Doanh nghiệp vật liệu muốn trở thành những tay chơi lớn trên thị trường carbon

Ngày 25/3/2025, Công ty CP Xi măng Fico Tây Ninh (Fico-YTL) đã hoàn tất kiểm kê và nộp báo cáo phát thải khí nhà kính phạm vi 1 và 2 theo đúng các quy định pháp lý mới nhất của Chính phủ.

Đây là một trong những bước đi then chốt cho thấy sự sẵn sàng của doanh nghiệp trong việc tham gia thị trường carbon bắt buộc, cơ chế sẽ định hình lại toàn bộ luật chơi về phát thải khí nhà kính tại Việt Nam trong thời gian tới.

“Chúng tôi sẵn sàng gia nhập thị trường carbon”, bà Võ Thái Xuân Thủy, Giám đốc marketing và phát triển bền vững của Fico-YTL, khẳng định đầy tự tin với TheLEADER.

Fico-YTL xem thị trường carbon bắt buộc là cơ hội nâng cao năng lực và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp mình.

Sự tin tin đó đến từ những bước chuẩn bị từ rất sớm. Năm 2020, Fico – YTL đã khởi động việc đo lường phát thải. Tính đến năm 2023, lượng phát thải thuần của doanh nghiệp chỉ còn 486 kg CO2/tấn xi măng, thấp hơn cả mục tiêu quốc gia đề ra cho năm 2050 là 550kg CO2/tấn.

Thay vì sử dụng một biện pháp đơn lẻ, nhà sản xuất xi măng này triển khai hàng loạt giải pháp tích hợp, bao gồm áp dụng kinh tế tuần hoàn để chọn nguyên liệu thay thế, bên cạnh việc chuyển đổi số và nâng cấp thiết bị để tối ưu hóa lượng năng lượng tiêu thụ.

Bà Thủy cho biết thêm, công ty hướng tới việc đẩy mạnh tái sử dụng nhiệt khí thải từ quá trình sản xuất, đầu tư vào hệ thống điện mặt trời và đang nghiên cứu công nghệ thu giữ, lưu trữ, sử dụng khí thải carbon.

Trong giai đoạn năm 2023 – 2024, Fico – YTL đã thực hiện đánh giá Vòng đời sản phẩm (LCA) và công bố báo cáo tuyên bố môi trường sản Phẩm (EPDs) tự nguyện cho tất cả sản phẩm xi măng sản xuất tại tất cả nhà máy của công ty, bao gồm nhà máy ở Tây Ninh, TP.HCM và Bình Dương.

Sự chủ động và minh bạch của Fico – YTL không chỉ xanh hóa chuỗi cung ứng mà còn tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp, trong bối cảnh các đối thủ cạnh tranh như SCG, Vicem cũng đang triển khai các giải pháp xi măng bền vững.

Một điểm đặc biệt, theo bà Thủy, dòng xi măng ít phát thải của Fico-YTL không chỉ “xanh” mà còn đảm bảo chất lượng, thậm chí có điểm tối ưu hơn so với xi măng thông thường. Đây là yếu tố then chốt giúp Fico-YTL thuyết phục khách hàng sử dụng giải pháp bền vững.

Bên cạnh xi măng, sản xuất thép cũng là một trong ba lĩnh vực được thí điểm áp dụng mức hạn ngạch phát thải carbon trong giai đoạn 2025 – 2026.

Đối diện với yêu cầu mới từ chính sách và phối hợp theo sự yêu cầu của công ty mẹ ở Đài Loan, Thép Tung Ho Việt Nam đã hoàn tất kiểm kê phát thải theo chuẩn ISO 14064:2018 từ năm 2021, đồng thời tích cực lập kế hoạch giảm phát thải, phối hợp toàn chuỗi giá trị cùng tham gia cắt giảm khí nhà kính.

Không chỉ dừng ở kiểm kê khí thải, công ty mẹ của Thép Tung Ho Việt Nam cũng đưa trách nhiệm khí hậu vào tiêu chuẩn đánh giá nhà cung cấp, đồng thời đưa ra thỏa thuận hợp tác giảm phát thải carbon với các đối tác trong chuỗi giá trị của mình.

Ông Hou Wu Sheng, Tổng giám đốc Thép Tung Ho Việt Nam, cho biết, trong thời gian tới, công ty sẽ triển khai các giải pháp liên quan dựa trên sáng kiến này.

Cùng với đó, tận dụng lợi thế về năng lực nghiên cứu và ứng dụng công nghệ trong sản xuất, Thép Tung Ho Việt Nam triển khai một loạt giải pháp công nghệ giảm phát thải, tiêu biểu phải kể đến mô hình sản xuất không sử dụng lò nung đầu tiên tại Việt Nam, được doanh nghiệp này triển khai năm 2016.

Theo ông Hou Wu Sheng, mô hình này đem lại tính tối ưu bởi không cần đốt nhiên liệu như dầu nặng hay khí tự nhiên để nung nóng. Thay vào đó, Thép Tung Ho Việt Nam sản xuất trực tiếp từ phôi thép nóng và gia nhiệt thêm bằng thiết bị gia nhiệt cảm ứng, đưa phôi thép đến nhiệt độ cần thiết để cán.

Dựa trên dữ liệu từ công ty mẹ, việc thay thế lò nung truyền thống sử dụng dầu nặng bằng máy gia nhiệt cảm ứng kiểu đốt trực tiếp có thể giảm 60% lượng khí thải carbon. Nếu thay thế lò nung sử dụng khí thiên nhiên bằng máy gia nhiệt cảm ứng kiểu đốt trực tiếp thì có thể giảm 45% lượng khí thải carbon.

Mặt khác, Thép Tung Ho Việt Nam thực hiện cải tiến trong nguyên liệu đầu vào khi ngừng mua gang thỏi kể từ năm 2023, tiến đến sau năm 2026 sẽ loại bỏ hoàn toàn gang thỏi khỏi quy trình luyện thép.

Nếu tính theo sản lượng 500.000 tấn phôi thép mỗi năm sản xuất bằng lò điện hồ quang (EAF), cần sử dụng 555.000 tấn phế liệu, trong đó gang thỏi chiếm 3%.
Với hệ số phát thải carbon của gang thỏi là 0,17 tấn khí thải carbon quy đổi cho mỗi tấn thép, việc sử dụng gang thỏi sẽ làm tăng lượng phát thải carbon khoảng 2.830 tấn khí thải carbon quy đổi mỗi năm.

“Thông qua đổi mới công nghệ sản xuất không sử dụng gang thỏi, ngành thép đang tiến tới một tương lai thân thiện với môi trường và bền vững hơn” ông Hou Wu Sheng nói với TheLEADER.

Hướng đến không ngừng cải tiến trên hành trình phát triển bền vững, Thép Tung Ho Việt Nam lên kế hoạch phát triển phương án tự sử dụng điện mặt trời và nâng cao hiệu suất năng lượng thiết bị trong giai đoạn 2026 – 2030, qua đó phấn đấu đạt được mục tiêu cắt giảm khí thải do Chính phủ đề ra.

Một giải pháp quan trọng khác là công nghệ thu giữ, lưu trữ và sử dụng carbon cũng được công ty lên phương án thực hiện, qua đó đạt được mục tiêu cuối cùng là đưa mức phát thải ròng về 0 vào năm 2050, khi công nghệ này đạt độ trưởng thành và hiệu quả kinh tế ở cả trong nước và quốc tế.

Với khả năng cắt giảm khí thải cùng một cơ cấu quản trị tốt, ông Hou Wu Sheng khẳng định Thép Tung Ho sẵn sàng gia nhập thị trường carbon, đồng thời kiến nghị Chính phủ đẩy nhanh việc xây dựng hệ thống giao dịch phát thải.

Cần một cơ chế công bằng cho thị trường carbon

Trao đổi với TheLEADER, hai doanh nghiệp tiên phong trong cắt giảm phát thải ngành vật liệu xây dựng đều mong muốn có một cơ chế thống nhất, rõ ràng, minh bạch, tạo sự công bằng cho doanh nghiệp khi tham gia thị trường carbon.

Cụ thể, Fico-YTL kiến nghị có bộ tiêu chuẩn đo lường, báo cáo và kiểm kê khí thải nhà kính thống nhất, cùng với cơ chế phân bổ hạn ngạch linh hoạt theo đặc thù ngành, qua đó tạo được tính minh bạch và công bằng, phù hợp với đặc thù sản xuất, tiêu thụ và mức phát thải thực tế của ngành xi măng.

Công ty cũng đề xuất điều chỉnh cơ cấu ngành xi măng để tránh dư thừa công suất và cạnh tranh không lành mạnh, đồng thời đẩy mạnh truyền thông chính thống để doanh nghiệp hiểu đúng vai trò của tín chỉ carbon.

Về phía Thép Tung Ho Việt Nam, ông Hou Wu Sheng kiến nghị áp dụng cơ chế điều chỉnh carbon xuyên biên giới (CBAM) được thiết kế riêng cho Việt Nam, áp dụng cho phôi thép nhập khẩu.

Cụ thể, công ty mong muốn có cơ chế đánh giá và công bố cường độ phát thải của phôi thép nhập khẩu, đồng thời áp thuế phụ phí carbon đối với sản phẩm phôi thép nhập khẩu có cường độ phát thải cao.

Theo Tổng giám đốc Thép Tung Ho Việt Nam, phần lớn phôi thép nhập khẩu vào Việt Nam chưa được kiểm kê carbon nhưng là nguồn phát thải cao. Do đó, cơ chế CBAM được thiết kế riêng cho sản phẩm này sẽ tăng cường tính minh bạch và bảo vệ các nhà sản xuất “xanh” trong nước.

Cơ chế CBAM được thiết kế riêng cho phôi thép nhập khẩu sẽ tăng cường tính minh bạch và bảo vệ các nhà sản xuất thép “xanh” trong nước.

Một giải pháp khác được Thép Tung Ho Việt Nam đề xuất là thiết lập giá trị chuẩn cường độ phát thải, tức là tiêu chuẩn về lượng khí thải carbon cho từng tấn sản phẩm, áp dụng theo từng loại hình sản xuất thép. Đây là một giải pháp đang được EU và một số nền kinh tế khác áp dụng.

Lý giải về đề xuất này, ông Hou Wu Sheng lấy ví dụ về mô hình sản xuất nhà máy thép cán đơn có mức phát thải tương đối thấp nhưng có thể nhập thép phôi có phát thải cao. Nếu chỉ tính riêng mức phát thải từ nhà máy và áp dụng một tiêu chuẩn chung cho ngành thép, nhà máy thép cán đơn sẽ được xếp vào nhóm “carbon thấp” dù thực tế sản phẩm có dấu chân carbon rất cao.

Với một tiêu chuẩn được thiết kế riêng, các nhà máy áp dụng loại hình sản xuất thép khác nhau bắt buộc phải thực hiện các giải pháp cắt giảm khí thải trong chuỗi cung ứng, qua đó tạo được tính công bằng và cạnh tranh lành mạnh trong ngành thép.

Bên cạnh đó, Thép Tung Ho Việt Nam cũng đề xuất Chính phủ thành lập Quỹ chuyển đổi carbon hoặc cung cấp tài chính xanh với lãi suất thấp để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng, chuyển đổi sang dùng năng lượng tái tạo hoặc các dự án tạo tín chỉ carbon khác.

Nhiệt điện, sắt thép và xi măng là ba lĩnh vực sản xuất có cường độ phát thải khí nhà kính ở mức cao và dự kiến được thí điểm áp dụng hạn ngạch phát thải carbon cho giai đoạn đầu tiên (2025 - 2026).
Với việc áp hạn ngạch phát thải, các đơn vị thuộc ba lĩnh vực trên cũng sẽ là những đơn vị đầu tiên tham gia vào thị trường carbon bắt buộc, thông qua việc trao đổi hạn ngạch.
Theo một số nghiên cứu, lĩnh vực sắt thép và xi măng có nhiều tiềm năng giảm phát thải và sẽ trở thành bên bán chủ yếu trên thị trường carbon trong một số kịch bản thị trường.