Tôi và Hiro chơi với nhau nhiều năm nay và quen nhau ở Đà Lạt. Hồi đó anh làm ở Sài Gòn và khám phát hành phố mộng mơ một mình. Gặp đoàn công ty tôi cũng đang chơi ở đó, bắt chuyện, nhập hội, rồi bị “tình sét đánh” luôn với cô nhân viên trẻ mới vào. Một năm sau họ làm đám cưới và hưởng tuần trăng mật tại nơi tình yêu bắt đầu. Hết nhiệm kỳ, anh về Nhật cùng gia đình, còn tôi duyên rủi thế nào lại cũng sang Nhật làm việc cho đến giờ.
Là người làm về quy hoạch, tôi tâm niệm đối với một thành phố du lịch, giá trị cốt lõi kiêm hình ảnh thương hiệu là tối quan trọng, cần được định rõ và quyết tâm theo đuổi. Hiro cũng chia sẻ, người Nhật hiểu rõ và tuân thủ tuyệt đối việc gìn giữ các giá trị cốt lõi và hình ảnh thương hiệucủa các thắng cảnh, nhờ đó duy trì được du lịch và nguồn thu từ đó.
Vậy hình ảnh thương hiệu và giá trị cốt lõi của Đà Lạt là gì và hướng đi nào cho việc hài hòa giữa bảo tồn và phát triển?
Karuizawa: Hình mẫu tham chiếu cho Đà Lạt
Hiro là người đầu tiên mách cho tôi về Karuizawa, một danh thắng ở tỉnh Nagano có nhiều điểm tương đồng với Đà Lạt. Karuizawa được biết đến là “Điểm Nghỉ dưỡng Vùng Núi Bốn mùa Hàng đầu” của Nhật, hàng năm đón tới 8,5 triệu lượt khách. Đây là nơi nghỉ mát mùa hè cho những người đi trốn “rừng bê tông” Tokyo, là nơi ngắm hoa anh đào vào mùa xuân và lá vàng lá đỏ vào mùa thu, mùa đông lại trở thành điểm đến trượt tuyết nổi tiếng.
Karuizawa được nhà truyền giáo người Canada - Alexander Croft Shaw khám phá cách đây hơn 100 năm vào thời Minh Trị, chỉ cách Tokyo khoảng 160km và ở độ cao 1000m. Với hệ thống đường sắt cao tốc mới, thời gian đi lại rút xuống chỉ còn70 phút.
Từ lần đến thăm đầu tiên, tôi đã mê say cảnh sắc thiên nhiên Karuizawa với hình ảnh núi đồi, rừng, hồ nước, hệ động thực vật, những biệt thự kiểu phương Tây xinh xắn len giữa thiên nhiên, những cánh đồng hoa và công viên tuyệt đẹp, rồi cácsân golf...
Cũng như Đà Lạt, ngoài những gì thiên nhiên ban tặng, Karuizawa còn nhiều giá trị văn hóa bản địa vùng cao nguyên và văn hóa phương Tây để lại. Các công trình đều ở quy mô nhỏ, tỉ lệ hài hòa, hòa quyện vào và tôn vinh thiên nhiên.
Hai thập niên gần đây, Karuizawa nổi lên như một hình mẫu về bảo tồn thiên nhiên, cảnh quan đô thị truyền thống và tăng trưởng xanh.
Khu vực trung tâm đô thị cũ được bảo tồn có tên gọi Kyu-Karuizawa, với vai trò khá giống với khu Hòa Bình ở Đà Lạt. Đây là nơi tập trung du khách với không gian xinh xắn, nhiều quán café và nhà hàng trang nhã, nhiều khu mua sắm mà nổi tiếng nhất là phố chợ truyền thống Kyu-Karuizawa Ginza và quần thể Prince Shopping Plaza hiện đại. Du khách còn có thể vui chơi tại nhiều cơ sở giải trí khác như tennis, trượt băng, game center, sân golf, bowling, câu cá hay đạp xe thư giãn.
Phố chợ truyền thống Kyu-Karuizawa Ginza.Không gian đô thị được bảo tồn tốt từ quy mô, mật độ, chiều cao công trình cho đến phong cách kiến trúc và các đặc trưng văn hóa khác, trong khi vẫn cung cấp đầy đủcácdịch vụ du lịch và thương mại. Do vậy, du kháchcó thể lưu trú dài ngày để nghỉ dưỡng và vui chơi từ một tuần tới cả tháng và tiêu pha tối đa tại đây, góp phần lớn vào nguồn thu địa phương.
Năm 2005, thị trưởng của Karuizawa và tỉnh trưởng tỉnh Nagano đã cùng ký vào “Tuyên bố Phương pháp cảnh quan đô thị Karuizawa” trong đó nêu rõ cảnh quan đô thị và tự nhiên của Karuizawa là tài sản quý cấp quốc gia. Phần đầu của tuyên bố có viết: “Những khu rừng rậm, những đàn chim cất cao tiếng hót và những cơn gió mát lành thổi qua những tán cây vốn là những hình ảnh thương hiệu của Karuizawa được lưu giữ chính là nhờ vào việc bảo tồn được một cảnh quan đô thị thấp tầng”.
Việc đầu tư vào Karuizawa tăng nhanh nhờ đường cao tốc mới dẫn tới nguy cơ các công trình mới tăng quy mô và mật độ sẽphá vỡ cảnh quan thiên nhiên và đô thị. Vì thế, tuyên bố đưa ra quy định rất cụ thể về kiểm soát phát triển, như một chung cư hay khách sạn cao tầng buộc phải có khoảng lùi tối thiểu 2,5m và chỉ được xây tổng cộng dưới 20 căn. Quy định cũng nêu rõ về phong cách kiến trúc và khuyến khích việc bảo tồn cây cối trong khu đất cũng như việc phát triển không gian công cộng. Cơ chế kiến trúc sư trưởng được áp dụng để tổng định hướng và điều tiết phát triển toàn khu vực.
Và năm nay, khi Nhật Bản tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh G20, Karuizawa được chọn làm nơi để họp Hội nghị Bộ trưởng G20 về Chuyển hóa Năng lượng và Môi trường Toàn cầu. Địa phương đã đưa ra câu slogan “Cộng đồng Thông minh Karuizawa” với mục tiêu bảo vệ tốt hơn cho môi trường cảnh quan tự nhiên đặc sắc nơi đây.
Nhà thờ Tưởng niệm Shaw (Shaw Memorial Chapel).Thí dụ, địa phương đã lắp đặt thêm các nguồn quang điện và phong điện tại các tiện ích công cộng, trợ giá cho người dân khi lắp đặt pin mặt trời trên mái nhà hoặc mua ô tô điện hay xe đạp điện. Các trạm sạc pin xe điện cũng có ở nhiều nơi trong thị trấn. Karuizawa cũng có một trạm thủy điện nhỏ đủ cung cấp điện cho 400 hộ dân hàng năm, và một resort nổi tiếng cũng khai thác cả địa nhiệt điện cho cơ sở của họ. Bằng những biện pháp này, địa phương hi vọng sẽ đạt được việc “tự cung tự cấp” bền vững về năng lượng xanh.
Chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương đã cân bằng rất tốt giữa bảo tồn và phát triển, giữa văn hóa truyền thống và thương mại hiện đại, đồng thời đưa ra các cơ sở pháp lý cần thiết và tuân thủ nghiêm ngặt để kiểm soát phát triển. Tất cả đều kiên định với các giá trị cốt lõi cũng như hình ảnh thương hiệu “Four-season Premier Mountain Resort” của Karuizawa.
Hướng đi cho Đà Lạt
Qua tham chiếu, có thể thấy Đà Lạt có nhiều nét tương đồng và học hỏi được nhiều từ Karuizawa. Hình ảnh thương hiệu cho Đà Lạt xưa nay và không thể khác vẫn phải là một “Four-season Premier Mountain Resort” như Karuizawa, với các giá trị cốt lõi về khí hậu, cảnh quan thiên nhiên và đô thị cổ, và hệ động thực vật phong phú cần được bảo tồn.
Qua vài thập niên trở lại đây, khu nội đô Đà Lạt đã trở nên lộn xộn, bê tông hóa và nhà lô hóa quá nhiều, mảng xanh còn lại quá ít. Một thành phố như Đà Lạt cần cả bảo tồn di sản thiên nhiên lẫn văn hóa-lịch sử, trong khi vẫn cần phát triển mới để không tụt hậu, nhưng cần một hướng phát triển thật sự phù hợp, thông minh và bền vững.
Trước mắt, cần chính thức công nhận Đà Lạt là tài sản vật thể cấp quốc gia, như Nhật Bản đã làm với Karuizawa. Việc này sẽ giúp địa phương có được sự hỗ trợ, định hướng, điều tiết và kiểm soát tốt từ trung ương.
Đà Lạt nên nghiên cứu sâu về mô hình và các sáng kiến bảo tồn của Karuizawa trên cả 3 phương diện thiên nhiên, văn hóa và cảnh quan đô thị lịch sử, cùng với các cơ chế kiểm soát phát triển đi kèm. Có vậy, Đà Lạt mới có được một tương lai bền vững cả về môi trường, văn hóa-xã hội lẫn kinh tế, và đạt được “win-win” như Karuizawa chứ không “win-lose” hay thậm chí “lose-lose” như bản kế hoạch mới đề xuất.
Bản quy hoạch chung đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050 đã xác định phát triển thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận theo mô hình chuỗi các đô thị liên kết theo tuyến vành đai và xuyên tâm, kết nối với các vùng du lịch sinh thái và nông-lâm nghiệp. Vì thế, những đề án phát triển có quy mô lớn cần được đưa ra cáckhu đô thị vệ tinh để tạo hình ảnh hiện đại hơn ở vùng ven.
Đặc biệt, Đà Lạt cần học tập Karuizawa trong các chiến lược và chính sách phát triển xanh. Trước hết là xanh về phát thải thấp, thân thiện với môi trường qua việc tăng cường công trình xanh, giao thông xanh và năng lượng tái tạo. Sau đó là xanh về sinh thái quaviệc bảo tồn và nhân rộng mảng xanh. Trong trường hợp phải chặt hạ để xây cất thì cần có quy định trồng bù mới số m2cây xanh tương ứng trong khuôn viên công trình hoặc trên mái và các hiên trời.
Cuối cùng, để hòa nhịp cùngcuộc cách mạng số 4.0, cần phát triển các ngành công nghiệp không khói mới có hiệu quả kinh tế caovà tận dụng được tiềm năng địa phương, như công nghệ sinh học, nông-lâm nghiệp chất lượng cao, kinh tế quay vòng và tái sinh rác thải, công nghiệp sáng tạo, công nghiệp R&D (nghiên cứu và sản xuất) dựa vào các đại học và viện nghiên cứu, và công nghiệp MICE (du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, sự kiện và ưu đãi cho nhân viên các công ty). Có nhiều ngành có thể dựa vào công nghệ thông tin và mạng internet, nên thành phố có thể hiện đại hóa bên trong công trình và trang bị hạ tầng ảo thông minh mà không tác động nhiều vào phần “vỏ” cảnh quan lịch sử.
Karuizawa đã và đang gìn giữ và phát huy rất tốt những giá trị cốt lõi và hình ảnh thương hiệu để có thể luôn tự hào là nơi “người dân sống cộng sinh bền vững cùng thiên nhiên tuyệt đẹp được ban tặng”. Và tôi biết bản thân mình, vợ chồng Hiro, cũng như rất nhiều những người yêu Đà Lạt khác cũng mong mỏi thành phố tình yêu của mình được như vậy.
(*) Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả Tô Kiên - Tiến sĩ, kiến trúc sư, chuyên gia quy hoạch và nghiên cứu đô thị
