Đề xuất xây dựng 729km cao tốc giai đoạn 2021 – 2025

Tuyến đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông theo quy hoạch dài 2.063 km, trong đó hiện đã đưa vào khai thác 478 km, đang đầu tư 829 km, còn lại 756 km chưa đầu tư.

Trước đó, Quốc hội đã đề ra mục tiêu, “đến năm 2025, cơ bản hoàn thành tuyến đường bộ cao tốc Bắc – Nam phía Đông".

Do đó, tại phiên họp Quốc hội bất thường ngày 4/1/2022, Chính phủ đã đề nghị đầu tư thêm 729 km giai đoạn 2021-2025, trên các đoạn Bãi Vọt (Hà Tĩnh) - Cam Lộ (Quảng Trị), Quảng Ngãi - Nha Trang và Cần Thơ - Cà Mau, chia thành 12 dự án có thể vận hành khai thác độc lập.

Cụ thể, dự án có quy mô 4 làn xe (rộng 17m); tốc độ 100 - 120km/h. Tổng mức đầu tư khoảng 146.990 tỷ đồng, trong đó giai đoạn 2021 – 2025 bố trí khoảng 119.666 tỷ đồng, giai đoạn 2026 – 2030 bố trí khoảng 27.324 tỷ đồng. Nhu cầu sử dụng đất của dự án khoảng gần 5.500ha.

Trình bày báo cáo của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thể cho biết thực tiễn triển khai các dự án theo phương thức đối tác công tư (PPP) thời gian qua còn gặp nhiều khó khăn, vì vậy, Chính phủ kiến nghị triển khai 12 dự án tiếp theo bằng hình thức đầu tư công; sau khi hoàn thành sẽ nhượng quyền thu phí để thu hồi vốn nhà nước.

Theo đó, áp dụng hình thức thu phí tự động không dừng, bố trí trạm tại các điểm ra, vào đường cao tốc, thu phí theo số km thực tế sử dụng.

"Hình thức đầu tư PPP sẽ được nghiên cứu áp dụng tại các dự án có nhu cầu vấn tải lớn, khả thi về tài chính như tuyến cao tốc vành đai đô thị, cao tốc hướng tâm...", theo ông Thể.

Dự án được chuẩn bị trong năm 2021 – 2022; giải phóng mặt bằng, tái định cư vào năm 2022 – 2023; khởi công từ năm 2023.

Với lộ trình trên, ông Thể cho biết nếu không phát sinh các tình huống phức tạp, đến năm 2025 có thể thông xe kỹ thuật toàn bộ các dự án thành phần, đưa vào khai thác một số đoạn; các đoạn phức tạp về kỹ thuật như có cầu, hầm lớn, xử lý đất yếu... sẽ đưa vào khai thác năm 2026.

Đoạn còn lại 27km trên tuyến đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông gồm Hòa Liên - Túy Loan sẽ được triển khai theo dự án riêng và cầu Cần Thơ 2 được đầu tư sau năm 2025.

Theo tờ trình, các dự án đường bộ cao tốc có tổng mức đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài, trong khi nguồn thu chủ yếu có thể sụt giảm mạnh do tác động của nhiều yếu tố, nên tiềm ẩn nhiều rủi ro và không hấp dẫn các nhà đầu tư, tổ chức tín dụng; các nhà đầu tư khó khăn tiếp cận vốn tín dụng từ ngân hàng.

Một số ngân hàng thương mại và nhà đầu tư thực hiện dự án giao thông BOT thời gian qua cũng cho rằng hệ thống chính sách, pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) thiếu ổn định; những tồn tại, hạn chế của các dự án giao thông BOT giai đoạn trước vẫn chưa được xử lý dứt điểm; lưu lượng xe thực tế của các dự án giao thông BOT thấp hơn so với phương án tài chính.

“Vì vậy, các ngân hàng thương mại, nhà đầu tư quan ngại việc tiếp tục đầu tư các dự án giao thông BOT sẽ gia tăng rủi ro nợ xấu”, tờ trình của Chính phủ nêu rõ.

Xây dựng cơ chế để nhà đầu tư tư nhân tham gia dự án

Thẩm tra báo cáo nêu trên, theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh, có ý kiến cho rằng Quốc hội đã ban hành Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư với kỳ vọng tạo đột phá trong thu hút nguồn lực đầu tư từ khu vực tư nhân nên cần tiếp tục quán triệt chủ trương lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư nhân, tiếp tục đẩy mạnh huy động đầu tư tư nhân. Vì vậy, Chính phủ cần xem xét, rà soát các khó khăn, vướng mắc của dự án để có cơ chế phù hợp, tiếp tục thực hiện thành công chủ trương này.

Theo đó, cân nhắc xây dựng cơ chế sử dụng nguồn vốn đầu tư công để hình thành quỹ đầu tư phát triển hạ tầng giao thông với lãi suất ưu đãi để nhà đầu tư tư nhân tiếp cận tham gia đầu tư dự án.

Ủy ban Kinh tế nhận thấy, thị trường vốn còn hạn chế, các doanh nghiệp chưa thông qua thị trường vốn để huy động vốn cho các dự án đầu tư hạ tầng mà chủ yếu là huy động vốn tín dụng từ các ngân hàng thương mại, cùng với những bất cập nêu trên vẫn chưa được khắc phục.

Do đó, khả năng các ngân hàng thương mại cho nhà đầu tư vay vốn để thực hiện dự án theo phương thức PPP là rất thấp.

Việc Chính phủ đề xuất đầu tư công để năm 2025 cơ bản hoàn thành tuyến đường bộ cao tốc Bắc Nam "là có cơ sở", theo ông Thanh.

Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ nghiên cứu, đề xuất giải pháp hữu hiệu để huy động vốn ngoài nhà nước cho các dự án giao thông PPP đã được Quốc hội phân bổ vốn theo kế hoạch.

Ngoài ra, Chính phủ cần giải trình, làm rõ hơn việc chỉ đề xuất đầu tư 729 km, còn lại 27 km sẽ đầu tư theo dự án riêng.

Theo ông Thanh, một số ý kiến đề nghị đầu tư dự án theo quy mô 4 làn xe với mặt đường 24,75m, bao gồm 2 làn dừng xe khẩn cấp (thay vì 17m như Chính phủ đề xuất) để phù hợp với tiêu chuẩn Việt Nam về đường cao tốc, đồng thời bảo đảm hiệu quả trong việc khai thác, mở rộng về sau.

Tuy nhiên, ý kiến khác cho rằng đầu tư dự án theo quy mô mặt đường 24,75m sẽ cần phải bổ sung thêm khoảng 50.000 tỷ đồng trong điều kiện ngân sách Nhà nước còn khó khăn.

Trước hai nhóm ý kiến nêu trên, Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ giải trình, làm rõ vấn đề.

Theo quy hoạch hướng tuyến, 81,5km của dự án cao tốc đi trùng với đường Hồ Chí Minh. Vì vậy, Ủy ban Kinh tế đề nghị bổ sung, làm rõ phương án xử lý với các đoạn đi trùng để tránh ảnh hưởng đến nhu cầu đi lại, sinh hoạt của người dân và hiệu quả của các dự án liên quan.

Về thu hồi vốn đầu tư, Chính phủ dự kiến sẽ thực hiện nhượng quyền thu phí các dự án thành phần. Tuy nhiên, cơ chế nhượng quyền thu phí, tổ chức thu phí dự án đường cao tốc do nhà nước đầu tư đến nay chưa được ban hành. Đồng thời, qua giám sát, Ủy ban Kinh tế nhận thấy, việc thu phí tự động không dừng tại các dự án BOT còn nhiều bất cập. Chính phủ cần khẩn trương rà soát, hoàn thiện quy định pháp luật để khắc phục.

Liên quan tiến độ, cơ quan thẩm tra cho rằng, cần khoảng 3 năm để khởi công và khoảng 2 - 3 năm để thi công, khả năng đến năm 2026 mới hoàn thành toàn tuyến. Do đó, Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ xem xét điều chỉnh lại tiến độ hoàn thành trong báo cáo trình Quốc hội.

Qua giám sát dự án đường bộ cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2017 - 2020, Ủy ban Kinh tế cũng nhận thấy những khó khăn, vướng mắc về thiếu nguyên vật liệu, giá nguyên vật liệu tăng cao, bãi đổ thải... Do đó, cơ quan này đề nghị Chính phủ cần có các giải pháp và chỉ đạo quyết liệt để xử lý những vấn đề nêu trên, tránh ảnh hưởng đến tiến độ, chất lượng dự án cao tốc giai đoạn tới.