Bí mật Bắc Việt của hoạ sỹ Phạm Lực

Là một trong những hoạ sĩ nổi tiếng nhất Việt Nam, hoạ sĩ Phạm Lực thường được các nhà sưu tập yêu mến so sánh với Picasso.

Tranh Phạm Lực phản ánh lịch sử, văn hoá, di sản, cuộc sống, con người Việt Nam từ quá khứ đến hiện tại. Ông làm chủ được tất cả các chất liệu như sơn dầu, sơn mài, lụa, khắc gỗ.

Nhưng có lẽ, những tác phẩm đóng đinh thương hiệu Phạm Lực trong làng hội hoạ Việt Nam là những bức ký hoạ chân thực trong cuộc chiến tranh chống Mỹ trên chất liệu bao tải đựng lương thực được làm bằng sợi đay hoặc sợi dù.

Những ký hoạ trên giấy, hoặc trên bao tải, có thể là bí mật dưới tán rừng ngút ngàn Trường Sơn, có khi là trận chiến Hàm Rồng vừa xong, có khi là những tâm trạng, số phận, mất mát sau cuộc chiến.

Chỉ những người hoạ sỹ, đồng thời là chiến sỹ, đã trải qua những trận chiến khốc liệt, đau thương và hào hùng, mới tái hiện được sự gian khổ của người lính và sự khắc nghiệt của chiến trường.

Gia nhập quân ngũ suốt 35 năm sau khi học Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam từ 1960-1965 và tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 1977, Phạm Lực tham gia nhiều chiến trường, đặc biệt có mặt chiến đấu ở Hàm Rồng. Nhiều bức hoạ của ông về những trận đánh nơi đây đầy ám ảnh trên bao tải và trên giấy mà người viết sưu tập được là bí mật Bắc Việt thời chống Mỹ.

Một ngày hè năm 1999, tôi đến thăm hoạ sĩ tại nhà và cũng là xưởng vẽ trên đường Nghi Tàm, ông giới thiệu 10 bức ký hoạ giấy thời chiến tranh, các bức có tuổi đời hơn cả tuổi của tôi. Trò chuyện với ấm trà ướp hoa sen Hồ Tây, hoạ sĩ cho biết vừa tìm thấy những bức hoạ này và mang ở quê Hà Tĩnh ra Hà Nội.

Ông hăm hở kể về những ký ức chiến tranh, vốn sống, con người ông đã gặp, đã vẽ, những phong cảnh làng quê, núi rừng và biển cả và tình người, tình đồng chí, tình quân-dân, qua nét vẽ nhanh, đơn giản nhưng đều toát lên đẹp chân thật, bình dị.

“Đây là những kỷ niệm chiến trường và là một phần lịch sử dân tộc này mà chú đã cất giữ, chỉ còn một số bức hiếm hoi này còn sót lại, quý vật phải cần quý nhân, quý cháu lắm nên chú tặng, cháu lưu giữ như một phần kỷ niệm đời hoạ sĩ chiến sĩ của chú”, hoạ sĩ Phạm Lực nói với tôi.

Thế hệ 7x chúng tôi sinh ra đúng lúc thống nhất đất nước thống nhất nên không biết gì về chiến tranh mà chỉ nghe qua những câu chuyện kể mà càng lớn mới có thể hình dung rõ hơn và hiểu hơn về lịch sử.

Với tôi, ký ức về cuộc chiến tranh chống Mỹ là những câu chuyện kể in đậm trong tâm trí từ chính những người thân yêu, những người trong cuộc đã sống và chiến đấu ở miền Bắc và chung khí thế hừng hực một thời “xẻ dọc Trường Sơn đánh Mỹ” để thống nhất đất nước như cha tôi.

Tôi lớn lên với những ký ức của cha, những câu chuyện đời lính của ông từ Hà Tây cũ, điểm bắt đầu đường mòn Hồ Chí Minh đến vĩ tuyến 17. Mẹ tôi thường kể về những ngày trực chiến quê nhà, những khó khăn gian khổ và cuộc sống gian khổ vừa sản xuất vừa trực chiến bảo vệ xóm làng, nỗi nhớ chồng, vui sướng khi nhận thư chồng và biết ông còn sống và cả những nỗi buồn mất mát một phần cơ thể vì bom đạn.

Mẹ tôi kể về những lớp học dưới hầm để tránh bom, học sinh thành phố tản cư về nông thôn. Những người phụ nữ vừa giữ đất, giữ nước, lao động vất vả đồng áng đầy nặng nhọc như cày bừa vốn là công việc của đàn ông, phụ nữ làm thay chồng vì họ đã ra trận cả rồi.

Sưu tập rất nhiều tranh của hoạ sĩ Phạm Lực nhưng khi được tiếp cận những ký hoạ chiến trường đầu tiên của ông, tim tôi đập nhanh hơn vì bắt gặp những ký ức thể hiện trọn vẹn trong tranh, tuyệt vời như chổi vẽ gặp toan vẽ cho ra được tuyệt tác.

Những bí mật và huyền thoại chiến tranh của cuộc sống ở miền Bắc Việt Nam trước 1975 đều ghi chép đầy đủ bằng đường nét, mầu sắc và hình khối đầy điêu luyện của một hoạ sĩ bậc thầy hội hoạ Việt Nam.

Chủ đề đa dạng được hoạ sĩ Phạm Lực phác hoạ trên giấy, nhiều loại giấy khác nhau như bìa, giấy báo, cả những giấy bản loại mềm, tất cả những phương tiện gì phẳng mà hoạ sĩ có được để lột tả về những gì người hoạ sĩ quan sát được. Nhưng đó cũng có thể là bí mật của bộ đội và quân dân miền Bắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ lúc bấy giờ.

Các tác phẩm được sáng tác trải dài trong thời kỳ 1965-1975, thể hiện trên nhiều chất liệu với các đề tài khác nhau. Những ký hoạ nhanh mà hoạ sĩ bắt gặp, cảm được, nắm được và chuyển tải nhanh chóng như sợ khoảnh khắc lịch sử vụt mất.

Cách tạo hình mộc mạc, phóng khoáng, hòa sắc đơn giản quen thuộc của họa sĩ Phạm Lực, tâm trạng người vợ trẻ nhớ chồng thương con gây ấn tượng mạnh với người vợ trẻ nhìn di ảnh chồng chiến sĩ đã hy sinh và sờ tay xuống đứa con đang trong bụng sắp sinh mà không biết mặt cha.

Ngoài yếu tố thị giác, nét đẹp trong tranh của họa sĩ Phạm Lực còn nằm ở chính nội dung xuyên suốt, chủ điểm rõ ràng. Đó là sự song hành của cảm xúc mộng mơ, lãng mạn, khao khát hoà bình, tự do và ký ức chiến tranh.

Bên cạnh đề tài chiến sự, họa sĩ Phạm Lực còn để lại dấu ấn với những tác phẩm gần gũi đời sống như phong cảnh nông thôn, núi rừng, tình mẫu tử, sinh hoạt thường của quân dân Bắc Việt.

Xem tranh ông có thể thấy có chất phủi, chất lính, khoẻ khoắn, phóng khoáng và ngẫu hứng, thích thì vẽ. Lối vẽ trực họa, không tỉa tót được ông chớp lấy từ cảm xúc. Người xem sẽ cảm nhận rõ cảm xúc dào dạt mỗi bức hoạ.

100 bức hoạ, trong đó có nhiều bức ký hoạ những thời khắc của lịch sử từ 1965 đến 1975 được giới thiệu trên du thuyền di sản Heritage Cruises tại Hạ Long.

Được xây dựng bằng niềm đam mê, Heritage Cruises gắn liền với họa sĩ Phạm Lực, từ phong cách du lịch, trang trí, đồ ăn, rượu, nghệ thuật phục vụ, âm nhạc và mỹ thuật cũng đại diện cho một Việt Nam giàu về lịch sử, văn hóa, tự nhiên, di sản và ẩm thực. Tất cả sẽ tạo ra những trải nghiệm thực sự cho du khách.