Nhiều quan ngại trong đầu tư truyền tải điện

Theo dự thảo Quy hoạch điện VIII, nhu cầu đầu tư lưới điện truyền tải khoảng 13-14 tỷ USD cho giai đoạn từ nay tới năm 2030. 

Ông Tuấn cho rằng, việc khuyến khích thành phần kinh tế tư nhân đầu tư vào lưới điện thực sự rất cấp thiết để giảm gánh nặng đầu tư của Nhà nước, cũng như đảm bảo khả năng truyền tải điện. Vấn đề này, đã được Quốc hội thông qua tại Luật Điện lực sửa đổi mới đây.

Tuy nhiên, theo ông Tuấn, liên quan đến vấn đề này vẫn còn nhiều quan ngại.

Thứ nhất là an ninh cung cấp điện: Nguyên nhân là các đường dây truyền tải đóng vai trò xương sống và đi qua các hệ thống an ninh quốc phòng. Tuy nhiên, vấn đề này không quá quan ngại vì vận hành đường dây và trạm biến áp (nằm trong hệ thống truyền tải điện) đều nằm trong quản lý vận hành chung của Nhà nước. Bất cứ tuyến đường dây truyền tải nào được xây dựng, hoạt động đều phải có sự chấp thuận phê duyệt của các cơ quan có thẩm quyền.

Về mặt kỹ thuật, một đường dây hay trạm biến áp (đặt giả thiết) có năng lực đảm nhận truyền tải lớn nhất đến 2.000MW thì cũng là một con số rất nhỏ trong hệ thống điện Việt Nam (công suất lắp đặt hiện tại là 76 - 78.000MW). Vì vậy, một khả năng mang tải như vậy sẽ khó có thể ảnh hưởng nhiều, lâu dài tới hệ thống an ninh cung cấp điện.

Thứ hai là quan ngại về độc quyền truyền tải điện. Theo ông Tuấn, khi một đường dây được xây dựng lên, vấn đề truyền tải của các nhà đầu tư khác hoàn toàn có thể xử lý được qua quy trình Open acces (quyền được đấu nối – chia sẻ). Vấn đề sửa chữa, bảo trì có thể giao cho các đơn vị vận hành chuyên nghiệp.

Quan ngại lớn nhất theo ông Tuấn nằm ở vấn đề độc quyền của Tập đoàn Điện lực (EVN) và điều độ vận hành. 

"Cần thiết tách biệt A0 - đơn vị vận hành điều độ - ra khỏi EVN để đảm bảo tính minh bạch, độc lập trong khai thác, điều độ lưới điện truyền tải tư nhân", ông Tuấn nhấn mạnh.

Cuối cùng là vấn đề phí truyền tải điện, theo ông Tuấn cần xây dựng chi phí truyền tải điện phù hợp. Bởi lẽ, hiện nay phí truyền tải điện ở mức 86 đồng/kWh và dự kiến tăng lên ở khoảng 140 đồng/kWh. Đây là mức giá rất thấp và rất khó để kêu gọi tư nhân tham gia đầu tư lưới truyền tải điện.

Ngoài ra, nghiên cứu từ thế giới cho thấy vấn đề tư nhân làm truyền tải không mới. Hiện nay có rất nhiều mô hình như BOT hoặc các biến thể khác mang tính chất kinh doanh và đấu thầu cạnh tranh trên cơ sở chào giá, tín thác và ủy thác. 

Ông Tuấn cho rằng, có hàng loạt tiêu chí cần phải xem xét (như phân bổ rủi ro, tính khả thi kinh tế, khả năng nhân rộng…) để nghiên cứu sao cho phù hợp với môi trường tại Việt Nam.

Như TheLEADER đã thông tin, về quan điểm tư nhân tham gia đầu tư, quản lý vận hành lưới truyền tải điện, ông Bùi Văn Kiên - Phó tổng giám đốc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNPT) cho biết, nhìn tổng thể lưới truyền tải có 3 khúc.

Một là đường trục chính, là xương sống hệ thống điện quốc gia với đường dây 500kV. Hai là trục khu vực và ba là đường dây truyền tải phục vụ đấu nối các nhà máy vào hệ thống.

Trên góc độ an ninh năng lượng quốc gia, đảm bảo tính ổn định, ông Kiên cho rằng nên để quyền quản lý đường trục chính quốc gia, khu vực cho doanh nghiệp nhà nước, có thể là EVN, hoặc Tập đoàn Than khoáng sản, Tập đoàn Dầu khí; nên chỉ định rõ doanh nghiệp nào đầu tư tại Quy hoạch điện VIII để sau này không vướng đấu thầu chủ đầu tư.

Về đường truyền tải đấu nối nhà máy điện, các nhà đầu tư tư nhân có thể tham gia đầu tư. Với đường trục quốc gia và khu vực muốn nhà đầu tư tư nhân tham gia cần có cơ chế pháp luật rõ ràng, cụ thể như trong câu chuyện thoả thuận đấu nối... vì sẽ có nhiều vướng mắc.

Nhiều nhà máy điện tái tạo đã xây dựng, đi vào vận hành, tuy nhiên lại không bán được điện do chưa có giá điện. Vấn đề này đã vượt quá thẩm quyền của EVN hay Bộ Công Thương, cho nên để giải quyết cần cấp có thẩm quyền cao hơn xem xét thấu đáo bằng văn bản nhằm hài hòa lợi ích nhà nước, nhà đầu tư và người dân.
Việc mua điện lúc này là vấn đề sống còn với các nhà đầu tư. Trong một số trường hợp, ngành điện cần tiếp tục làm đúng hợp đồng mua bán điện, mua điện và ghi nhận công suất cho đến lúc có cơ chế giá điện mới.
(Chuyên gia Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Giám đốc Trung tâm Năng lượng tái tạo, Bộ Công thương