Chuyên gia đề xuất hình thành khu thương mại tự do tại Huế

Nhiều ưu điểm hội tụ

Thành phố Huế được đánh giá có nhiều tiềm năng để phát triển trung tâm logistics xanh của vùng nhờ hội tụ các lợi thế về vị trí địa lý, hạ tầng, chính sách và nguồn nhân lực.

Đáng chú ý, Huế được nhận định có nền tảng và dư địa lớn để hình thành khu thương mại tự do, đặc biệt tại khu vực Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô ở phía Nam

Ý kiến này được TS.Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược đưa ra tại Diễn đàn logistics vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung ngày 22/8.

Đến cuối năm 2024, khu vực này được Thủ tướng phê duyệt Quyết định điều chỉnh quy hoạch đến năm 2045, tạo hành lang pháp lý vững chắc và cơ sở nền tảng để quy hoạch sẵn sàng cho phát triển thành khu thương mại tự do.

Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô được quy hoạch thành năm phân khu chức năng chủ chốt gồm khu cảng biển, khu công nghiệp, khu phi thuế quan, khu đô thị và khu du lịch. Bà Minh nhận định, sự hiện diện của khu phi thuế quan cho thấy tiềm năng phát triển thành một khu thương mại tự do với đầy đủ cấu phần để thu hút các hoạt động thương mại, logistics.

“Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô nằm ở vị trí liên kết thuận lợi giữa Đà Nẵng và Huế, vừa gần trục cao tốc Bắc – Nam, vừa có cảng nước sâu và cũng không xa biên giới Lào”, bà Minh đánh giá.

Với vị trí của Huế trên trục hành lang Đông – Tây và cửa ngõ biển, khu thương mại tự do sẽ là nơi tập trung các trung tâm phân phối, kho ngoại quan, dịch vụ cảng biển phục vụ cho luồng hàng hóa quá cảnh và xuất nhập khẩu của cả khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Lào.

Chia sẻ cùng quan điểm tại diễn đàn, Phó trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương Nguyễn Đức Hiển, cho rằng, ý tưởng hình thành khu thương mại tự do gắn với Khu kinh tế Chân Mây - Lăng Cô cần được nghiên cứu, ủng hộ để tạo bước đột phá cho tăng trưởng, phát triển cho thành phố Huế và cả vùng trong thời gian tới. 

Theo PGS.TS. Hồ Thị Thu Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và phát triển logistics Việt Nam, nằm ở trung điểm của cả nước, Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô có lợi thế vượt trội về hạ tầng kết nối.

Khu vực này chỉ cách cảng Chân Mây 7km, cách cảng Tiên Sa và hai sân bay quốc tế (Đà Nẵng và Phú Bài) chưa tới 50km. Ngoài ra, tuyến cao tốc Bắc – Nam đoạn qua Huế – Đà Nẵng đã đưa vào vận hành, giúp rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển.

Bên cạnh đó, cảng Chân Mây là cảng biển nước sâu tự nhiên, có khả năng tiếp nhận tàu trọng tải lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển logistics biển. Hạ tầng đường sắt quốc gia và mạng lưới cửa khẩu quốc tế cũng giúp tăng cường kết nối thương mại xuyên biên giới.

“Với vị trí địa chiến lược, hạ tầng đa phương thức và kết nối vùng hiệu quả, Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô có tiềm năng trở thành trung tâm logistics quốc gia và khu thương mại tự do tầm khu vực”, bà Hòa nhấn mạnh.

Kinh nghiệm quốc tế

Trên thế giới, các khu thương mại tự do đã chứng minh là công cụ hiệu quả thúc đẩy thương mại, trung chuyển và logistics. Theo định nghĩa của OECD, khu thương mại tự do là khu vực do một quốc gia hoặc khu vực pháp lý chỉ định, nơi hàng hóa nhập khẩu không chịu hoặc chỉ chịu mức thuế thấp hơn so với hàng hóa lưu thông thông thường.

Các khu vực này thường có hàng rào riêng biệt, được miễn thuế, tạo điều kiện thuận lợi cho lưu kho, phân phối và tái xuất hàng hóa. 

Ông Nguyễn Duy Minh, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), cho biết, tại Freezone de Colon (Panama), khu thương mại tự do này tận dụng vị trí chiến lược tại cửa ngõ Kênh đào Panama để kết nối Nam Mỹ – Trung Mỹ với thế giới. Khu vực này tập trung vào trung chuyển, kho bãi, dịch vụ giá trị gia tăng, tái xuất hàng hóa, thông quan nhanh, cùng hệ sinh thái tài chính – thương mại, logistics đa phương thức và kết nối người bán – người mua.  

Nhờ mô hình này, Panama đã chuyển từ phụ thuộc vào kênh đào sang quốc gia dịch vụ thương mại - logistics, nhân rộng thành 26 khu thương mại tự do dọc hai bờ Đại Tây Dương - Thái Bình Dương.

Tại khu thương mại tự do Thâm Quyến – khu vực gần Hồng Kông và vùng công xưởng sản xuất sôi động của Trung Quốc, nơi đây tập trung vào sản xuất, chế biến, nghiên cứu và phát triển công nghệ cao, kết nối chuỗi cung ứng toàn diện.

Hệ sinh thái tại Thâm Quyến giúp khởi nghiệp sáng tạo phát triển, biến vùng này thành “công xưởng thế giới” và là nôi ươm mầm các tập đoàn công nghệ lớn như Huawei, DJI, Tencent. 

Một ví dụ điển hình khác là Khu thương mại tự do Thượng Hải (Shanghai Free Trade Zone) thành lập năm 2013. Từ gần 30km2 lúc ban đầu, khu vực này hiện đã mở rộng diện tích gấp 8 lần, kết nối trực tiếp với cảng biển quốc tế và sân bay Phố Đông, trở thành biểu tượng cải cách, mở cửa của Trung Quốc. 

Sau thành công tại Thượng Hải, Trung Quốc đã nhanh chóng nhân rộng mô hình và hiện có 18 khu thương mại tự do, mỗi khu hướng tới một mục tiêu chiến lược cụ thể, từ thu hút đầu tư đến đổi mới thể chế. 

Trong khi đó, JAFZA (UAE) trở thành trung tâm hàng không - hàng hải - logistics kết nối toàn cầu, với chính sách ưu đãi 100% vốn ngoại, hạ tầng hiện đại và dịch vụ toàn diện, góp phần chuyển UAE từ nền kinh tế phụ thuộc dầu mỏ sang mô hình đa ngành bền vững.

Bà Hòa đánh giá, những kinh nghiệm quốc tế này là bài học quý cho Việt Nam trong việc quy hoạch và phát triển các khu thương mại tự do gắn với lợi thế địa phương.

Lộ trình đề xuất

Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và chiến lược nhận định, việc hình thành khu thương mại tự do tại Huế hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích to lớn như thu hút FDI thế hệ mới; thúc đẩy xuất khẩu cho doanh nghiệp trong toàn vùng Bắc Trung Bộ.

Đồng thời, tạo hiệu ứng lan tỏa thúc đẩy công nghiệp phụ trợ, dịch vụ tài chính, bảo hiểm, vận tải ở các tỉnh/thành phố lân cận như Quảng Trị, Quảng Bình, Đà Nẵng.

“Việc phát triển thành phố Huế trở thành trung tâm logistics xanh và hình thành khu thương mại tự do không phải là một nhiệm vụ riêng của thành phố, mà là một chiến lược mang tầm vóc quốc gia, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển của cả dải đất miền Trung”.

“Đây là con đường khả thi để biến các tiềm năng về vị trí và tài nguyên thành động lực tăng trưởng mới, tạo ra việc làm chất lượng cao, tái cấu trúc nền kinh tế vùng theo hướng hiện đại, bền vững và nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ kinh tế thế giới”, bà Minh nhấn mạnh. 

Bà đề xuất, trong giai đoạn đầu, cần tập trung lập quy hoạch chi tiết trung tâm logistics xanh cấp quốc gia tại Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô với các phân khu chức năng hiện đại. 

Bên cạnh đó, ưu tiên đầu tư các tuyến kết nối chiến lược như đường bộ từ Cảng Chân Mây ra cao tốc Bắc – Nam và Cửa khẩu Lao Bảo, đồng thời, nâng cấp Cảng hàng không Quốc tế Phú Bài.

Ngoài ra, cần ban hành bộ tiêu chí logistics xanh áp dụng cho doanh nghiệp, khuyến khích sử dụng xe điện, năng lượng mặt trời, xử lý chất thải theo chuẩn xanh…

Trong giai đoạn tiếp theo, bà Minh khuyến nghị cần hướng tới mở rộng quy mô và tích hợp sâu vào chuỗi cung ứng khu vực và quốc tế. Trong đó, Chân Mây sẽ là đầu mối để trung tâm logistics tại Huế kết nối với các trung tâm vệ tinh ở Quảng Trị, Đà Nẵng và các khu công nghiệp. 

Trong khi đó, bà Hòa lưu ý, phát triển khu thương mại tự do tại Chân Mây – Lăng Cô cần đặt trong định hướng bền vững.

Điều này bao gồm sử dụng năng lượng tái tạo trong hoạt động cảng, số hóa và tối ưu hóa hệ thống logistics, quản lý chất thải hiệu quả và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. 

Song song với hạ tầng, chính sách cũng là yếu tố quyết định. Theo đó, bà Hòa nhấn mạnh, cần có cơ chế thông thoáng, cải cách thủ tục hành chính và chính sách ưu đãi rõ ràng để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào khu vực này.