World Bank bày cách chuyển dịch năng lượng bền vững tại Việt Nam

Bà Carolyn Turk, Giám đốc quốc gia của World Bank (Ngân hàng Thế giới) tại Việt Nam, nhận định trong những thập niên vừa qua, ngành năng lượng luôn đóng vai trò động lực cơ bản cho sự phát triển kinh tế bao trùm của Việt Nam.

Để đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2045, đặc biệt trong bối cảnh phục hồi xanh sau đại dịch, ngành năng lượng sẽ tiếp tục góp phần quan trọng trong hành trình vượt qua khó khăn, và hỗ trợ tăng trưởng cho giai đoạn tiếp theo.

Tuy nhiên, khó khăn, thử thách lần này sẽ còn phức tạp hơn trước, bà Carolyn Turk nhấn mạnh tại hội nghị cấp cao lần thứ tư Nhóm Đối tác năng lượng Việt Nam (VEPG) mới đây. 

Theo vị chuyên gia này, một mặt, Việt Nam cần tiếp tục phát triển lĩnh vực năng lượng nhanh chóng để phục vụ cho nhu cầu phát triển, công suất toàn hệ thống cần tăng gấp đôi trong vòng 10 năm tới.

Bên cạnh đó, cũng cần quản lý tốt hơn tác động của biến đổi khí hậu bằng cách cắt giảm đáng kể phát thải carbon từ ngành năng lượng – hiện chiếm tới 65% lượng phát thải của Việt Nam.

Việc hiện thực hóa tất cả những mục tiêu này, đồng thời huy động đủ nguồn tài chính cần thiết cho quá trình chuyển đổi năng lượng mà vẫn đảm bảo các nguyên tắc về công bằng và khả năng chi trả, đòi hỏi Việt Nam phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách.

Bên cạnh đó, thách thức trong chuyển đổi năng lượng cũng mang lại những cơ hội mới.

“Chúng tôi hoan nghênh các cam kết với tầm nhìn dài hạn mà Chính phủ đã đưa ra trong Hội nghị COP26, nhằm hướng tới mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, và dừng sản xuất nhiệt điện than trong giai đoạn 2030 – 2040. Cam kết này đặt ra những mục tiêu rõ ràng cho ngành năng lượng. Việc xây dựng và triển khai lộ trình khả thi để hiện thực hóa những mục tiêu này nên được ưu tiên hàng đầu”, bà nhấn mạnh.

Ngành năng lượng có nhiều lợi thế để đi đầu trong việc thực hiện các mục tiêu tăng trưởng xanh của Việt Nam, thông qua thu hút đầu tư, tạo việc làm và nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

5 khuyến nghị

Bà Carolyn Turk đưa ra 5 khuyến nghị giúp Việt Nam có thể chuyển dịch năng lượng bền vững, đạt được mục tiêu khí hậu đầy tham vọng.

Thứ nhất, các chính sách và quy hoạch ngành, mà quan trọng nhất là Quy hoạch điện VIII, cần coi quá trình chuyển đổi năng lượng sạch như một mục tiêu cốt lõi.

Điều này đồng nghĩa với việc lựa chọn cơ cấu năng lượng thích hợp, tập trung vào loại bỏ dần nhiệt điện than. Đồng thời, quản lý tác động của quá trình chuyển đổi này đối với người dân và doanh nghiệp hoạt động trong ngành than, và xem xét vai trò thích hợp của các nguồn nhiên liệu chuyển đổi, ví dụ như khí thiên nhiên.

Thứ hai, Việt Nam cần loại bỏ các rào cản đối với việc triển khai năng lượng tái tạo.

“Chúng ta đã chứng kiến thành công vượt bậc của điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam theo biểu giá FIT ưu đãi, nhưng cơ chế này cũng tạo ra những thách thức liên quan đến tình trạng phát triển tràn lan, dẫn đến việc phải cắt giảm công suất không mong muốn và bất ổn đối với hệ thống”.

“Đã đến lúc cần đẩy nhanh tiến độ thiết kế và triển khai cơ chế đấu thầu cạnh tranh. Cơ chế đấu giá được tổ chức bài bản và đồng bộ có thể thúc đẩy ngành năng lượng phát triển vượt bậc, đặc biệt là điện gió ngoài khơi – một nguồn năng lượng sạch trong nước có tiềm năng mang lại lợi ích lớn cho Việt Nam”, vị chuyên gia phân tích.

Thứ ba, cần khẩn trương mở rộng và hiện đại hóa lưới điện để bắt kịp tốc độ phát triển của các công nghệ năng lượng sạch mới.

Ngoài đảm bảo công suất truyền tải, lưới điện còn cần nâng cao tính linh hoạt với hệ thống pin và các giải pháp lưu trữ năng lượng. Bên cạnh đó, việc hạn chế tình trạng quá tải, nghẽn lưới cũng là một cơ hội để tăng cường tự động hóa và số hóa.

Thứ tư, các biện pháp thúc đẩy sử dụng năng lượng hiệu quả và điều tiết nhu cầu từ phía người tiêu dùng sẽ giúp mang lại những thành công trước mắt. Những can thiệp này không chỉ làm giảm nhu cầu mở rộng nguồn cung mà còn có hiệu quả cao về mặt chi phí.

Tăng cường sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo có công suất nhỏ và phát điện phân tán có thể đóng vai trò bổ trợ cho hệ thống điện tập trung.

Thứ năm, Việt Nam sẽ cần một phương pháp tiếp cận có hệ thống để huy động lượng lớn tài chính cần thiết cho quá trình chuyển đổi năng lượng, theo ước tính vào khoảng 12 – 14 tỷ USD mỗi năm.

Những đổi mới kịp thời trong môi trường đầu tư phù hợp với từng lĩnh vực sẽ thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân, giúp thu hút phần lớn các khoản đầu tư cần thiết.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần ban hành các quy định tạo điều kiện cho tài chính công, bao gồm phân bổ nguồn vốn ODA và các quỹ khí hậu cho ngành điện để tạo hiệu ứng hỗ trợ và thúc đẩy khu vực tư nhân, chẳng hạn như phát triển lưới điện hay các dự án PPP.

“Quá trình chuyển đổi năng lượng sạch sẽ đòi hỏi phương pháp tiếp cận toàn diện cho cả nền kinh tế, chứ không chỉ là các giải pháp đơn lẻ. Các lĩnh vực ưu tiên này cũng đã được các nhóm công tác kỹ thuật của VEPG phản ánh trong các khuyến nghị trước đây. Điều quan trọng bây giờ là biến những khuyến nghị này thành các hành động chính sách thực sự hiệu quả”, bà phân tích.

Khi đó, những chuyển đổi của ngành năng lượng có thể trở thành động lực mạnh mẽ để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển cũng như tham vọng về khí hậu của Việt Nam.

“Tôi xin khẳng định cam kết mạnh mẽ của World Bank trong việc phối hợp với các cơ quan Chính phủ, và tất cả đối tác phát triển thông qua nền tảng VEPG, trong quá trình hướng tới mục tiêu chung là xây dựng ngành năng lượng đẳng cấp thế giới tại Việt Nam”, đại diện World Bank nhấn mạnh. 

Năm 2021 là năm đầu tiên triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, đồng thời là năm đầu tiên triển khai, thực hiện Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Nhóm Đối tác năng lượng Việt Nam (VEPG) được thành lập vào tháng 6/2017 theo thỏa thuận giữa Chính phủ Việt Nam và các đối tác phát triển, nhằm mục đích tăng cường hợp tác giữa các bên, kết nối và phối hợp hiệu quả hỗ trợ quốc tế cho ngành năng lượng tại Việt Nam.
Hiện nay, hoạt động của VEPG do Bộ Công thương chủ trì và đại diện của Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam và Ngân hàng Thế giới đồng chủ trì.
Mục tiêu chung của VEPG là hướng đến sử dụng hiệu quả hỗ trợ quốc tế cho phát triển năng lượng bền vững ở Việt Nam, phù hợp với luật pháp quốc gia và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.