Cân nhắc lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với bia rượu

Nguy cơ nhiều ảnh hưởng tiêu cực

Bộ Tài chính hiện đang đề xuất tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia rượu đến 2030, trong đó lộ trình được xây dựng theo từng năm. Tổng mức tăng thêm dự kiến từ 15 – 35% so với mức thuế suất theo luật hiện hành hiện nay.

Theo phương án được Bộ Tài chính khuyến nghị lựa chọn, vào năm 2030, tức là chỉ sáu năm nữa, rượu từ 20 độ trở lên và bia sẽ có mức thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt là 100%, rượu dưới 20 độ là 70%, cao hơn đáng kể mức thuế hiện tại lần lượt là 65% và 35%.

Điều này có thể giúp tăng nguồn thu ngân sách nhà nước nhưng mức tăng quá nhanh và cao đột ngột có thể dẫn đến những hệ lụy không mong muốn, ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó tổng giám đốc Tư vấn thuế Deloitte Việt Nam, nhận định tại hội thảo “Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp” do Báo Đầu tư tổ chức hôm nay.

Nguyên nhân bởi việc tăng thuế có thể làm thu hẹp quy mô sản xuất của các doanh nghiệp, dẫn đến lãng phí dây chuyền sản xuất và thiết bị đã đầu tư, cũng như tăng tỷ lệ thất nghiệp do cắt giảm lao động.

Ông Tuấn phân tích thêm, bên cạnh thu hẹp hoạt động sản xuất của doanh nghiệp, thu nhập của người nông dân trồng nguyên liệu khác để sản xuất bia, rượu cũng sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực, kéo theo sự suy giảm trong các ngành liên quan.

Trên thực tế, đã không ít trường hợp tương tự xảy ra. Một số quốc gia phát triển và đang phát triển đã ghi nhận tác động tiêu cực khi thuế suất đối với đồ uống có cồn vượt điểm tới hạn như Anh, Úc, Bỉ, Thái Lan, Malaysia dẫn tới ngay lập tức ngân sách của chính phủ bị hụt thu nghiệm trọng.

Điều này dựa trên nguyên lý đường cong Laffer và lý thuyết về mối quan hệ giữa thuế suất và số thu ngân sách từ thuế của chính phủ, theo đó, khi tăng thuế quá cao vượt điểm giới hạn thì sẽ làm giảm tổng thu ngân sách nhà nước.

Cùng với đó, vị chuyên gia cho biết thêm, người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang dùng các loại rượu bia nhập lậu, làm giả, sản xuất trái phép khi giá rượu bia chính ngạch tăng do tăng thuế tiêu thụ đặc biệt.

Hệ quả là ngân sách càng thất thu trong khi sức khỏe của người dân có thể bị ảnh hưởng tiêu cực hơn do sử dụng sản phẩm giả hoặc kém chất lượng.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới, tỷ lệ tiêu thụ rượu bia không chính ngạch tại Việt Nam những năm qua là khoảng trên dưới 60% trên tổng lượng tiêu thụ. Nói cách khác, khoảng gần 2/3 lượng tiêu thụ rượu bia tại Việt Nam có thể từ nguồn nhập lậu hoặc sản xuất cá thể.

Tại hội thảo, bà Chu Thị Vân Anh, Phó chủ tịch Hiệp hội Bia – rượu – nước giải khát Việt Nam (VBA), cũng bày tỏ nhiều quan ngại về các tác động tiêu cực có thể xảy ra khi thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt tăng quá nhanh.

Bà cho biết, các doanh nghiệp lo ngại rằng việc tăng thuế đột ngột và liên tục sẽ làm giảm mạnh nhu cầu tiêu dùng, dẫn đến giảm sản lượng và lợi nhuận. Điều này sẽ kéo theo việc cắt giảm lao động, ảnh hưởng đến đời sống xã hội và ngân sách địa phương.

Bên cạnh đó, việc tăng giá rượu bia do thuế tăng cao có thể dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa sản phẩm hợp pháp và sản phẩm phi chính thức (rượu bia tự sản xuất hoặc nhập lậu).

Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả thu ngân sách mà còn gây ra những nguy cơ lớn về sức khỏe khi người dân chuyển sang tiêu dùng những sản phẩm không rõ nguồn gốc và chất lượng kém.

Đối với đề xuất đánh thuế nước giải khát có đường, hiện vẫn còn tranh luận về mối liên hệ giữa nước giải khát có đường và tình trạng thừa cân, béo phì.

“Đứng ở góc độ của doanh nghiệp trong ngành, tôi thấy đây là mức thuế đề xuất cao nhất trong lịch sử. Điều này có thể gây ra những tác động tiêu cực đến nền kinh tế, đặc biệt là trong bối cảnh ngành này vẫn chưa phục hồi hoàn toàn sau những khó khăn của đại dịch”, bà Vân Anh thẳng thắn.

Đại diện VBA cho hay, đại dịch Covid-19 đã gây ra những gián đoạn nghiêm trọng cho chuỗi cung ứng và tiêu thụ, kéo theo đó là sự gia tăng của giá nguyên vật liệu đầu vào, làm tăng chi phí sản xuất.

Tiếp theo đó, xung đột chiến tranh và các biện pháp xử phạt hành chính liên quan đến nồng độ cồn cũng tác động mạnh mẽ đến ngành này.

Theo ghi nhận của VBA, sản lượng tiêu thụ sản xuất trong ngành liên tục giảm, đôi khi giảm đến hai con số.

Đề xuất cân nhắc lộ trình và mức tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt

Bà Vân Anh nhấn mạnh, ngành công nghiệp đồ uống có cồn và nước giải khát luôn đồng hành cùng Chính phủ trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế.

Tuy vậy, trong bối cảnh ngành còn đang đối mặt với nhiều khó khăn, các doanh nghiệp kiến nghị rằng việc tăng thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng, cả về lộ trình và mức tăng, bà khuyến nghị.

Với ngành rượu bia, các doanh nghiệp đề xuất chỉ nên tăng thuế ở mức 5% mỗi năm trong những năm đầu, và sau đó tiếp tục điều chỉnh tùy theo tình hình thực tế.

Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị, chuyển đổi kinh doanh và tránh những xáo trộn lớn trong ngành.

Đối với nước giải khát có đường, các doanh nghiệp cho rằng chưa nên vội vàng bổ sung sản phẩm này vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Thay vào đó, cần có những nghiên cứu toàn diện và khoa học hơn để đánh giá tác động của sản phẩm này đến sức khỏe và kinh tế trước khi đưa ra quyết định cuối cùng, đại diện VBA đề xuất.

Ở góc độ chuyên gia về thuế, ông Tuấn ủng hộ quyết định tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các mặt hàng có tác động tiêu cực đến sức khỏe và môi trường.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng, việc triển khai chính sách này cũng cần được xem xét kỹ lưỡng từ góc độ kinh tế - xã hội, đặc biệt là khi xét đến những phản hồi từ các doanh nghiệp trong ngành.

Theo ông, lộ trình tăng thuế cần được giãn cách hợp lý với lộ trình dài hơn đối với các mặt hàng rượu, bia và thuốc lá, và tiến tới chỉ dừng ở mức thuế suất tối đa là 80%, để doanh nghiệp có đủ thời gian thích nghi và điều chỉnh mô hình kinh doanh phù hợp.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam, nguyên phó tổng cục trưởng Tổng cục thuế, cũng cho rằng, cần nghiên cứu kỹ mức độ tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý.

Điều này nhằm đảm bảo duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu nguyên liệu, sản xuất, thương mại, dịch vụ ăn uống.

Không chỉ vậy, lộ trình hợp lý còn tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dung thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị sốc do tăng nhanh, đột ngột.