Quy định pháp luật ngày càng khó dự báo

Những năm gần đây, việc hoàn thiện thể chế và tăng cường chất lượng các văn bản quy phạm pháp luật là vấn đề được Quốc hội và Chính phủ rất quan tâm. Trong năm 2023, nhiều bộ luật lớn đã và đang được sửa đổi như Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Tổ chức tín dụng, Luật Đất đai...

Tuy nhiên, theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), chất lượng các quy định pháp luật và vấn đề thực thi pháp luật tại Việt Nam vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề, gây khó khăn rất lớn cho doanh nghiệp. 

Theo ông Tuấn, các doanh nghiệp đang phản ánh về tình trạng cơ quan quản lý lạm dụng ban hành thông tư, ban hành quy chuẩn kỹ thuật. Trong khi đó, chất lượng các quy chuẩn kỹ thuật tương đối thấp, thể hiện ở một số quy chuẩn của Việt Nam có yêu cầu cao hơn cả quy chuẩn của những nước phát triển. Đơn cử như quy chuẩn về chất ô nhiễm trong thực phẩm bảo vệ sức khoẻ.

Bên cạnh đó, các quy chuẩn có chi phí tuân thủ rất cao, vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp như Quy chuẩn 06 về phòng cháy chữa cháy.

Trong năm 2023, một trong những vấn đề nóng ảnh hưởng lớn đến cộng đồng doanh nghiệp và hoạt động đầu tư, kinh doanh là tiêu chuẩn phòng cháy chữa cháy quá cao làm cho rất nhiều dự án đầu tư, công trình xây dựng bị chậm trễ, phát sinh nhiều chi phí. 

Nhiều tiêu chuẩn về phòng cháy chữa cháy quá cao khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn trong cách thực hiện. Đồng thời, cách áp dụng hồi tố, cứng nhắc cũng tạo ra ách tắc và khó khăn trên thực tế.

Hiện nay, từ ý kiến của các doanh nghiệp và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Xây dựng đã từng bước giảm dần các yêu cầu của Quy chuẩn 06 trong năm 2022 và đang dự thảo tiếp tục giảm trong năm 2023.

Mặt khác, theo ông Tuấn, nhiều quy chuẩn ban hành xong, đến thời điểm đã áp dụng mà chưa chỉ định các phòng thử nghiệm trong nước đủ năng lực. Điều này làm cho hàng hoá bị tắc nghẽn như một số quy chuẩn về thiết bị 5G.

Ngoài ra, còn có tình trạng lạm dụng ban hành quy chuẩn và đưa vào danh mục hàng hoá nhóm 2 các loại hàng hoá không có khả năng gây mất an toàn như Quy chuẩn 20 của Bộ Khoa học và công nghệ về thép không gỉ.

Tại Diễn đàn Tài chính Việt Nam 2023, ông Tuấn cho rằng, chất lượng các quy định pháp luật đã ảnh hưởng rất lớn tới hoạt động của doanh nghiệp.

Khảo sát doanh nghiệp hàng năm về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI của VCCI cho thấy, tính ổn định và khả năng dự đoán được pháp luật của Việt Nam tương đối thấp, trong cả giai đoạn ban hành pháp luật và thực thi pháp luật. 

Trong khi đó, tỷ lệ doanh nghiệp “luôn luôn” hoặc “thường xuyên” dự đoán được sự thay đổi quy định pháp luật của chính quyền cấp tỉnh giảm mạnh từ mức 16% năm 2014 xuống mức 5% năm 2021 và 3,42% năm 2022. 

Doanh nghiệp càng nhỏ, khả năng dự đoán sự thay đổi pháp luật và áp dụng pháp luật càng thấp. Tỷ lệ doanh nghiệp cho biết họ có thể dự đoán được việc thực hiện quy định quanh mức 3,48% năm 2022.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy, khả năng dự đoán việc áp dụng pháp luật của cơ quan chính quyền cũng thấp, gây khó khăn trong việc thực thi.

Chất lượng pháp luật rất quan trọng nhưng đi kèm với đó là phải đảm bảo việc thực thi pháp luật. Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng hiện nay.

Trong khi đó, theo ông Tuấn, điều nổi bật trong giai đoạn vừa qua là tình trạng đội ngũ cán bộ các cấp có xu hướng sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám quyết định, né tránh làm việc. Do vậy, thời gian tới phải loại bỏ được tâm lý này, tạo ra tâm lý an toàn, hình thành nên động lực làm việc cho bộ máy các cấp là điều rất quan trọng.

Một số giải pháp cần làm để nâng cao chất lượng pháp luật và tính dự đoán của pháp luật được Phó tổng thư ký VCCI đưa ra là các cơ quan làm luật cần tăng cường tham vấn, lấy ý kiến, đặc biệt đối với các thông tư, các quy hoạch, kế hoạch.

Các quy định theo hướng tăng nặng nghĩa vụ của doanh nghiệp cần có lộ trình thực hiện kéo dài hơn, thay vì mức chỉ 45 ngày như quy định của luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Mặt khác, Chính phủ cần bãi bỏ dần các quy định về thời hạn của các loại giấy phép con. Nếu doanh nghiệp vi phạm, đã có biện pháp tước giấy phép để xử lý.

Nguyên tắc không hồi tố cũng cần được áp dụng rộng rãi hơn, đặc biệt là với dự án đầu tư và công trình xây dựng đã được bắt đầu trước khi có quy định mới.

Đồng thời, các cơ quan quản lý cần áp dụng quản lý rủi ro trong thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp để giảm sự tuỳ tiện khi thi hành pháp luật.

Thực hiện các biện pháp này sẽ giúp doanh nghiệp thuận lợi hơn trong quá trình hoạt động, từng bước hồi phục và vượt qua giai đoạn cực kỳ khó khăn như hiện nay. Thực tế cho thấy, năm 2023 là năm đầy thách thức và áp lực của cộng đồng doanh nghiệp và toàn nền kinh tế. 

Năm 2023 là năm có tỷ lệ doanh nghiệp rời khỏi thị trường rất cao, xuất nhập khẩu giảm, sản xuất công nghiệp có chiều hướng giảm. 10 tháng đầu năm 2023 có đến 146,6 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 20% so với cùng kỳ năm trước. 

Cũng trong 10 tháng đầu năm 2023, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa đạt 557,95 tỷ USD, giảm 9,6% so với cùng kỳ năm trước. Chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp trong 10 tháng năm 2023 ước chỉ tăng 0,5% so với năm trước. 

Điều này có yếu tố khách quan, quan trọng từ tình hình kinh tế thế giới khó khăn nhưng cũng có cả những yếu tố nội tại, những yếu tốt chủ quan trong nước, chưa tăng tốc trong việc tháo gỡ các khó khăn vướng mắc hay ban hành kịp các chính sách hỗ trợ.

Để tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi, tăng sức cạnh tranh của môi trường kinh doanh Việt Nam thì cần phải tiến hành nhiều giải pháp như tiếp tục nâng cao chất lượng hạ tầng, chất lượng nhân lực, thúc đẩy sản xuất công nghiệp nội địa. Trong đó, Chính phủ cần gấp rút tập trung cải cách chất lượng quy định pháp luật và thực thi pháp luật, ông Tuấn nhấn mạnh.