Thành phố thông minh: Công dân quan trọng hơn công nghệ

Ngày nay, những tiến bộ trong các công nghệ cảm biến, dữ liệu lớn, băng thông rộng cho đến trí tuệ nhân tạo đang biến thành phố thông minh thành hiện thực.

Thị trường thành phố thông minh đang phát triển nhanh chóng với khối lượng dự đoán là 158 tỷ USD vào năm 2022 và nhiều nhóm công ty công nghệ cao quan tâm hy vọng sẽ thu được lợi nhuận từ đó.

Tuy nhiên, chỉ với sự ra đời và tham gia của các công nghệ mới và sáng tạo đã đủ cho chúng ta xây dựng nên một thành phố thông minh theo như mong muốn của mọi cư dân chưa?

Câu trả lời ở đây là chưa đủ và yếu tố quan trọng nhất của bất kỳ việc xây dựng thành phố thông minh nào đều phải xoay quanh đối tượng được phục vụ chính: công dân.

Công nghệ thành phố thông minh có nghĩa là cải thiện cuộc sống của công dân, nhưng cải tiến phải thực sự bắt đầu bằng việc cải thiện con người, không chỉ là nơi họ sống. Thành phố thông minh được hỗ trợ công nghệ trong tương lai sẽ có rất ít hy vọng cho sự thịnh vượng bền vững nếu người dân không tự trở nên thông minh hơn.

Ở mức độ cơ bản, các công nghệ thông minh sẽ chỉ đóng vai trò rất ít để mở khóa cho giá trị kinh tế và xã hội nếu chúng phục vụ một dân số không được trang bị đầy đủ tri thức để tận dụng hiệu quả các cơ hội mà chúng tạo ra. Bên cạnh, cũng cần có những chuyên gia tận tụy để giải thích chính xác dữ liệu được tạo ra bởi các thiết bị thông minh, để biết khi nào là tốt nhất để nên dựa vào các hệ thống tự động và khi nào cần phải được nắm bắt và điều chỉnh lại bởi chính họ.

Thật vậy, sự thành công của các thành phố phụ thuộc rất lớn vào khả năng của từng công dân, nhóm công dân và thậm chí các tác nhân từ các công ty để tương tác thông minh với nhau và với môi trường sống. Việc đầu tư vào vốn con người quan trọng hơn là công nghệ trong việc tạo ra các thành phố kinh tế sôi động. Giáo dục là động lực đáng tin cậy nhất cho sự phát triển đô thị, giúp tạo ra những trường học để thu hút và giữ chân những người có khả năng.

Các lựa chọn của nhà lãnh đạo

Người dân có xu hướng dịch chuyển để sống ở các thành phố lớn. Làm thế nào tất cả những người đó sống tốt, và cuộc sống của họ như thế nào, sẽ phụ thuộc vào các lựa chọn quan trọng mà các nhà lãnh đạo đưa ra hôm nay và trong những năm tới.

Các nhà lãnh đạo thành phố phải làm việc để kết hợp hài hòa các khoản đầu tư phát triển đường bộ, đường sắt, đường không, đường thủy và tiện ích thông minh hơn, đồng thời với việc đầu tư phát triển các công dân trở nên thông minh và sáng tạo hơn, có khả năng hiểu, cộng tác tốt với nhau và thực hiện sự sáng tạo để cải thiện xã hội.

Các nhà lãnh đạo thành phố cũng cần nhận ra rằng công nghệ nên được sử dụng để kết nối con người không chỉ với các thiết bị, mà cả cơ sở hạ tầng mềm, ví dụ, hệ thống giáo dục cũng quan trọng như cơ sở hạ tầng cứng.

Thành phố thông minh phải gắn liền với đổi mới và hiệu quả hơn trong việc sử dụng các quỹ công cộng, đổi mới hơn trong sự sẵn sàng để thử nghiệm, đổi mới hơn trong việc hỗ trợ cộng đồng công dân... và đổi mới hơn trong việc hỗ trợ các hệ sinh thái khởi nghiệp đô thị. Mục tiêu của nó không chỉ là bão hòa các thành phố bằng các cảm biến, mà là đầu tư vào nguồn nhân lực để tăng cường các công dân biết phát triển cơ hội và đảm bảo mọi người đều có thể tham gia vào việc tạo ra tương lai tốt đẹp của thành phố.

Đầu tư từ trên xuống của chính phủ vào công nghệ có thể tạo ra giá trị to lớn, nhưng không gì có thể thay thế được sức mạnh từ dưới lên của các công dân và doanh nghiệp được trao quyền để tham gia cùng tạo ra thành phố mà chúng ta gọi là nhà.

Các công nghệ mới nổi không thể tự tạo ra một công dân sáng tạo hơn, có giáo dục, tài năng, kiên cường và được tự quyết định. Những điều thông minh không thể thay thế những người thông minh. Cơ sở hạ tầng thông minh có thể giúp tạo điều kiện cho việc tạo ra giá trị, nhưng mọi người dân vẫn phải là nhân vật chính.

Có lẽ lợi ích tiềm năng lớn nhất từ các thành phố thông minh sẽ đến từ việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Các cơ hội bao gồm một loạt vấn đề, bao gồm nhà ở và giao thông, hạnh phúc và lạc quan, dịch vụ giáo dục, điều kiện môi trường và các mối quan hệ cộng đồng.

Những nỗ lực trong lĩnh vực này có thể bao gồm việc theo dõi và lập bản đồ sức khỏe của người dân, sử dụng dữ liệu để chống lại sự xuống cấp của khu phố, xác định các trường hợp phân biệt đối xử và triển khai các phương tiện tự quản để tăng sự an toàn và di chuyển thuận lợi của người dân.

Mặt khác cần lưu ý đến các thách thức như các vấn đề về sở hữu đất đai, xây dựng chính sách để phù hợp với thị trường mới và các hạn chế cái cũ, bất bình đẳng kinh tế xã hội và xung đột với dân số dễ bị tổn thương bị đẩy ra một bên để nhường chỗ cho các sáng kiến thành phố thông minh mới.

Người dân trước tiên!

Công nghệ không thể trở thành tâm điểm, cũng không phải là mục tiêu cuối cùng. Đổi mới thành phố thông minh, giống như tất cả phát triển và tái phát triển đô thị, là một quá trình chính trị. Người dân phải tạo sức ép để các nhà lãnh đạo thành phố chịu trách nhiệm về những nỗ lực và ý nghĩa việc làm của họ - điều này phải nhằm để cải thiện cuộc sống của mọi người, chứ không chỉ làm giảm bớt các chức năng của chính phủ.

Hầu hết, các bên liên quan của các dự án thành phố thông minh là các chính trị gia, chuyên gia tư vấn, học giả và các công ty công nghệ. Tuy nhiên, nhóm các bên liên quan quan trọng nhất thường bị thiếu lại là những công dân bình thường sẽ phải sống ở những thành phố biến đổi này.

Vấn đề niềm tin
Trong lịch sử, các chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân đều giữ dữ liệu của họ chặt chẽ, chia sẻ càng ít càng tốt. Trong quá khứ, mối quan tâm về quyền riêng tư và nỗi sợ vi phạm an ninh vượt xa giá trị của việc chia sẻ thông tin. Sự đối kháng này chỉ có thể được khắc phục khi người dân tin tưởng vào thành phố và người dân chịu trách nhiệm bảo vệ dữ liệu của họ.
Do đó, các giải pháp an toàn, từ ẩn danh dữ liệu đến nhận dạng kỹ thuật số, mã hóa thông minh và phát hiện mối đe dọa nhận thức, sẽ rất quan trọng trong việc khiến công dân cảm thấy thoải mái hơn khi chia sẻ dữ liệu.
Nếu cư dân vẫn miễn cưỡng, các sáng kiến thành phố thông minh sẽ thất bại.

Trong bối cảnh thực tế là sự tập trung và sự tham gia của công dân đang quyết định các yếu tố thành công cho bất kỳ sự chuyển đổi thành phố thông minh nào, việc đặt cư dân lên hàng đầu là điều rất quan trọng. Nếu không, các thành phố có thể đầu tư đáng kể vào các dịch vụ mà người dân của họ sẽ không sử dụng và cũng không muốn.

Trong khi các nhà công nghệ thảo luận về trí thông minh nhân tạo, phân tích dữ liệu, cảm biến, robot hoặc blockchain trong bối cảnh của một thành phố thông minh, cư dân dường như định nghĩa một thành phố thông minh ít tập trung vào công nghệ. Nói khác đi, ban chỉ đạo thành phố thông minh phải kết hợp tốt hơn các vấn đề, mong muốn và nhu cầu của cư dân của họ.

Việc phản hồi và tạo ý tưởng từ công dân nên liên tục được khuyến khích và thu thập, không chỉ ở các giai đoạn dự án nhất định. Đường dây điện thoại chuyên dụng trên nhiều điểm thu dữ liệu cho thấy mong muốn và vấn đề của người dân. Người dân có thể chủ yếu muốn giải quyết các con đường lưu thông thuận lợi tránh kẹt xe, nhiều công viên, xe thu gom rác hoặc bổ sung đèn đường.

Các thành phố có các nền tảng gợi ý được liên kết trên trang web hoặc cung cấp các ứng dụng thông qua đó cư dân có thể cung cấp thông tin phản hồi về cơ sở hạ tầng và môi trường của thành phố. Tuy nhiên, các công cụ truyền thông này có xu hướng loại trừ những người không hiểu biết về kỹ thuật số như người già hoặc đơn giản là những cư dân ít hiểu biết, dẫn đến sự thiên vị kỹ thuật số.

Do đó, cần đến thăm cụ thể các gia đình dân cư và dành các điểm tiếp xúc ngoại tuyến dành riêng được truyền đạt trên báo và thư địa phương. Công dân cũng nên có quyền truy cập ngoại tuyến và trực tuyến liên tục vào một hệ thống bỏ phiếu cho các đề xuất, lựa chọn và tài trợ dự án.

Để thu hẹp khoảng cách kiến thức công nghệ trong các ban chỉ đạo, chính phủ cũng nên đầu tư vào nhân sự toàn thời gian trong việc khởi xướng và quản lý các dự án thành phố thông minh. Đó phải là một nhóm đa dạng gồm các kỹ sư, nhà khoa học máy tính, nhà thống kê, nhà sinh học, nhà tâm lý học, nhà khoa học xã hội, luật sư, kỹ sư dân sự, chuyên gia y tế, giáo viên và những người khác để có thể tạo ra một hội đồng thành phố và chuyên gia thông minh được cấu trúc cân bằng. Một nhóm đa ngành như vậy sẽ ít phụ thuộc vào các chuyên gia tư vấn bên ngoài và các đối tác của công ty, điều này sẽ cho phép một cuộc đối thoại gần gũi và ít thiên vị hơn khi xét đến quyền lợi của cư dân.

Nên đưa một nhóm đại diện của cư dân thành phố của họ vào ý tưởng, phát triển chiến lược và thực hiện dự án. Cần thực hiện các cuộc khảo sát rộng rãi, các nhóm tập trung và các cuộc phỏng vấn, có một trung tâm đổi mới mở ngoại tuyến cũng như trực tuyến với một hệ thống bỏ phiếu dân chủ và minh bạch. Các dự án nhận được tỷ lệ phê duyệt cao và được các chuyên gia cho là khả thi, nên được đồng phát triển với thông tin phản hồi chặt chẽ từ công chúng. Thêm vào đó, thông tin liên lạc nên được minh bạch và ban chỉ đạo liên ngành phải thường xuyên tiếp cận các đối tượng.

Các thành phố nên cung cấp giáo dục kỹ thuật số và tạo ra nhận thức để làm cho mọi người dân hiểu cách xác định một thành phố thông minh và ý nghĩa của nó - chẳng hạn như tính bền vững, an ninh, chi phí và quyền riêng tư. Các đối tác kinh doanh nên được lựa chọn minh bạch không chỉ theo giá cả, mà còn sử dụng dữ liệu, bảo mật, bảo trì và tính bền vững bên cạnh các số liệu khác.

Cuối cùng, các thành phố được xây dựng cho nhiều thế hệ con người chứ không phải chỉ phục vụ lợi ích thương mại của các công ty hay các chính trị gia đầy tham vọng muốn để lại dấu ấn. Mặc dù một thành phố có thể tự quảng cáo là thông minh hoặc sử dụng các công nghệ tiên tiến, nó vẫn sẽ vô nghĩa nếu bỏ qua con người và môi trường của nó.

Để thực hiện lời hứa về một tương lai đô thị tươi sáng, chúng ta phải suy nghĩ lại về cách chúng ta thiết kế các thành phố thông minh và thực sự tuân thủ theo chiến lược: Người dân trước tiên!

* Tiến sĩ khoa học Trần Quang Thắng: Phó Chủ nhiệm CLB Các nhà kinh tế - Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TP.HCM