Khi doanh nghiệp tư nhân giải bài toán điểm nghẽn logistics

Điều này đã được Thủ tướng Phạm Minh Chính thẳng thắn chỉ ra tại Diễn đàn Logistics Việt Nam 2025 vừa được tổ chức mới đây tại Đà Nẵng. Các điểm nghẽn này vừa mang tính kỹ thuật, vừa phản ánh những hạn chế về cấu trúc và tư duy phát triển, đòi hỏi sự tham gia mạnh mẽ của cả Nhà nước và khu vực tư nhân.

Sáu điểm nghẽn lớn của logistics Việt Nam

Tại diễn đàn, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh logistics là ngành giữ vai trò huyết mạch trong luân chuyển hàng hóa, là một trong những trụ cột thúc đẩy năng lực cạnh tranh quốc gia. Thời gian qua, Đảng và Nhà nước rất quan tâm và đã có nhiều chủ trương, chính sách quan trọng nhằm phát triển ngành logistics.

Mặc dù vậy, Thủ tướng cũng nhận định: ngành logistics Việt Nam vẫn còn những tồn tại, hạn chế, trong đó nổi bật là 6 điểm nghẽn chính, bao gồm:

Thứ nhất, chi phí logistics của Việt Nam vẫn thuộc nhóm cao nhất khu vực, chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành sản phẩm. Hiện, hệ thống vận tải vẫn dựa nhiều vào đường bộ, vốn dễ tắc nghẽn và chi phí cao, trong khi hạ tầng đường sắt và đường thủy phát triển chưa tương xứng.

Thứ hai, liên kết vùng, kết nối hạ tầng chưa đồng bộ, hạn chế, dễ bị tác động khi xảy ra thiên tai. Theo các chuyên gia, nhiều địa phương hiện nay mặc dù có năng lực sản xuất lớn nhưng vẫn phụ thuộc vào một vài tuyến giao thông độc đạo, khiến chuỗi cung ứng dễ đứt gãy khi xảy ra sự cố.

Thứ ba là sự phân mảnh của thị trường. Thủ tướng chỉ rõ: doanh nghiệp logistics quy mô nhỏ vẫn chiếm đa số, năng lực cạnh tranh yếu, thiếu vắng các doanh nghiệp lớn. Điều này dẫn đến thực trạng thị trường thiếu những đơn vị đủ năng lực dẫn dắt và tạo tiêu chuẩn chung; gián tiếp khiến chi phí bị đội lên theo từng khâu, doanh nghiệp khó tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, tại Việt Nam hiện nay vẫn chưa hình thành được trung tâm logistics cấp quốc gia trung chuyển hàng hóa quốc tế. Ngành cũng còn thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, phù hợp với môi trường làm việc quốc tế.

Điểm nghẽn thứ năm là thể chế logistics còn chưa quy định cụ thể các loại hình dịch vụ logistics mới cho thương mại điện tử, logistics xanh, logistics hàng đặc biệt.

Điểm nghẽn cuối cùng liên quan đến chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Các chuyên gia nhận định đây là xu hướng tất yếu của ngành logistics toàn cầu, nhưng phần lớn doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp nhỏ, chưa đủ nguồn lực để triển khai.

Thủ tướng nêu rõ, những hạn chế trên đòi hỏi phải đổi mới tư duy phát triển, chuyển đổi mạnh từ trạng thái “hỗ trợ logistics nhỏ lẻ” sang “phát triển logistics hiện đại, thông minh”; thúc đẩy liên kết vùng, khu vực và quốc tế; coi logistics là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội…

Cách doanh nghiệp tư nhân giải bài toán điểm nghẽn

Từ 6 điểm nghẽn trên, có thể thấy bài toán logistics Việt Nam không nằm ở một mắt xích, mà thuộc về cấu trúc toàn hệ thống. Trong bối cảnh đó, sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân, đặc biệt các tập đoàn có năng lực tài chính và kinh nghiệm phát triển đang tạo ra những thay đổi tích cực. Trong số này, T&T Group là một điển hình.

Bước vào sân chơi logistics không quá sớm, T&T Group nhanh chóng khẳng định vị thế bằng chiến lược khác biệt. Thay vì đầu tư vào những mảnh ghép nhỏ, Tập đoàn của Bầu Hiển hướng tới kiến tạo một hệ sinh thái hoàn chỉnh, với tầm nhìn dài hạn.

Bước đi đầu tiên được đặt xuống vào năm 2015, khi T&T trở thành cổ đông chiến lược của cảng Quảng Ninh - cảng nước sâu quy mô quốc gia, đầu mối quan trọng trên hành lang kinh tế trọng điểm Quảng Ninh – Hải Phòng – Hà Nội. Thời điểm này, phần lớn hàng hóa miền Bắc dồn về Hải Phòng, gây áp lực lớn cho hệ thống cảng biển.

Sự tham gia của T&T Group đã tạo ra chuyển biến “tức thì”: Chỉ sau 1 năm, sản lượng hàng qua Cảng Quảng Ninh đã tăng 30%; sản lượng hàng hóa xếp dỡ tăng 33%. Các chỉ số doanh thu tăng 31%. Đặc biệt, lợi nhuận tăng tới 280%. Những con số không chỉ cho thấy hiệu quả tài chính, mà còn là chỉ dấu cho thấy Cảng Quảng Ninh đã thực sự trở thành “cửa mở thứ hai”, chia sẻ áp lực với hệ thống cảng Hải Phòng đang tiến đến ngưỡng chịu tải.

Với T&T, đây là nền móng đầu tiên chuẩn bị cho chiến lược dài hơi hơn trong thập kỷ tiếp theo, khi những nhà đầu tư chiến lược tham gia sâu hơn vào sân chơi lớn, giữ vai trò dẫn dắt, định hình chuỗi kết nối mang tầm quốc gia.

Ba năm sau, T&T Group tiếp tục khiến toàn bộ giới quan sát bất ngờ khi bắt tay với gã khổng lồ logistics YCH (Singapore) với biên bản ghi nhớ chiến lược hồi cuối năm 2018. Vào thời điểm này, YCH đưa ra ý tưởng hình thành chuỗi kết nối logistics thông minh tầm cỡ khu vực - ý tưởng trùng khớp với tầm nhìn mà T&T Group đang theo đuổi.

Kết quả của sự hợp tác này là sự ra đời của Vietnam SuperPortTM – trung tâm logistics đa phương thức lớn nhất Việt Nam, hợp phần đầu tiên của Mạng lưới logistics thông minh ASEAN. Siêu cảng ICD tại Phú Thọ đã giải quyết trực tiếp 2 điểm nghẽn lớn: Chi phí logistics lớn và thiếu trung tâm logistics quốc gia.

Hệ thống robot phân loại, AI tối ưu vận hành, xe tự hành AGV, kho hàng không kéo dài… không chỉ giúp tăng năng suất, giảm sai sót mà còn chuẩn hóa toàn chuỗi theo tiêu chuẩn quốc tế. Quan trọng hơn, việc SuperPort kết nối cả đường sắt – đường bộ – cảng biển – hàng không tạo ra nền tảng liên kết đa phương thức hiếm có, một cấu phần mà Việt Nam thiếu nhất suốt nhiều năm qua.

Về dài hạn, siêu cảng hướng tới mục tiêu góp phần giảm chi phí logistics trong nước từ 21% xuống còn 14% tổng sản phẩm quốc nội vào năm 2025 và đến 2035 xấp xỉ Singapore ở mức 8-10%.

Phía dưới của tảng băng chìm

Nhưng, Vietnam SuperPortTM chỉ là phần nổi dễ nhận thấy của tảng băng chìm. Ở tầng sâu hơn, logistics không phải chỉ có kho bãi chứa hàng, xe chở hàng. Ý thức được điều này, T&T Group đã không ngừng mở rộng đầu tư vào hạ tầng giao thông. Đây cũng là cách T&T góp phần giải quyết điểm nghẽn về liên kết mà Thủ tướng nêu ra.

Phía Bắc, Cảng Quảng Ninh, Khu CN Nam Phúc Thọ (Hà Nội) kết hợp giúp luồng hàng được phân bổ hợp lý hơn, thay vì dồn về duy nhất một khu vực. Tại Tây Nguyên, cao tốc Bảo Lộc – Liên Khương T&T Group tham gia đầu tư là tuyến đường có ý nghĩa đặc biệt. Đây là vùng nguyên liệu nông sản xuất khẩu lớn bậc nhất cả nước, nhưng chi phí vận tải hiện nay vẫn còn cao.

Khi được hoàn thành, hành trình kết nối với các trung tâm logistics phía Nam sẽ được rút ngắn đáng kể, giảm thời gian giao nhận, qua đó tăng năng lực cạnh tranh cho nông sản – nhóm hàng đang phải chịu chi phí logistics cao nhất trong chuỗi giá trị.

Tại miền Trung, Cảng hàng không Quảng Trị đang bước vào giai đoạn nước rút để sẵn sàng đưa vào khai thác giữa năm sau. Không chỉ “mở cửa bầu trời” cho vùng Bắc Trung Bộ, Cảng còn là đầu mối giao thông đa phương thức, kết nối hàng không – đường bộ - đường sắt và cảng biển qua trục hành lang kinh tế Đông Tây.

Đáng chú ý, từ tư duy phát triển đơn lẻ các dự án hạ tầng giao thông, tầm nhìn của T&T Group đã được nâng lên thành tư duy kiến tạo không gian phát triển mới. Ở đó, sân bay là một phần không thể tách rời của Tổ hợp công nghiệp hàng không, logistics, dịch vụ, thương mại và đô thị sân bay quy mô lớn. Với cách làm này, sân bay Quảng Trị đang được các chuyên gia kỳ vọng sẽ trở thành “hub logistics” quy mô lớn bậc nhất khu vực.

Vững vàng trên mặt đất, bức tranh logistics của Bầu Hiển tiếp tục được hoàn thiện với chiến lược lớn về hàng không. Sau lễ khởi công sân bay không lâu, T&T Group trở thành cổ đông chiến lược của Vietravel Airlines, đưa hãng hàng không trẻ tuổi bước vào giai đoạn phát triển mới. T&T cũng không giấu giếm ý định sẽ tham gia sâu hơn vào mảng chuyên chở hàng hóa hàng không (Air Cargo) trong thời gian sớm nhất.

Điều này càng có ý nghĩa hơn khi air cargo đang ngày càng là mảnh ghép quan trọng đối với các quốc gia định hướng xuất khẩu. Năng lực vận tải hàng hóa bằng đường không sẽ là chìa khóa để Việt Nam nâng chuẩn logistics, giảm phụ thuộc và chủ động hơn trong chuỗi cung ứng quốc tế.

Đối với nhóm điểm nghẽn về công nghệ, nhân lực logistics, T&T Group cũng đã âm thầm tìm cách giải bằng những kế hoạch bài bản, cụ thể.

Về chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, siêu cảng Vietnam SuperPortTM đi đầu trong việc ứng dụng hệ thống robot, giải pháp thông quan ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong vận hành; đồng thời tạo ra nền tảng kết nối logistics cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước.

Về đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, T&T Group cũng bắt tay với các đối tác lớn, điển hình như YCH để đào tạo các chuyên gia trẻ người Việt, hướng tới quản lý những chuỗi cung ứng tiên tiến, ứng dụng công nghệ cao.

Nhà sáng lập, Chủ tịch điều hành T&T Group Đỗ Quang Hiển từng nhận định: “logistics là mạch máu của nền kinh tế, và Việt Nam muốn bứt phá thì phải trở thành trung tâm phân phối của khu vực”. Chính hệ sinh thái mà tập đoàn này đang kiến tạo cho thấy một mô hình doanh nghiệp tư nhân có thể góp phần giải quyết những điểm nghẽn then chốt mà Chính phủ đã chỉ ra trong lĩnh vực đặc thù này.