Doanh nghiệp công nghệ Việt Nam vắng bóng giữa 'đại sóng' IPO

Làn sóng IPO trở lại

Việt Nam đang chứng kiến một làn sóng các doanh nghiệp lớn đua nhau IPO "gà đẻ trứng vàng" sau nhiều năm vắng bóng. Lần lượt các doanh nghiệp ở đa dạng ngành nghề đều nuôi tham vọng phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng.

Như trong lĩnh vực tài chính, các công ty chứng khoán hàng đầu như TCBS, VPS và VPBankS đang chuẩn bị cho những thương vụ IPO lớn. Ở lĩnh vực nông nghiệp, Nông nghiệp Hòa Phát (HPA) đã nộp hồ sơ. Ngành bán lẻ có Bách Hóa Xanh, trong khi lĩnh vực hạ tầng có sự tham gia của Hạ tầng Gelex...

"Đã lâu rồi chúng ta mới lại được chứng kiến làn sóng IPO mạnh mẽ tới vậy", ông Trần Đức Anh, Giám đốc Kinh tế vĩ mô và Chiến lược thị trường của Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV) nhận định.

Theo ông Đức Anh, các đợt IPO lớn thường diễn ra khi thị trường chứng khoán thuận lợi, nếu nhìn vào các làn sóng trong quá khứ vào năm 2007-2008 và 2015-2018.

Chia sẻ của chuyên gia KBSV xuất phát từ quan điểm, giới chủ doanh nghiệp thường chọn giai đoạn có thể bán ra cổ phiếu với mức giá cao nhất, nhằm phục vụ mục tiêu huy động vốn và tái đầu tư vào các kế hoạch tài chính trong tương lai.

Nhìn vào góc độ cung cầu, ông Nguyễn Tuấn Anh, nhà sáng lập và Chủ tịch FinPeace cho rằng, khi thị trường chứng khoán tăng trưởng nóng, các đợt IPO chính là nguồn cung "hàng hóa mới" để đáp ứng nhu cầu của các nhà đầu tư.

"Vị thế của Việt Nam giờ đã khác. Quy mô của các thương vụ IPO ở thời điểm hiện tại đã ở tầm khu vực", ông Tuấn Anh chỉ ra tín hiệu đáng mừng. "Điều này cho thấy thị trường chứng khoán đã thực sự trở thành một kênh huy động vốn đúng nghĩa".

Theo các chuyên gia, làn sóng IPO lần này còn mang một ý nghĩa quan trọng về mặt thời điểm, khi Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa được nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp.

Tuy nhiên, dù đa dạng về ngành nghề và tầm vóc, làn sóng IPO lần này vẫn đang thiếu một mảnh ghép được kỳ vọng là động lực chính cho nền kinh tế trong tương lai, đó là các công ty công nghệ.

Lĩnh vực công nghệ bị lãng quên?

Nếu xét về quy mô và sức ảnh hưởng của thương vụ IPO trong lĩnh vực công nghệ, lần gần nhất là sự kiện Tập đoàn Yeah1 (YEG) niêm yết cổ phiếu trên sàn HoSE đã vào năm 2018.

Với mức giá chào sàn kỷ lục, YEG từng được kỳ vọng trở thành một biểu tượng mới của lĩnh vực công nghệ. Tuy nhiên, những khủng hoảng sau đó đã khiến cổ phiếu này lao dốc, để lại một bài học đắt giá và làm "chùn bước" nhiều công ty công nghệ khác.

Phải đến đầu năm 2023, khi VNG chính thức giao dịch cổ phiếu trên sàn UpCOM, các nhà đầu tư mới có thêm "hàng" công nghệ. Nhưng đây lại chưa phải là một đợt IPO đúng nghĩa, mà chỉ là việc đăng ký giao dịch cổ phiếu có sẵn. Mặt khác, VNG cũng chỉ lựa chọn lên UpCOM sau khi không thành công với kế hoạch niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng khoán Mỹ.

Câu chuyện của VNG là minh chứng rõ nét nhất cho sự khó khăn của các công ty công nghệ trong việc tiếp cận thị trường vốn nội địa. Từ nhiều năm trước, VNG đã không giấu tham vọng IPO trên sàn Nasdaq của Mỹ, một sân chơi quốc tế có hệ sinh thái nhà đầu tư công nghệ toàn cầu.

Thế nhưng, kế hoạch này đã phải tạm hoãn, dù công ty khẳng định vẫn theo đuổi mục tiêu. Việc VNG phải tìm đường ra nước ngoài, trong khi sàn chứng khoán nội "đói" cổ phiếu công nghệ đã phơi bày một nghịch lý lớn.

Nhóm cổ phiếu công nghệ hiện chỉ chiếm một tỷ trọng rất nhỏ trong tổng giá trị vốn hóa toàn thị trường, hoàn toàn lép vế so với các ngành tài chính (thường chiếm trên 30%) hay bất động sản (khoảng 20-25%).

Ngoài những tên tuổi lớn như FPT, các cổ phiếu công nghệ khác có quy mô không đáng kể. Hầu hết các Kỳ lân của Việt Nam như MoMo, Vnpay... vẫn là các công ty tư nhân, được nuôi dưỡng bởi nguồn vốn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm.

Những rào cản vô hình

Lý do chính khiến các công ty công nghệ vẫn chưa tham gia sàn chứng khoán nội không nằm ở việc họ không cần vốn, mà xuất phát từ mâu thuẫn giữa mô hình kinh doanh và các quy định niêm yết hiện hành.

"Chiếu theo những quy định hiện hành, một doanh nghiệp muốn IPO, đầu tiên là phải có lời, thứ hai là phải xóa bỏ tất cả các khoản lỗ lũy kế. Với điều kiện này, gần như các công ty công nghệ lớn trên thế giới đều không làm được, chứ chưa nói tới doanh nghiệp tại Việt Nam", ông Nguyễn Bá Diệp, nhà đồng sáng lập MoMo nhận định.

Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, cách định giá trên thị trường chứng khoán truyền thống cũng không phù hợp với công ty công nghệ.

Thông thường, nhà đầu tư sẽ dựa vào các chỉ số như P/E, trong khi các công ty công nghệ lại được định giá dựa trên tiềm năng tương lai, như số lượng người dùng, tổng giá trị giao dịch, hay tốc độ tăng trưởng.

Bà Lê Hàn Tuệ Lâm, Giám đốc điều hành Quỹ đầu tư công nghệ VinVentures từng chia sẻ rằng, việc áp dụng các phương pháp định giá truyền thống sẽ khiến giá trị của các công ty công nghệ bị "méo mó", không phản ánh đúng tiềm năng thực sự của họ.

Trong khi cánh cửa sàn chứng khoán nội còn "hẹp", các công ty công nghệ Việt Nam lại có một kênh huy động vốn hiệu quả và linh hoạt hơn, là tìm đến các quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước và quốc tế.

Ông Phan Minh Tâm, Chủ tịch STI Holdings từng nhận định rằng, các quỹ đầu tư từ Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản đang rất tích cực "rót vốn" vào thị trường Việt Nam. Nguồn vốn này không chỉ mang lại tiền, mà còn đi kèm với kinh nghiệm quản trị, mạng lưới đối tác, những giá trị mà một đợt IPO trong nước khó có thể mang lại.

Việc nhận vốn từ các quỹ lớn cũng giúp các công ty như MoMo, Vnpay được định giá tới hàng tỷ USD, một con số mà thị trường trong nước chưa sẵn sàng chấp nhận.

Đứng trước thực trạng này, ông Nguyễn Bá Diệp kêu gọi một cơ chế IPO đặc thù cho các công ty công nghệ. Ông cho rằng mô hình công ty công nghệ khác hẳn mô hình kinh doanh truyền thống và cần một cách tiếp cận khác.

Đề xuất của lãnh đạo MoMo là thành lập một "sàn chứng khoán công nghệ" với cấu trúc và quy định đặc thù, để các công ty công nghệ được huy động vốn ở đó.

"Gần đây, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã đề cập đến vấn đề này, về những sàn giao dịch đặc biệt phục vụ cho khoa học công nghệ. Tôi rất mong các Bộ, ngành liên quan sớm triển khai và đưa vào thực tiễn", ông Diệp nhấn mạnh.

Đề xuất này đến từ chính những trăn trở mà MoMo đã trải qua và hướng tới việc tạo ra một sân chơi công bằng hơn cho các doanh nghiệp công nghệ thế hệ sau.

Theo ông Diệp, việc tạo ra một "khuôn khổ" riêng cho nền kinh tế mới có thể là chìa khóa để giữ chân các Kỳ lân ở lại trong nước, mang lại những cơ hội đầu tư giá trị và giúp thị trường vốn thực sự phản ánh toàn diện sức mạnh của Việt Nam.