Với tỷ lệ thương mại/GDP đạt tới hơn 200%, Việt Nam là một trong những nền kinh tế mở cửa nhất trên thế giới.
Trong bối cảnh thuế quan thương mại quốc tế ngày càng giảm mạnh và chi phí sản xuất tăng, sự cạnh tranh về xuất khẩu của Việt Nam ngày càng phụ thuộc vào những yếu tố như chất lượng, năng suất lao động, chuỗi cung hiệu quả và đặc biệt là chi phí vận tải, logistics thấp.
Bên cạnh đó, tỷ trọng dân số có thu nhập trung bình của Việt Nam đang ngày càng tăng khiến nhu cầu tiêu dùng tăng theo, nhất là tại những khu vực đô thị hóa nhanh.
“Do đó, đòi hỏi sự dịch chuyển hàng hóa ngày càng lớn”, Giám đốc Quốc gia World Bank tại Việt Nam Ousmane Dione nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Hội thảo công bố Báo cáo Nâng cao hiệu quả ngành vận tải đường bộ Việt Nam và Chiến lược Phát triển bền vững ngành vận tải đường thủy nội địa Việt Nam ngày 28/3.
Kể từ năm 2000, khối lượng vận chuyển hàng hóa tính theo tấn/km đã không ngừng tăng với tốc độ trung bình gần 10%/năm, cao hơn tỷ lệ tăng GDP trung bình (6,4%/năm).
Ông Ousmane Dione nhận định tốc độ tăng nhanh như vậy là kết quả của tăng trưởng kinh tế Việt Nam, song cũng tạo áp lực đẩy mạnh phát triển và bảo trì cơ sở hạ tầng có chất lượng cũng như đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng nhanh và phải có các dịch vụ vận tải và logistics đáng tin cậy.
Theo Giám đốc Quốc gia World Bank, có ba yếu tố cần xem xét để Việt Nam có thể đảm bảo hệ thống vận tải và logistics hiệu quả, đáng tin cậy để, từ đó thúc đẩy mô hình tăng trưởng kinh tế hiện tại cũng như trong tương lai.
Thứ nhất, cơ sở hạ tầng xương sống cần được cải thiện hơn nữa để tăng cường khả năng cạnh tranh.
Mặc dù có những cải thiện ấn tượng về kết nối nông thôn, việc phát triển hạ tầng xương sống, kết nối liên tỉnh vẫn còn khá khiêm tốn.
“Trong giai đoạn 2000-2016, chiều dài hệ thống hạ tầng giao thông trọng yếu quốc gia, đường quốc lộ chỉ tăng trưởng với tốc độ thấp là 2,9%, trong khi tăng trưởng tuyến đường thủy nội địa là 0,3%”, ông Ousmane Dione lấy ví dụ.
Mật độ mạng lưới đường cao tốc tại Việt Nam là 3km trên mỗi 1.000km2, so với con số 8km ở Ấn Độ và 13km ở Trung Quốc.
Mạng lưới đường thủy nội địa đóng vai trò then chốt và vận chuyển khối lượng hàng hóa khổng lồ, chiếm gần 20% tổng lưu lượng hàng hóa tính theo tấn/km trong năm 2016 nhưng đang trong tình trạng thiếu đầu tư trầm trọng.
Theo rà soát của World Bank, trong giai đoạn 2011-2015, lĩnh vực đường thủy nội địa chiếm 2-3% ngân sách hàng năm đầu tư cho ngành giao thông. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2016-2020, tỷ lệ này giảm xuống còn có 1.2% ngân sách dự toán.
Giám đốc Quốc gia World Bank tại Việt Nam nhấn mạnh mức độ đầu tư như vậy là không đủ cho công tác mở rộng năng lực chuyên chở và duy tư bảo dưỡng.
Giám đốc Quốc gia World Bank tại Việt Nam Ousmane Dione (giữa) tại buổi hội thảoThứ hai, cần tạo môi trường thuận lợi để hỗ trợ hệ thống vận tải và dịch vụ logistics hiệu quả và đáng tin cậy. Mặc dụ dịch vụ vận tải gia tăng đáng kể với mức tăng trưởng về số lượng, chất lượng vẫn là một tồn tại.
Quy mô một công ty vận tải đường bộ trung bình là 3 lao động với doanh thu hàng năm dưới 500.000 USD và đội xe tải hiện tại chủ yếu là xe nhỏ, dưới 5 tấn, dẫn đến tính thiếu hiệu quả như tỷ lệ xe không tải cao và chi phí vận tải tấn/km cao.
Ông Ousmane Dione nhận định khu vực dịch vụ logistics trung gian, chẳng hạn như môi giới xe tải, vẫn chưa phát triển ở Việt Nam.
“Chính phủ có thể tạo cơ hội cho vay để phát triển các công ty xe tải có hiệu quả hoạt động tốt, xóa bỏ các hạn chế về hạ tầng để thu hút đầu tư tư nhân vào đội tàu của họ, và khuyến khích các đơn vị cung cấp dịch vụ quốc tế với nhiều công nghệ mới hợp tác với các doanh nghiệp trong nước”, ông khuyến nghị.
Thứ ba, xây dựng mạng lưới vận tải đa phương thức kết nối xuyên suốt để giảm thiểu chi phí vận tải và tăng cường tính bền vững.
Theo số liệu về năng lực đội tàu năm 2018, vận tải thủy nội địa chiếm khoảng 17% tỷ trọng vận tải hàng hóa toàn quốc, trong khi tỷ trọng của vận tải đường bộ là khoảng 77% và vận tải pha sông biển là 5%.
Ngoài lợi thế về mạng lưới đường bộ ngày càng phát triển, Việt Nam cũng may mắn có 26.500km đường thủy cho tàu bè qua lại được và 3.000km đường biển và các tuyến này còn có thể mở rộng hơn nữa.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy so với vận tải đường bộ, vận tải thủy và pha sông biển có thể giúp giảm chi phí logistics và chi phí môi trường.
Theo ông Ousmane Dione, cần phân bổ ngân sách Chính phủ một cách tối ưu giữa các phương thức, cả về chi phí đầu tư và chi thường xuyên. Vận tải đa phương thức sẽ giúp tăng cường kết nối và cải thiện khả năng chống chịu của mạng lưới, đồng thời góp phần giảm phát thải khí nhà kính ở cấp quốc gia.
“Chúng tôi mong muốn được thấy Việt Nam sẽ trở thành nước Úc hoặc nước Hà Lan tiếp theo của khu vực Đông Nam Á”, Giám đốc Quốc gia World Bank tại Việt Nam khẳng định.
