Tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 6/2020, lý giải nguyên nhân khiến Bộ Công thương đã có kiến nghị Chính phủ tạm dừng xuất khẩu gạo đến hết tháng 5, nhưng ngay sau đó lại có đề xuất Chính phủ rút lại quyết định này, Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải cho biết, đối với tất cả các quốc gia trên thế giới, vấn đề an ninh lương thực nói chung, trong đó có mặt hàng gạo nói riêng hết sức được quan tâm và Việt Nam cũng không phải ngoại lệ.
Trong quý I/2020 vừa qua, dịch bệnh Covid-19 có diễn biến rất nhanh và hết sức phức tạp đã ảnh hưởng rất nghiêm trọng với Việt Nam và các nước trên thế giới. Tình hình thị trường gạo toàn cầu phát sinh các diễn biến, tác động đa chiều, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam cũng như tình hình giá cả cung cầu trong nước và việc điều hành gạo có nhiều biến động.
Trước thực trạng này, Bộ Công thương đã thường xuyên đánh giá, tránh việc gây ảnh hưởng đến cân đối cung cầu, không những về xuất khẩu mà cả nhu cầu trong nước để bảo đảm an ninh lương thực tại Việt Nam trong bối cảnh dịch bệnh.
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, trong 2 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu gạo của Việt Nam đã đạt gần 1 triệu tấn, tăng 31,7% so với cùng kỳ năm 2019. Nếu tính tốc độ như đã xuất khẩu 2 tháng đầu năm 2020 và nửa đầu tháng 3/2020 thì quý I sẽ xuất khẩu khoảng 1,7 triệu tấn, tăng 21% so với cùng kỳ 2019.
Thời điểm đó, do giá gạo trong nước liên tục tăng cao, đồng thời khó xác định diễn biến của dịch bệnh Covid-19 cũng như tâm lý của người dân trong nước có thể lo thiếu gạo, nhất là việc mua dự trữ gạo quốc gia thời điểm đó không thuận lợi nên Chính phủ đã có quyết định tạm dừng việc xuất khẩu gạo đến hết tháng 5 để giãn tiến độ xuất khẩu gạo, góp phần bình ổn giá gạo trong nước.
Tuy nhiên, sau khi làm việc với các cơ quan liên quan, trực tiếp làm việc với các hiệp hội, doanh nghiệp và khảo sát lại tình hình trên toàn quốc trong bối cảnh vụ mùa sắp tới của Việt Nam thì Bộ Công thương đã có văn bản báo cáo, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ về phương án, điều hành xuất khẩu gạo trong tháng 5.
Ngày 29/4, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định về giải pháp điều hành gạo trong thời gian tới là từ ngày 1/5/2020 cho xuất khẩu gạo trở lại và không có hạn ngạch bình thường như trước đó.
Liên quan đến vấn đề trách nhiệm của các cá nhân (nếu có) trong việc đề xuất chính sách điều hành xuất khẩu gạo gây thiệt hại cho doanh nghiệp, người trồng lúa, theo ông Hải, Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo thành lập đoàn thanh tra của Thanh tra Chính phủ. Ngày 29/4, Thanh tra Chính phủ đã công bố về đoàn thanh tra này.
Theo quy định đoàn thanh tra sẽ làm việc trong 35 ngày, vì vậy đến ngày 18/6 tới, đoàn thanh tra mới kết thúc thanh tra theo quy định. Kết luận của đoàn thành tra sẽ được công bố rộng rãi. Bộ Công thương cam kết thực hiện đúng các quyết định cũng như kết luận của Thanh tra Chính phủ.
Về vấn đề này, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cũng cho biết, năm nay mặc dù thời tiết, khí hậu rất khắc nghiệt nhưng Việt Nam được mùa vụ Đông Xuân và vụ Hè Thu, trong Đồng bằng sông Cửu Long cũng được mùa.
Trữ lượng gạo của Việt Nam một năm đạt khoảng 43,5 triệu tấn thóc, nhưng chỉ sử dụng hết 29,96 triệu tấn thóc và dư được 13,54 triệu tấn thóc. Trong khi đó, Việt Nam chỉ mua dự trữ 190.000 tấn gạo và 80.000 tấn lúa, do đó vẫn còn dư khoảng 6,5 - 6,7 triệu tấn gạo. Tại phiên họp Chính phủ cùng ngày, Thủ tướng Chính phủ cũng nói quyết tâm đạt được con số xuất khẩu năm 2020 là 7 triệu tấn gạo, như vậy buộc phải cao hơn khoảng 400.000 đến 500.000 tấn gạo so với cùng kỳ 2019.
Thời điểm ngày 23/3, Bộ Công thương đề xuất dừng xuất khẩu gạo, sau đó ngày 10/4 có xuất khẩu gạo trở lại nhưng có kiểm soát và ngày 20/4 chấm dứt, khi đó Thủ tướng quyết định cho xuất khẩu gạo trở lại và không có hạn ngạch. Sau khi có điều tra, khảo sát và làm việc với các địa phương, đánh giá lại chiến lược của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Bộ Công thương báo cáo, nghe ý kiến các doanh nghiệp xuất khẩu gạo thì thấy rằng, việc xuất khẩu gạo theo quyết định của Thủ tướng hoàn toàn đúng và Bộ Công thương đề xuất như vậy vì cũng tính toán đến vấn đề an ninh lương thực khi thực hiện giãn cách xã hội.
Hiện Thủ tướng Chính phủ giao cơ quan thanh tra việc này. Nếu như vì vấn đề trục lợi, vấn đề cá nhân thì cơ quan điều tra sẽ báo cáo Thủ tướng, ông Dũng cho hay.
