Trong báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2017 vừa được Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố, nhóm nghiên cứu đã dành hẳn một chương đặc biệt để phân tích, đánh giá về năng lực quản lý của lãnh đạo doanh nghiệp, những ảnh hưởng của công tác quản lý đến hiệu quả kinh doanh cũng như cảm nhận của doanh nghiệp đối với chất lượng điều hành kinh tế tại địa phương nơi họ hoạt động.
Doanh nghiệp tư nhân đang "teo nhỏ"
Theo đó, nghiên cứu của VCCI cho thấy tình trạng “thiếu vắng doanh nghiệp cỡ vừa” của Việt Nam. Một trong những thách thức phát triển quan trọng nhất đối với Việt Nam hiện nay là năng lực hạn chế của các doanh nghiệp dân doanh trong việc cải thiện năng suất và gia tăng quy mô để cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Theo báo cáo PCI 2017, các doanh nghiệp của Việt Nam dù gia tăng về số lượng thành lập nhưng lại nhỏ đi đáng kể về quy mô vốn và lao động trung bình. Một doanh nghiệp dân doanh điển hình hiện có chưa đến 20 nhân viên và 1,2 tỷ đồng (54.000 USD) vốn đầu tư cố định.
Chỉ 14% số doanh nghiệp hoạt động chính trong lĩnh vực công nghiệp chế tạo; 11% xuất khẩu trực tiếp hay gián tiếp thông qua các nhà cung cấp và chỉ có 6% cung ứng hàng hoá hoặc dịch vụ cho các doanh nghiệp FDI hoạt động tại Việt Nam.
Những con số này cho thấy khu vực tư nhân đang chủ yếu sản xuất cho thị trường trong nước. Do vậy, thách thức chủ yếu hiện nay là làm thế nào để tăng quy mô của những doanh nghiệp nội địa này và tạo điều kiện để họ hội nhập tốt hơn cùng các doanh nghiệp nước ngoài và nâng cao được giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị.
Vào thời điểm lẽ ra các ngành sản xuất cần củng cố và các doanh nghiệp Việt Nam cần phát triển vững mạnh để có thể cạnh tranh trên trường quốc tế, thì họ lại đang nhỏ đi cả về quy mô đầu tư và lao động, báo cáo PCI nhận định.
Theo VCCI, rất nhiều nghiên cứu của đơn vị này, trong đó có PCI đã tập trung tìm kiếm các giải pháp bên ngoài nhằm gỡ bỏ những khó khăn, rào cản cho sự phát triển, tăng trưởng của doanh nghiệp.
Trong đó bao gồm việc cắt giảm gánh nặng quy định pháp luật, cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng khả năng tiếp cận tài chính, đất đai, và giảm các rào cản do thiếu minh bạch và chi phí không chính thức.
Tuy nhiên, việc cải tiến những yếu tố này qua nhiều năm vẫn chưa thực sự góp phần tạo nên những doanh nghiệp thành công mang tầm quốc tế.
Quản trị giỏi sẽ giảm chi phí không chính thức cho doanh nghiệp
Bên cạnh quy mô phát triển, theo báo cáo PCI, chất lượng quản lý của doanh nghiệp cũng đóng vai trò rất quan trọng trong hoạt động kinh doanh.
Nghiên cứu này cho thấy những nhà quản lý giỏi nhất của các doanh nghiệp dân doanh Việt Nam điển hình có bằng cao học quản trị kinh doanh (MBA), tham gia hoạt động xuất khẩu, hoặc trước đây đã từng nắm giữ vị trí quản lý tại các doanh nghiệp nhà nước và chủ yếu làm đối tác của cho các doanh nghiệp FDI.
Ngược lại, những nhà quản lý kém nhất của Việt Nam điển hình chỉ tốt nghiệp trung học, bắt đầu sự nghiệp kinh doanh từ hộ kinh doanh hoặc đi lên từ vị trí nhân viên trong các doanh nghiệp nhà nước, chủ yếu kinh doanh ở thị trường nội địa và thường tham gia đấu thầu cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Bên cạnh đó, chất lượng quản lý gắn liền với hiệu quả kinh doanh. Kết quả nghiên cứu của VCCI cho thấy, những doanh nghiệp có nhà quản lý giỏi thường có mức tăng trưởng đầu tư và việc làm cao hơn. Nếu chất lượng quản lý của doanh nghiệp tăng lên một điểm, thì doanh nghiệp sẽ tăng trưởng về vốn ở mức 1,06 điểm phần trăm trung bình hàng năm.
Nhà quản lý giỏi thường có xu hướng lạc quan hơn trong các kế hoạch mở rộng hoạt động trong tương lai. Theo PCI, trong số các doanh nghiệp nội địa, 54% số doanh nghiệp có nhà quản lý giỏi có kế hoạch tăng quy mô hoạt động trong hai năm tới, so với chỉ 46% số doanh nghiệp có nhà quản lý kém.
Một điều thú vị khác trong báo cáo PCI là các nhà quản lý giỏi ít liên quan tới việc chi trả chi phí không chính thức hơn. Những nhà quản lý giỏi và thành công nhất của Việt Nam thường có xu hướng ít dính dáng đến chi trả chi phí không chính thức để đạt được thành công trên thị trường.
"Họ chi ít tiền hơn cho những hoạt động này và không cho rằng chi trả chi phí không chính thức là “luật bất thành văn” trong môi trường kinh doanh Việt Nam, cũng như không coi đây là trở ngại đối với thành công của họ.
Một điểm cải thiện về chất lượng quản lý đi kèm với giảm 3% xác xuất có chi trả chi phí không chính thức trong đăng ký doanh nghiệp, giảm 5,5% xác xuất có tặng quà trong quá trình thanh, kiểm tra và giảm 1% xác xuất có chi trả khi tiếp cận đất đai hoặc giải quyết tranh chấp tại tòa án", báo cáo PCI cho hay.
Cũng theo báo cáo này, các nhà quản lý giỏi có khả năng tận dụng tốt hơn những cải cách chất lượng điều hành và thường cảm nhận tích cực hơn về môi trường kinh doanh so với các nhà quản lý kém.
Những nhà quản lý giỏi luôn chủ động tìm kiếm thông tin về các thay đổi chính sách và tận dụng những thay đổi đó cho hoạt động kinh doanh của mình. Trong khi các nhà quản lý kém, ngược lại, thường không nhận thấy và đôi khi đổ lỗi cho chính quyền tỉnh về các khó khăn trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mình.
Do đó, báo cáo PCI cho rằng, Việt Nam cần tập trung đào tạo nâng cao năng lực quản lý cho các lãnh đạo doanh nghiệp, như vậy sẽ giúp họ có nhiều cơ hội đến gần với thành công hơn và giảm đi khả năng khiến họ phải dựa vào chi trả chi phí không chính thức trong hoạt động sản xuất kinh doanh.
Mỗi năm, PCI đều tiến hành một nghiên cứu đặc biệt với chủ đề được lựa chọn dựa trên những vấn đề chính sách nổi bật và tận dụng khai thác cơ sở dữ liệu đầy đủ của điều tra PCI.
Các chủ đề đặc biệt được PCI nghiên cứu trong các năm trước có thể kể đến như vấn đề ô nhiễm môi trường do tăng trưởng kinh tế (PCI 2016), những thách thức đối với sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (PCI 2015), cảm nhận và mức độ hiểu biết của doanh nghiệp về Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (PCI 2014), tác động của sự tham gia của doanh nghiệp đến chất lượng quy định pháp luật (PCI 2013) và nhiều vấn đề khác.
