Điện hạt nhân sẽ đóng góp đáng kể cho an ninh năng lượng và phát triển bền vững nếu đảm bảo về công nghệ, nguồn nhân lực và sự đồng thuận của xã hội.
Dự án điện hạt nhân
Ninh Thuận được Quốc hội phê duyệt lần đầu năm 2009, tuy nhiên đến năm 2016 bị
tạm dừng do nhiều yếu tố mang tính khách quan.
Cuối năm 2024, Hội nghị
Ban chấp hành trung ương Đảng khóa XIII đã thống nhất chủ trương tái khởi động
lại dự án đầy tham vọng này, trong bối cảnh công nghệ điện hạt nhân đã trở nên
an toàn và Việt Nam rất cần nguồn điện sạch để phục vụ mục tiêu kép, vừa tăng
trưởng kinh tế, vừa phát triển bền vững.
Tuy nhiên, theo TS. Hoàng
Sỹ Thân, Trưởng ban kế hoạch và quản lý khoa học, Viện Năng lượng nguyên tử Việt
Nam, việc phát triển điện hạt nhân không phải là điều đơn giản bởi loại năng lượng
này đang vướng phải ba nút thắt lớn.
Thứ nhất vấn đề đồng
thuận xã hội, bởi điện hạt nhân vẫn đang phải chịu ánh nhìn có phần e dè từ phía
công chúng, dù đây là nguồn điện sạch và ổn định.
Nút thắt này đòi hỏi công
tác truyền thông minh bạch, khoa học và nhất quán, qua đó tạo dựng niềm tin từ
phía xã hội, cộng đồng.
Thứ hai là nút thắt về
công nghệ. Hiện nay, Chính phủ đã giao Tập đoàn Điện lực
Việt Nam (EVN) và Tập đoàn Công
nghiệp năng lượng quốc gia Việt Nam (PVN) làm chủ đầu tư dự án điện hạt nhân
Ninh Thuận 2, tuy nhiên vẫn chưa xác định được đối tác công nghệ.
Theo ông Thân, việc đàm
phán, lựa chọn đối tác công nghệ cần được đẩy nhanh để tránh lỡ nhịp đầu tư.
Thứ ba là vấn đề về nguồn nhân lực, yếu tố được xem là then chốt để vận hành hiệu quả các nhà máy điện
hạt nhân. Mới đây, Đề án Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực
phục vụ phát triển điện hạt nhân đến năm 2035 đã
được phê duyệt, đặt mục tiêu gần 4.000 nhân sự cho hai nhà máy điện hạt nhân tại
Ninh Thuận đến năm 2030.
Trong đó, hơn một nửa
số nhân sự có trình độ kỹ sư, cử nhân, còn lại trình độ cao đẳng. 670 nhân sự sẽ
được đào tạo đại học và sau đại học ở nước ngoài.
Tháo gỡ ba nút thắt kể
trên đòi hỏi một cơ chế, chính sách thông suốt. Ông Thân đề xuất thành lập cơ
quan pháp quy hạt nhân độc lập có đủ năng lực giám sát và thẩm định tính an toàn
của dự án xuyên suốt vòng đời.
Bên cạnh đó, thành lập
các tổ chức hỗ trợ kỹ thuật, bao gồm viện nghiên cứu và trường đại học để đánh
giá khách quan, chuyên sâu công nghệ và tính an toàn. Một quỹ nghiên cứu và phát
triển hạt nhân cũng là điều cần thiết để nghiên cứu, tiếp nhận và phát triển công
nghệ hạt nhân.
Một chính sách quan trọng
khác là ưu đãi thuế, tín dụng, lãi suất, hỗ trợ tài chính cho nhập khẩu thiết bị
và nghiên cứu phát triển.
Riêng về nguồn nhân lực,
ông Thân khuyến nghị nên tập trung đào tạo tại một số cơ sở trọng điểm như Đại
học Bách khoa Hà Nội hoặc một số trường đại học ở TP.HCM để đảm bảo chất lượng,
tránh dàn trải tại quá nhiều cơ sở đào tạo.
Bên cạnh nhân lực chuyên
môn, cần quan tâm phát triển đội ngũ cán bộ quản lý phục vụ cho vận hành nhà máy
điện hạt nhân.
Đồng quan điểm, ông Lê
Đại Diễn, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Đào tạo hạt nhân, Viện Năng lượng nguyên
tử Việt Nam, đánh giá, cần xây dựng các chính sách hỗ trợ và kế hoạch dài hạn để
từng bước làm chủ công nghệ, đảm bảo vận hành an toàn cho các dự án điện hạt nhân.
Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc
gia đang đặt ra những mục tiêu chiến lược liên quan đến ứng dụng khoa học công
nghệ, trong đó có năng lượng hạt nhân.
Cùng với đó, dự án sửa
đổi Luật Năng lượng nguyên tử đang được Quốc hội xem xét. Theo ông Diễn, đây là
những cơ sở pháp lý vững chắc cho phát triển điện hạt nhân.
