Điện than cận kề cái kết

Những nhà máy điện than mới cuối cùng

2021 đánh dấu một năm quan trọng với quá trình toàn cầu chuyển đổi khỏi điện than mới, khi nhiều quốc gia cam kết xoay chuyển tương lai năng lượng phụ thuộc ít nhất vào điện than, và hàng loạt công suất điện than tiền xây dựng bị hủy bỏ.

Phân tích của E3G/GEM – Cơ quan Giám sát năng lượng toàn cầu vào tháng 9 năm ngoái cho thấy, thế giới ghi nhận sự sụt giảm tới 76% công suất tiền xây dựng của các nhà máy điện than mới kể từ khi có Thỏa thuận Paris.

Tính đến tháng 1/2022, công suất điện than tiền xây dựng ở mức 280GW trên toàn cầu, tương đương với tổng công suất điện than hiện đang hoạt động của Mỹ và Nhật Bản cộng lại.

Tổng cộng, 65 quốc gia đã cam kết không xây dựng các nhà máy mới, tăng mạnh so với 36 quốc gia của tháng 1/2021, cho thấy tốc độ đáng kể mà các quốc gia đang chuyển hướng tránh xa điện than mới. Nhiều quốc gia hiện đã loại bỏ các dự án điện than được đề xuất. 

Một số quốc gia khác đã cho thấy ý định hành động tương tự, thông qua các bài phát biểu chính trị, ký kết điều khoản ‘không có điện than mới’ trong Tuyên bố chuyển đổi từ điện than sang điện sạch toàn cầu tại COP26, hoặc tham gia Hiệp ước Không có điện than mới.

Đơn cử, các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) tiếp tục quay lưng lại với điện than mới, khi 86% số quốc gia trong nhóm hiện không cân nhắc về công suất điện than mới. Số còn lại được GEM đánh giá khó có thể tiếp tục khi phụ thuộc vào nguồn trợ cấp công đang dần cạn kiệt dành cho điện than, cũng như bởi đi ngược lại các cam kết về khí hậu của lãnh đạo.

Ở phần còn lại của thế giới – không bao gồm Trung Quốc, sự chuyển hướng khỏi điện than mới cũng đang gia tăng. 27 quốc gia vẫn đang cân nhắc các dự án mới với tổng công suất 108GW, nhưng trong số các quốc gia này, tất cả đề xuất đối với Maroc, Bờ biển Ngà, Djibouti, Papua New Guinea, Sri Lanka và Uzbekistan được coi là tạm dừng hoặc hủy bỏ tính đến năm 2021, GEM cho biết.

Những cản trở về kinh tế, cùng với khả năng mất mát nguồn tài chính công chủ chốt từ Trung Quốc – theo tuyên bố của Chủ tịch Tập Cận Bình, châu Phi sẽ rất khó có thể tiến hành các dự án mới.

Tại Nam và Đông Nam Á – khu vực hiện chiếm 65% các đề xuất bên ngoài Trung Quốc, các cam kết cấp độ nhà nước và những cản trở kinh tế nghiêm trọng ở Ấn Độ, cùng với các tín hiệu chính trị tránh các nguồn điện than mới ở Pakistan và Bangladesh, cho thấy nhiều đề xuất về điện than có thể bị hủy bỏ trong suốt năm 2022.

Mặc dù các đề xuất quan trọng vẫn được đưa ra ở Indonesia, Việt Nam và Lào, các cuộc đối thoại chính trị vẫn đang tiếp diễn, và các quy trình lập kế hoạch về năng lượng ngày càng làm nổi bật những rủi ro liên quan đến điện than mới.

“Nhìn chung, sự chuyển dịch toàn cầu khỏi điện than mới ngày càng cô lập Trung Quốc. Đây là xu hướng có khả năng tiếp tục đến năm 2022 khi các nước tiếp tục loại bỏ các nhà máy còn lại, đặc biệt nếu Trung Quốc thực hiện cam kết không còn xây dựng nhà máy điện than ở nước ngoài”, GEM phân tích.

Nguồn tài trợ công cạn kiệt

2021 cũng đánh dấu chấm cho nguồn tài trợ công quốc tế cho điện than, khi chính phủ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc – những người cho vay hàng đầu – đều cam kết chấm dứt hỗ trợ công cho các nhà máy điện than mới, theo sau cam kết của tất cả các nước thuộc G20.

Với sự rời bỏ của ba quốc gia châu Á này và G20, về cơ bản, không còn nhà tài trợ công quốc tế đáng kể nào cho các nhà máy điện than mới ở nước ngoài.

Một số công ty thương mại và ngân hàng ở Nhật Bản đã bắt đầu rút khỏi lĩnh vực than, bao gồm Daiichi Life Insurance, Sumitomo Mitsui Financial Group, Marubeni Corporation, Mitsui &Co., và Mitsubishi Corporation.

Một số tổ chức tài chính tư nhân và công ty của Hàn Quốc cũng đã tuyên bố chấm dứt ủng hộ các dự án điện ở nước ngoài, bao gồm KB Financial Group, Shinhan, KEB Hana và Samsung.

Tác động lớn nhất từ các cam kết có khả năng sẽ đến từ Trung Quốc, khi ông Tập tuyên bố vào tháng 9/2021 tại Đại Hội đồng Liên Hợp quốc rằng Trung Quốc sẽ “không xây dựng các dự án nhiệt điện than mới ở nước ngoài”.

Ngân hàng Trung Quốc đã tuyên bố sẽ không còn cung cấp nguồn tài trợ cho các dự án điện than và khai thác than mới bên ngoài Trung Quốc kể từ ngày 1/10/2021.

Đến nay, Trung Quốc đang đề xuất tài trợ cho 56 nhà máy điện than nước ngoài với tổng công suất 52,8GW, theo dữ liệu từ Cơ quan Theo dõi tài trợ công về điện than toàn cầu thuộc GEM.

Nếu tuyên bố của Trung Quốc loại trừ bất kỳ nguồn tài trợ công nào trong tương lai, tất cả 56 nhà máy điện than có nguy cơ bị hủy bỏ, do thiếu các lựa chọn tài trợ khác ở cả quốc tế và nước sở tại.

Tuy nhiên, GEM lưu ý vẫn cần xem xét kỹ ý nghĩa và phạm vi đầy đủ của cam kết từ Trung Quốc. Việc sử dụng thuật ngữ “mới” trong tuyên bố của ông Tập có thể ngụ ý rằng các dự án có hợp đồng đã ký kết, và những dự án còn trong kế hoạch và phát triển trước khi tuyên bố có thể được loại trừ khỏi tuyên bố.

Dù vậy, trong bối cảnh nguồn tài trợ công trực tiếp dành cho điện than thu hẹp, bất kỳ dự án điện than mới nào cũng có thể sẽ cần đến những sự trợ cấp đáng kể của chính phủ và nguồn tài trợ tư nhân trong nước để được xây dựng.

Đây sẽ là một thách thức khi nhiều ngân hàng tại các nước không đủ vốn tài trợ cho các nhà máy điện than mới quy mô lớn. Do đó, viễn cảnh bổ sung công suất điện than được đề xuất trong quá trình xây dựng hoặc vận hành ngày càng mờ nhạt.