Chính sách thu nhập cơ bản của Phần Lan như thế nào sau một năm thử nghiệm?

Vào tháng 11/2016, ông Mike đã nhận được một bất ngờ sau khi kiểm tra hòm thư của nhà mình.

"Tôi mở nó ra và tôi không hiểu, vì vậy tôi đã đưa cho vợ tôi và hỏi cô ấy đó là cái quái gì vậy”, ông Ruusunen nói.

Chính phủ Phần Lan thông báo cho Ruusunen rằng ông sẽ bắt đầu nhận được một khoản tiền mỗi tháng. Động thái này nằm trong cuộc thử nghiệm chính sách thu nhập cơ bản vô điều kiện dành cho người thất nghiệp của nước này.

Ông Ruusunen là một trong số 2.000 người Phần Lan thất nghiệp ngẫu nhiên được chọn từ khắp đất nước để thử nghiệm chính sách phổ cập thu nhập cơ bản. Trong vòng hai năm, mỗi tháng ông sẽ nhận được 560 euro (khoảng 670 USD) từ chính phủ, và miễn thuế. Ông cũng sẽ được tự do chi tiêu số tiền này theo ý ông.

"Tôi không quen với kiểu tự do có phần quan liêu này", ông Ruusunen nói.

Ít quan liêu, linh hoạt hơn

Giảm sự quan liêu trong hệ thống phúc lợi là một trong những mục tiêu chính của cuộc thử nghiệm thu nhập cơ bản phổ cập ở Phần Lan. Chính phủ đang thử nghiệm xem liệu đây có phải một chính sách linh hoạt hơn so với các chương trình phúc lợi truyền thống để hỗ trợ và khuyến khích việc làm cho một lực lượng lao động đang phát triển.

Miska Simanainen, nhà nghiên cứu tại Kela - tổ chức chính phủ đang giám sát cuộc thử nghiệm - nói: "Đây được coi là một chính sách có thể khuyến khích con người thông qua các cơ chế khác nhau và chúng tôi muốn kiểm chứng xem giả định này có đúng hay không".

Chính sách này được thử nghiệm vào ngày 1/1/2017 và sẽ kéo dài đến cuối năm 2018. Các kết quả chính thức của cuộc thử nghiệm sẽ không được công bố cho đến khi kết thúc. 

Các chuyên gia cho biết, họ không có gì ngạc nhiên khi Phần Lan tiến hành cuộc thử nghiệm này bởi đất nước Bắc Âu nổi tiếng với các chương trình phúc lợi hào phóng bao gồm phổ cập giáo dục miễn phí.

"Chúng tôi đã có những cuộc thảo luận mang tính chính trị về chính sách thu nhập cơ bản này trong nhiều năm, con số thực tế có lẽ là vài thập kỷ", Simanainen nói.

Ý tưởng về chính sách này đã trở nên phổ biến trong những năm gần đây nhờ những người ủng hộ đến từ Thung lũng Silicon như Elon Musk và Mark Zuckerberg. Họ nhận thấy phổ cập thu nhập cơ bản là bước đệm cho người lao động, những người có thể sẽ bị mất việc làm do tự động hóa và robot.

Những người ủng hộ tranh luận rằng khoản tiền miễn phí có thể giúp người lao động học được kỹ năng mới để bắt đầu lại với một sự nghiệp mới, theo đuổi những sở thích sáng tạo hoặc bắt đầu công việc kinh doanh riêng của họ.

Mục tiêu chính của cuộc thử nghiệm ở Phần Lan là để khuyến khích người thất nghiệp được làm việc bằng cách tiếp tục cung cấp cho họ hỗ trợ tài chính ngay cả khi họ đã có việc làm. Các nhà nghiên cứu đã chọn số tiền 560 euro hàng tháng vì nó tương đương với mức trợ cấp thất nghiệp hiện tại.

"Ý tưởng đằng sau cuộc thử nghiệm thu nhập cơ bản mà chúng tôi đang giám sát là nó sẽ thay thế các phúc lợi xã hội cơ bản hoặc ít nhất là thay thế gói trợ cấp thất nghiệp cơ bản", Simanainen nói.

Đôi bên cùng có lợi

Ông Mika Ruusunen - người được chọn trong cuộc thử nghiệm - đã thất nghiệp trong khoảng 16 tháng trước khi quyết định trở lại trường học để học nghề IT. Ông vừa mới xin được một công việc tại một công ty công nghệ khi biết mình được chọn cho cuộc thử nghiệm.

Ruusunen sẽ tiếp tục nhận được số tiền miễn phí mỗi tháng ngay cả khi ông đã có một công việc toàn thời gian.

Ông nói: "Trước khi tôi có được công việc hiện tại, tôi đã nghĩ đến việc bắt đầu một doanh nghiệp của riêng mình và thật là tốt khi biết rằng tôi vẫn còn lựa chọn đó. "Thu nhập cơ bản khuyến khích mọi người làm việc, thậm chí chỉ là những công việc bán thời gian hoặc có thu nhập thấp hơn. Điều này giúp cho đôi bên cùng có lợi".

Tuy nhiên, không phải tất cả người Phần Lan đều thấy cuộc thử nghiệm về thu nhập cơ bản là hiệu quả, đặc biệt nếu nó khuyến khích người lao động chấp nhận việc làm có mức lương thấp.

Antti Jauhiainen, tác giả một cuốn sách về phúc lợi xã hội, nói: "Con đường mà chúng ta đi không phải là tạo ra những công việc có lương thấp mà là để thực sự cải thiện trình độ giáo dục và nâng cao kỹ năng của người dân".

Jauhiainen ủng hộ thu nhập cơ bản phổ cập nhưng coi đó là một lợi ích bổ sung chứ không thể thay thế cho hệ thống phúc lợi hiện tại. Ông nói rằng, với việc nhắm mục tiêu một nhóm nhỏ các cá nhân thất nghiệp, cuộc thử nghiệm là "cách tiếp cận sai lầm với một ý tưởng cực kỳ quan trọng".

Ruusunen đồng ý rằng cuộc thử nghiệm cần được mở rộng ra ngoài phạm vi những người thất nghiệp vì nó là một khoản thu nhập cơ bản phổ thông. Tuy nhiên, ông vẫn lạc quan rằng, ý tưởng sẽ có một tầm quan trọng đáng kể trong tương lai của đất nước Phần Lan.

"Tôi nghĩ rằng khoảng 100 năm nữa, mọi người sẽ thấy thu nhập cơ bản phổ biến như các cuộc bầu cử vậy", ông nói. "Tôi thực sự rất tự hào vì Phần Lan là một trong những quốc gia đầu tiên thử nghiệm chính sách này".