Mất hàng tỷ đô vì xuất thô, tương lai nào cho nông nghiệp Việt?

Xuất thô, nông dân mắc kẹt cả đầu vào lẫn đầu ra

Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về thương mại nông sản, nhưng cho đến nay, những “nỗi đau” suốt nhiều năm của ngành nông nghiệp vẫn cứ tồn tại.

“Làm thế nào để giảm được chi phí trong giá thành và nâng cao chất lượng cho sản phẩm nông nghiệp Việt Nam”, bà Nguyễn Thị Thành Thực, CEO CTCP Công nghệ phần mềm AutoAgri, trăn trở khi chia sẻ với báo chí bên lề Diễn đàn Nông dân quốc gia lần thứ X ngày 1/10.

Bà cho biết, chi phí sản xuất của người nông dân hiện nay rất cao, đơn cử như những sản phẩm về phân bón hữu cơ vi sinh có giá bán cao gấp 5 – 7 lần so với giá của nhà sản xuất khi tới tay người mua. 

Thực tế này đặt ra câu hỏi là làm thế nào để những người nông dân có thể tiếp cận được các chi phí sản xuất đầu vào với giá cả hợp lý và chất lượng chuẩn.

Không chỉ mắc kẹt ở chi phí cao, chuỗi giá trị nông sản còn vướng ở khâu đầu ra. 

“Chợ đầu mối hiện nay đang rất manh mún, đang ở rất xa. Đơn cử như cả vùng Tây Nguyên về nông nghiệp chỉ có duy nhất một chợ sầu riêng, thậm chí đó còn không thể gọi là chợ mà chỉ là những nhà dân bên đường”, bà Thực lấy ví dụ. “Hay như tại Bắc Giang, bây giờ không chỉ là vải thiều mà tỉnh quanh năm có các loại nông sản khác, nhưng cũng chỉ có chợ đường thay các nhà dân”.

Bà Thực kiến nghị, cần có nghiên cứu, đầu tư phù hợp và khẩn trương trong đầu tư của nhà nước cho công nghiệp và thương mại của ngành nông nghiệp, đặc biệt là kết nối các cái chuỗi giá trị nông nghiệp. Nguyên nhân là bởi hầu hết thị trường hiện sẽ tập trung vào thương mại điện tử và các sản phẩm sơ chế chế biến đạt tiêu chuẩn.

Thế nhưng, cho tới nay, nông nghiệp Việt Nam được đánh giá chủ yếu là xuất thô, dẫn tới các sản phẩm đối mặt với nhiều rào cản kỹ thuật. Đơn cử, Trung Quốc – một thị trường lớn của Việt Nam – trong vài năm trở lại đây đã dựng lên rất nhiều rào cản kỹ thuật khiến nhiều sản phẩm Việt không xuất sang được.

“Trung Quốc đánh giá rất cao chất lượng cây đương quy ở vùng Y Tí, Bát Xát (tỉnh Lào Cai) nhưng phía ta không xuất được vì có những rào cản thị trường. 1 kg đương quy của nông dân bán chỉ có 30.000 đồng, rẻ hơn rau trong khi ở Hàn Quốc, giá ở chợ đấu giá bán buôn đã khoảng 700.000 đồng”, bà Thực cho biết.

Vị này nhấn mạnh, mặc dù nhiều nông sản của Việt Nam có giá trị cao, nhưng vì thiếu đầu tư cho hạ tầng, chi phí đầu vào cao, đặc biệt là chi phí về sơ chế bảo quản chế biến sâu, nên không thể bán được kể cả được các sàn thương mại điện tử trợ giá. 

“Nếu ngành công thương không có định hướng chiến lược để tham mưu cho chính phủ về đầu tư hạ tầng cho chế biến nông sản và trung tâm logistics thì chắc chắn, trong tương lai, nông dân cũng như doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp sẽ rất khó khăn, bấp bênh”, bà Thực nhấn mạnh. 

Nỗi đau xuất thô của ngành nông nghiệp cũng được bà Trần Thị Thu Trang, Tổng giám đốc Hanel PT chia sẻ tại cuộc họp của ủy ban về các ngành công nghiệp, sản xuất, chế biến, chế tạo trong khuôn khổ Mô hình Toàn cảnh kinh tế tư nhân (ViPEL) ngày 1/10.

“Việt Nam xuất thô tới 70 – 85%, tỷ lệ chế biến rất thấp so với Trung Quốc và Thái Lan – những thị trường đã chế biến tới 70 – 80%. Chỉ cần nâng tỷ lệ chế biến của nông thủy sản việt Nam thêm 10% thì đã mang về 5 – 7 tỷ USD mỗi năm”, bà Trang cho biết.

Không những vậy, tổn thất sau hoạch còn thất thoát tới 3 – 4 tỷ USD mỗi năm.

“Đây là lúc doanh nghiệp Việt phải mạnh dạn đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, dám làm đầu – cuối, không nhập khẩu thiết bị sản xuất, chế biến nông sản nữa mà phải trở thành nhà sản xuất có uy tín, có thương hiệu Việt Nam”, bà Trang nhấn mạnh.

Cần hình thành cụm nông nghiệp công nghệ cao

Mặc dù ở hai diễn đàn khác nhau nhưng cả bà Thực và bà Trang đều cho rằng, cần phải xây dựng các cụm nông nghiệp công nghệ cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 

Bà Thực, tại Diễn đàn Nông dân quốc gia lần thứ X, đề xuất mô hình các cụm nông nghiệp, cụm làng nghề để các nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã và thậm chí là các nhà đầu tư nước ngoài vào nghiên cứu, chuyển giao công nghệ. “Trung Quốc được như ngày hôm nay cũng bắt đầu từ những cụm công nghiệp, làng nghề chỉ 300 – 500m2/hộ”. 

Bà cũng tiết lộ, một đối tác chuyên làm về chanh leo Đài Loan của doanh nghiệp từng kể đã mất 7 năm để tìm nơi đầu tư ở Việt Nam nhưng rồi phải sang Trung Quốc, vì thị trường này đã đầu tư sẵn hạ tầng, hình thành các cụm nông nghiệp chuyên sâu, hỗ trợ nhiều chính sách đáp ứng được nhiều kỳ vọng của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, Việt Nam cần đầu tư thêm các trung tâm đổi mới sáng tạo. “Vừa qua, chúng tôi đã xin hỗ trợ ở Bắc Giang, để mỗi hợp tác xã có một máy sấy thăng hoa. Một máy sấy thăng hoa chỉ đặt hết 10m2, nếu chúng ta có trung tâm đổi mới sáng tạo để tập trung công nghệ, hạ tầng thì sẽ hỗ trợ rất hiệu quả cho các hợp tác xã, doanh nghiệp sản xuất sản phẩm đạt chất lượng”, bà khuyến nghị.

Cùng ý tưởng, lãnh đạo Hanel PT đề xuất mô hình công – tư kết hợp xây dựng các trung tâm đổi mới công nghệ chế biến ở các tỉnh dựa trên kinh nghiệm mà doanh nghiệp này đang triển khai các máy sấy lạnh, sấy thăng hoa với tỷ lệ nội địa hóa lên tới 90%.

“Mô hình ấy có thể không chỉ dừng lại sấy lạnh, sấy thăng hoa nữa mà còn phát triển thêm các công nghệ khác cho các hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), giống như Nhật Bản, Đài Loan đã làm”, bà Trang bổ sung.

Mô hình đó sẽ là sự kết hợp giữa các doanh nghiệp công nghiệp chế biến với những hợp tác xã, với SME, hình thành các dây chuyền sản xuất các sản phẩm nông sản cuối cùng có chất lượng cao. 

Mô hình này không chỉ giúp phục vụ cho các SME, các hợp tác xã thiếu điều kiện để có các công nghệ hiện đại, mà còn hình thành các hạt nhân đổi mới sáng tạo ở cộng đồng. “Đây là điều có thể tác động tích động đến hàng triệu nhà sản xuất nhỏ lẻ tại Việt Nam, mang tính kinh tế bao trùm, giúp người nông dân có thể sống sung túc với nghề nông”, bà Trang nhấn mạnh.