thêm gần đây, một số nhà đầu tư nước ngoài tỏ ý quan tâm tới sự phát triển của công nghiệp ô tô Việt Nam và đang chờ tín hiệu từ các cơ quan quản lý. Đây là cơ hội phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam trước ngưỡng cửa bước vào giai đoạn ô tô hóa.
Để tạo động lực cho ngành công nghiệp ô tô phát triển, cũng như thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp mới đầu tư vào Việt Nam, hay nhận chuyển giao công nghệ từ các hãng nước ngoài, các cấp quản lý cần sớm ban hành những chính sách ưu đãi thật sự hấp dẫn và thông thoáng.
