Quốc hội chất vấn Bộ trưởng Tài chính về việc bỏ thuế khoán

Tại phiên chất vấn Quốc hội sáng nay, vấn đề bỏ thuế khoán đối với hộ kinh doanh thu hút sự quan tâm lớn khi hàng triệu người đang đứng trước thay đổi lớn trong cách nộp thuế.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) cho rằng, chính sách bỏ thuế khoán từ ngày 1/1/2026, theo Nghị quyết 198/2025/QH15, là một bước đi lớn nhằm chuyên nghiệp hóa khu vực kinh tế này, nhưng cũng khiến nhiều hộ kinh doanh e ngại.

Theo ông Cường, các hộ kinh doanh không ngại nộp thuế, mà lo lắng về cách tính thuế và thủ tục rườm rà. Một số ý kiến đã đề xuất lùi thời điểm áp dụng chính sách này để có thêm thời gian chuẩn bị.

Đại biểu đề nghị Bộ trưởng Bộ Tài chính làm rõ giải pháp để việc chuyển đổi từ hình thức thuế khoán sang mô hình kê khai minh bạch diễn ra thuận lợi và tạo tâm lý thuận lợi hơn, chuyên nghiệp hơn và hứng khởi hơn trong việc nộp thuế.

Trả lời chất vấn, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, bỏ thuế khoán là chủ trương đúng của Đảng và Nhà nước, là bước đi căn cơ và cần thiết để minh bạch hóa hoạt động của các hộ kinh doanh, tạo sự bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, thúc đẩy chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp và mở rộng khu vực kinh tế chính thức.

Theo ông Thắng, cơ chế thuế khoán tuy từng phù hợp trong giai đoạn trước, nhưng đến nay đã bộc lộ nhiều hạn chế, dễ bị lạm dụng và tạo ra sự bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh, không tạo được động lực cho hộ kinh doanh phát triển thành doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Để thực hiện chuyển đổi thành công, Bộ Tài chính đang chuẩn bị đồng bộ về pháp lý, công nghệ để hỗ trợ thực hiện đảm bảo thuận lợi và giảm gánh nặng về thủ tục, cũng như chi phí cho các hộ kinh doanh.

Trong thời gian tới, bộ sẽ tập trung hoàn thiện Luật Quản lý thuế và Luật Thuế thu nhập cá nhân theo hướng đơn giản, dễ hiểu, dễ làm. Các sổ sách, hoá đơn chứng từ cũng sẽ được thiết kế lại đơn giản hoá hơn để hộ kinh doanh không bị áp lực khi chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Đồng thời, công nghệ sẽ được tận dụng tối đa thông qua hóa đơn điện tử, hệ thống kê khai và nộp thuế trực tuyến.

Bộ Tài chính cam kết cung cấp miễn phí hệ thống khai thuế, nộp thuế điện tử, phần mềm hóa đơn điện tử, phần mềm kế toán, đặt biệt là hỗ trợ cho các hộ kinh doanh còn khó khăn trong giai đoạn đầu. Ngoài ra, các chương trình đào tạo, truyền thông, và tư vấn sẽ được triển khai rộng rãi nhằm giúp người dân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong bối cảnh chính sách mới.

Cùng quan tâm đến khu vực kinh tế này, đại biểu Lã Thanh Tân đặt câu hỏi về giải pháp thúc đẩy hơn 5 triệu hộ kinh doanh, đặc biệt là các hộ có quy mô hoạt động lớn, chuyển sang mô hình doanh nghiệp.

Ông Tân nhận định, tiềm năng từ khu vực này rất nhiều nhưng vẫn chưa được khai thác hiệu quả do các rào cản về thủ tục và nghĩa vụ tài chính, do đó cần có những chính sácch đột phá khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để chuyển đổi.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, các hộ kinh doanh có doanh thu rất lớn nhưng chưa chuyển đổi sang doanh nghiệp là tiềm năng rất lớn để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp năm 2030.

Bộ trưởng cũng thừa nhận, dù Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa đã có chính sách hỗ trợ chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp, nhưng sau bảy năm thực hiện, số lượng chuyển đổi vẫn “không nhiều”. Nguyên nhân chính là khoảng cách lớn trong chi phí tuân thủ trong 2 mô hình và sự phức tạp trong quản lý kế toán, phát luậy khiến nhiều hộ e ngại.

“Hộ kinh doanh được áp dụng thuế khoán ưu đãi, chế độ sổ sách, hóa đơn, chứng từ... đơn giản hơn doanh nghiệp nhiều”, ông Thắng cho biết.

Để gỡ vướng, ông Thắng cho biết Bộ Tài chính đang hoàn thiện khung pháp lý về hộ kinh doanh, nhằm rút ngắn khoảng cách giữa hộ và doanh nghiệp về quản trị, sổ sách kế toán, tài chính.

Đồng thời, bộ sẽ tham mưu sớm hoàn thiện khung pháp lý về nâng cấp hạ tầng kỹ thuật để triển khai bãi bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh từ 1/1/2026. Đây là giải pháp căn cơ để minh bạch hóa hoạt động của các hộ kinh doanh, thúc đẩy chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp.

Chính phủ cũng đưa ra các gói ưu đãi như miễn thuế thu nhập trong ba năm đầu cho hộ mới chuyển đổi, miễn lệ phí môn bài và hỗ trợ hạ tầng số, hệ thống kế toán dùng chung.

Theo ông Thắng, “chuyển đổi sang doanh nghiệp sẽ giúp hộ kinh doanh tiếp cận tốt hơn các chính sách hỗ trợ, mở rộng quy mô và hội nhập vào khu vực kinh tế chính thức.”

Dù còn nhiều băn khoăn, lộ trình bỏ thuế khoán đang được đẩy mạnh như một phần trong chiến lược tổng thể thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển minh bạch, bền vững và có sức cạnh tranh hơn trong nền kinh tế hiện đại.

Bên cạnh đó, đại biểu Phạm Văn Hòa lên tiếng về những khó khăn thực tế mà nhiều hộ kinh doanh đang gặp phải khi triển khai hóa đơn điện tử.

Theo ông, phần lớn tiểu thương và hộ kinh doanh cá thể vẫn quen giao dịch bằng tiền mặt, ít tiếp xúc với công nghệ, nên việc áp dụng hóa đơn điện tử khiến họ lúng túng. Nhiều người sợ bị cơ quan thuế xử phạt vì không biết cách sử dụng.

Một thực tế khác được nêu ra là hiện tượng lách luật khi giao dịch tiền mặt không đi kèm hóa đơn. Ông Hòa đặt câu hỏi: cơ quan thuế sẽ xử lý thế nào trong trường hợp này?

Bộ trưởng Thắng thừa nhận việc triển khai hóa đơn điện tử giai đoạn đầu không tránh khỏi vướng mắc.

Tuy nhiên, ông khẳng định ngành thuế đang tập trung hỗ trợ tối đa, phối hợp với địa phương để hướng dẫn hộ kinh doanh làm quen với hệ thống mới.

“Hiện nay chưa có ai bị xử phạt do không dùng hóa đơn điện tử,” ông nói, và bổ sung rằng các chế tài chỉ được áp dụng khi hệ thống đã đi vào ổn định mà vẫn có trường hợp cố tình vi phạm.

Trả lời lo ngại về tình trạng trốn thuế thông qua giao dịch không hóa đơn, ông Thắng đánh giá đây không phải là hiện tượng phổ biến. Dù vậy, ông thừa nhận đó là hành vi vi phạm pháp luật và cam kết sẽ tăng cường truyền thông để chấm dứt tình trạng này.

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, đến cuối năm 2024, có khoảng 3,6 triệu hộ và cá nhân kinh doanh nằm trong diện quản lý thuế, trong đó 2,2 triệu hộ hoạt động ổn định. Năm ngoái, tổng số thuế thu từ khu vực này đạt gần 26.000 tỷ đồng.

Một phần đáng kể trong số này có quy mô tương đương doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Báo cáo cho biết có hơn 4.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 10 tỷ đồng mỗi năm, trong đó 860 hộ đạt từ 30 tỷ đồng trở lên. Đáng chú ý, năm hộ kinh doanh báo cáo doanh thu trên 200 tỷ đồng, hoạt động trong các lĩnh vực như thủy sản, thực phẩm, dược phẩm, giáo dục và nông sản.

Toàn quốc hiện có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra từ 8 đến 9 triệu việc làm – gần tương đương với khu vực doanh nghiệp tư nhân, theo số liệu của Cục Thống kê.

Trong khi đó, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đạt 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030, và 3 triệu vào năm 2045. Điều này đòi hỏi mỗi năm cần có thêm 30.000–40.000 doanh nghiệp mới.