Hiểu lầm về văn hóa số

Trong một sự kiện gần đây về xây dựng văn hóa số cho doanh nghiệp do MVV và Blue C tổ chức, người phụ trách truyền thông nội bộ ở một công ty chia sẻ rằng người lãnh đạo của doanh nghiệp đang tập trung chạy theo doanh số nên không dành thời gian cho chuyển đổi số và xây dựng văn hóa số.

Vị lãnh đạo không đủ kiên nhẫn để lắng nghe cấp dưới trình bày và cho rằng tổ chức tốt lên là điều hiển nhiên, còn tổ chức xấu đi là do truyền thông nội bộ làm chưa tốt bởi lẽ văn hóa số là một chương trình truyền thông số, do đội truyền thông thực hiện.

Trong khi đó, theo ông Lê Quang Vũ, CEO Blue C, văn hóa số là sự thay đổi tư duy và hành vi để thúc đẩy chuyển đổi số thành công và đưa doanh nghiệp trở thành một tổ chức số. Truyền thông chỉ là công cụ của văn hóa số.

“Lãnh đạo không quan tâm thì thực tế rất khó để triển khai, vì văn hóa số phải bắt đầu từ lãnh đạo”, ông Vũ nhận định.

Văn hóa số, theo định nghĩa của Bộ Thông tin và truyền thông (nay là Bộ Khoa học và công nghệ) trong cuốn Cẩm nang chuyển đổi số, là tập hợp các quy tắc ứng xử, chuẩn mực đạo đức và cách con người hưởng thụ các giá trị văn hóa trong môi trường số.

Ở góc độ doanh nghiệp, Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) nhấn mạnh vào việc sử dụng công cụ số và khai thác dữ liệu để ra quyết định, lấy khách hàng làm trung tâm, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác và đổi mới.

Trên thực tế, quan niệm cho rằng văn hóa số là một chương trình truyền thông số là một trong số rất nhiều hiểu lầm hiện nay về văn hóa số.

Chẳng hạn, nhiều người cho rằng văn hóa số có thể thay thế văn hóa doanh nghiệp. trong khi đó, văn hóa số là văn hóa giúp thúc đẩy cách làm việc theo kiểu số hóa như tích hợp với công nghệ, linh hoạt, dữ liệu… Nó không thay thế được cho văn hóa của doanh nghiệp, vốn mang bản sắc riêng và bao trùm rộng hơn.

Một số người cho rằng triển khai văn hóa số đồng nghĩa với việc xây dựng một nền văn hóa hoàn toàn khác so với văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Thanh Sơn, Chủ tịch MVV Group, các giá trị văn hóa nền tảng có sẵn sẽ ánh xạ vào văn hóa số. Văn hóa số bao gồm những yếu tố mang tính tổng quát, nhưng cách ánh xạ ở mỗi doanh nghiệp lại khác nhau, tùy thuộc vào mô hình kinh doanh. Khi chuyển đổi số, các yếu tố văn hóa truyền thống không bị loại bỏ mà được làm mới, làm giàu thêm trong bối cảnh mới.

Trong văn hóa truyền thống, doanh nghiệp tập trung vào việc đưa sản phẩm ra thị trường và bị chi phối bởi quá trình mua hàng và cung ứng. Mô hình tổ chức thường có nhiều thứ bậc, quyết định chậm và định hướng theo quy trình, nhiệm vụ cụ thể. Cách thức làm việc đề cao kinh nghiệm, ổn định và lặp lại những kết quả đã được chứng minh. Nhân sự thường làm việc theo phòng ban, với lộ trình thăng tiến rõ ràng và có xu hướng duy trì sự ổn định hơn là đổi mới.

Ngược lại, văn hóa số ưu tiên thu thập ý tưởng từ thị trường và dẫn dắt bởi nhu cầu của khách hàng. Mô hình tổ chức trở nên phẳng hơn, quyết định nhanh chóng và tập trung vào kết quả, sản phẩm thay vì quy trình. Doanh nghiệp trao quyền nhiều hơn cho nhân viên, khuyến khích họ tìm cách đạt mục tiêu thay vì chỉ tuân thủ nhiệm vụ cố định.

Cách thức làm việc trong văn hóa số cũng linh hoạt hơn, đề cao trí tuệ nhân tạo, dữ liệu trực quan và khả năng thích ứng. Các nhóm làm việc theo mô hình tích hợp, phối hợp "xuyên" phòng ban thay vì làm việc riêng lẻ. Đồng thời, doanh nghiệp không còn áp dụng thang bậc thăng tiến cứng nhắc mà tập trung vào năng lực và kết quả thực tế, giúp thúc đẩy sự đổi mới và ra quyết định nhanh chóng theo nhu cầu thị trường.

Một hiểu nhầm khác cho rằng văn hóa số là việc của ban chuyển đổi số. Trong khi đó theo ông Vũ, văn hóa số là việc của mọi người, bắt đầu từ lãnh đạo cấp cao nhất. Nó đòi hỏi sự tham gia sâu của ban lãnh đạo, bộ phận nhân sự, văn hóa doanh nghiệp, truyền thông nội bộ, công nghệ, pháp chế, đào tạo.

Nhiều chủ doanh nghiệp cũng cho rằng văn hóa số rất tốn kém. Theo ông Vũ, nếu không làm thì những thiệt hại của một tổ chức không chuyển đổi số thành công còn lớn hơn nhiều.

Một quan niệm sai lầm khác là văn hóa số chỉ phù hợp với nhóm đối tượng trẻ, rành công nghệ. Chừng nào nhân sự còn là một mắt xích tham gia vào hành trình tạo ra trải nghiệm cho khách hàng thì chừng đó còn liên quan đến văn hóa số.

Thay đổi tư duy cho lãnh đạo

Theo ông Vũ, để thuyết phục lãnh đạo doanh nghiệp về tầm quan trọng của văn hóa số, người phụ trách nội bộ cần tiếp cận bằng cách chứng minh lợi ích cụ thể. Điều này có thể thực hiện thông qua các "quick win" – những kết quả nhỏ nhưng rõ ràng, được đo lường bằng dữ liệu thực tế. Một khi thấy được tác động tích cực, lãnh đạo sẽ có xu hướng quan tâm nhiều hơn.

Một trong những mục tiêu của doanh nghiệp là tìm kiếm lợi nhuận, vì vậy, cách thuyết phục hiệu quả nhất là chứng minh văn hóa số có thể giúp tiết kiệm chi phí hoặc tăng doanh thu. Nếu có dữ liệu cho thấy việc thúc đẩy văn hóa số và chuyển đổi số giúp tối ưu quy trình, giảm lãng phí hoặc mở ra cơ hội kinh doanh mới, lãnh đạo sẽ có động lực để đầu tư nghiêm túc hơn.

Ông Sơn cũng nhấn mạnh rằng, dù là văn hóa truyền thống hay văn hóa số, tất cả đều nhằm mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp phát triển. Nếu không nắm vững điều này, người phụ trách nội bộ sẽ khó thuyết phục lãnh đạo. Nếu chỉ nói về văn hóa số như một xu hướng hay điều thú vị, chủ doanh nghiệp có thể coi đó là một yếu tố “có thì tốt” nhưng không bắt buộc. Tuy nhiên, khi liên kết trực tiếp văn hóa số với hiệu quả kinh doanh, phần lớn CEO sẽ lắng nghe một cách nghiêm túc.

Bên cạnh việc nhấn mạnh lợi ích, một cách tiếp cận khác là khai thác nỗi sợ hãi – yếu tố thường có tác động mạnh hơn gấp đôi so với động lực từ lợi ích. Chẳng hạn, các doanh nghiệp có thể đối mặt với áp lực từ chính sách và quy định pháp lý, hoặc trong môi trường tư nhân, sự cạnh tranh và bài toán chi phí có thể trở thành mối lo ngại lớn.

Mới đây, Ngân hàng Phát triển Singapore (DBS) – ngân hàng lớn nhất Đông Nam Á, đã thông báo cắt giảm 4.000 việc làm trong ba năm tới do AI dần thay thế các công việc truyền thống. Ngân hàng này cũng đồng thời tuyển thêm 1.000 nhân sự mới cho các vị trí liên quan đến AI. Điều này không chỉ tạo áp lực cho nhân viên mà còn khiến các tổ chức tài chính khác phải giật mình bởi nếu không thay đổi, họ có thể nhanh chóng bị bỏ lại phía sau.