Khâu trung gian sản xuất pin lưu trữ năng lượng: Doanh nghiệp Việt vẫn ngoài cuộc chơi?

Tài nguyên có nhưng khó lên tầm sản xuất pin

Pin lithium-ion là công nghệ lưu trữ năng lượng chủ đạo trên toàn cầu. Công nghệ này đang được dùng trong sản xuất ô tô điện, thiết bị điện tử và đặc biệt là hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn (BESS). Nếu Việt Nam muốn tham gia sâu vào ngành năng lượng xanh, pin lithium là cửa ngõ bắt buộc.

Chia sẻ trong một hội thảo khu vực do GEAPP tổ chức mới đây, ông Bùi Xuân Bình, CEO GG Power cho biết, việc phát triển pin lithium phải đi từ gốc là khai khoáng và tinh chế các nguyên vật liệu quý.

Việt Nam hiện sở hữu nhiều mỏ lithium và các khoáng sản quý khác. Chẳng hạn, kết quả điều tra của Liên đoàn Địa chất Trung Trung Bộ (2005 - 2009) phát hiện tại vùng La Vi (Quảng Ngãi) có 40 thân quặng lithium, chủ yếu dạng mạch pegmatit chứa lithium và thiếc. Trữ lượng ước tính khoảng 1 triệu tấn quặng, tương đương 10.000 tấn Li₂O.

Bên cạnh đó, số liệu của Bộ Công thương cho thấy, Việt Nam còn có nguồn tài nguyên niken đáng kể với tổng trữ lượng ước tính khoảng 3,6 triệu tấn, tập trung chủ yếu ở Thanh Hóa (hơn 3 triệu tấn), tiếp đến là Sơn La (420.000 tấn) và Cao Bằng (134.000 tấn).

Dù vậy, theo ông Bình, Việt Nam vẫn chưa có công nghệ tinh chế. Điều này đồng nghĩa với việc có nguyên liệu nhưng chưa thể nâng cấp thành vật liệu đầu vào chuẩn cho sản xuất cell pin. Đây là “điểm nghẽn” khiến Việt Nam bị đứng ngoài chuỗi giá trị trung và cao.

“Khi nhìn vào chuỗi giá trị, có thể thấy ở tầng trung gian là sản xuất cell pin và các cực điện thì chúng ta gần như chưa đóng góp được gì”, ông Bình nói.

Từng là Chủ tịch HĐTV của liên doanh giữa Gotion (Trung Quốc) và Công ty CP Giải pháp Năng lượng VinES (thành viên Tập đoàn Vingroup) để xây dựng nhà máy làm cell, ông Bình nhận thấy doanh nghiệp Việt Nam về cơ bản vẫn chưa tham gia được vào khâu trung gian là phần sản xuất các tế bào cell pin.

Sau gần sáu năm phụ trách phát triển chuỗi cung ứng tại VinFast toàn cầu, đồng thời có chuỗi cung ứng pin cho ô tô và chuỗi cung ứng pin lưu trữ, ông Bình nhận thấy đó vừa là cơ hội nhưng cũng đồng thời là thách thức.

Cơ hội là doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia sản xuất những linh kiện có hàm lượng công nghệ và chất xám thấp. Tuy nhiên, thách thức là với những linh kiện đòi hỏi hàm lượng công nghệ và trí tuệ cao, chẳng hạn như bo mạch điều khiển hay phần mềm quản lý, thì Việt Nam chưa làm chủ được.

Với trách nhiệm của một doanh nghiệp tư nhân và một startup đổi mới sáng tạo, CEO GG Power cho rằng, các doanh nghiệp trong nước cần đầu tư nghiêm túc vào nghiên cứu và phát triển (R&D) thay vì chỉ tập trung làm thương mại.

“Khi tôi còn làm tại VinFast, chúng tôi luôn mong muốn các nhà cung cấp nội địa phát triển linh kiện cho ô tô và pin. Nhưng một nhược điểm rất lớn của họ là hầu hết mới chỉ dừng ở mức làm ra bản vẽ gia công, chưa qua kiểm thử”, ông Bình kể lại.

Trong khi đó, điều mà các doanh nghiệp lớn như Vinfast cần là nếu có một thiết kế mang tính mẫu hoặc mô hình, các doanh nghiệp Việt cần phát triển khả năng thực hiện trọn vẹn quy trình từ kỹ thuật, sản xuất thử nghiệm, kiểm thử và đạt chuẩn theo yêu cầu. Ông Bình cho rằng, đây là năng lực then chốt mà ngành cần đầu tư để phát triển ngành công nghiệp phụ nợ nói chung cho ngành năng lượng tái tạo.

Xác định vai trò của doanh nghiệp mình như một con chim đầu đàn, dẫn dắt và hỗ trợ các doanh nghiệp cùng tham gia đóng góp cho sự phát triển của ngành này, GG Power từ sớm đã đầu tư sở hữu năng lực R&D.

Ông cho biết, GG Power sẽ hỗ trợ hướng dẫn các bước chi tiết để sản xuất các sản phẩm và linh kiện cụ thể. Nếu đi theo các bước rõ ràng, chỉ sau 3 - 5 năm, các doanh nghiệp có thể sở hữu năng lực thiết kế và thử nghiệm.

Khi đó, GG Power sẽ không phải ôm đồm tất cả khâu sản xuất, mà tập trung vào việc tích hợp, biến các linh kiện rời rạc thành một hệ thống BESS hoàn chỉnh, đáp ứng yêu cầu công nghệ và thị trường quốc tế. Nhưng điều kiện tiên quyết được ông Bình một lần nữa nhấn mạnh là đầu tư cho R&D.

Ông lưu ý, làm R&D không có nghĩa là đóng cửa tự nghiên cứu mà cần kết hợp chuyển giao công nghệ, chia sẻ bản quyền với khách hàng và đối tác dựa trên doanh thu của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng phải chủ động tìm kiếm các nguồn tài năng trẻ từ các trường đào tạo trong nước.

“Mới đây, chúng tôi đã tiếp nhận cùng lúc 10 sinh viên xuất sắc từ Đại học Bách khoa về đào tạo và được tham gia trực tiếp quá trình phát triển hệ thống điều khiển năng lượng EMS cho hệ thống phần mềm. Chúng tôi cũng không hy vọng sản phẩm sẽ ngay lập tức ra được thị trường mà cần 3 - 5 năm kiên nhẫn với câu chuyện R&D”, ông Bình chia sẻ.

Nói về vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, CEO GG Power cho rằng sau khi phát triển BESS và các giải pháp năng lượng tái tạo trong 5 - 10 năm tới, Việt Nam hoàn toàn có cơ hội đầu tư vào công nghệ hydro để nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị năng lượng toàn cầu.

Hiện nay mọi người thường chỉ nghĩ đến BESS nhưng Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi để trở thành trung tâm R&D, thử nghiệm và kiểm định, bởi sinh viên Việt Nam rất thông minh. Các nhà máy cũng có thể ứng dụng công nghệ AI vào lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Theo ông Bình, dù GG Power mới thành lập hơn một năm nhưng đã có cơ hội triển khai một số công nghệ BESS cho thị trường Ấn Độ và thậm chí đang lên kế hoạch xuất khẩu sang Mỹ trong năm tới, hiện đã ký MoU.