Thuế tiêu thụ đặc biệt và bài toán sống còn của doanh nghiệp

Khi các doanh nghiệp Việt Nam không ngừng nỗ lực vươn mình và chuyển đổi theo hướng phát triển bền vững, việc hiểu và ứng dụng hiệu quả các chính sách thuế là yếu tố then chốt trong chiến lược quản trị doanh nghiệp.

Cơ chế và phạm vi áp dụng của thuế tiêu thụ đặc biệt

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) là loại thuế gián thu áp dụng đối với một số hàng hóa và dịch vụ đặc biệt nhằm điều tiết sản xuất, tiêu dùng và hướng dẫn hành vi tiêu dùng theo hướng có lợi cho xã hội.

Theo quy định của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, các mặt hàng chịu thuế TTĐB bao gồm các mặt hàng có tính chất xa xỉ hoặc những sản phẩm gây tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Một số loại hàng hóa chịu thuế tiêu thụ đặc biệt có thể kể đến như thuốc lá điếu, xì gà, rượu, bia, xe ô tô dưới 24 chỗ ngồi, xe gắn máy, tàu bay, du thuyền, xăng, điều hoà nhiệt độ công suất từ 90.000 BTU trở xuống, bài lá, vàng mã, hàng mã.

Bên cạnh đó, các dịch vụ như kinh doanh vũ trường, mát-xa, ka-ra-ô-kê, ca-si-nô, kinh doanh xổ số, trò chơi điện tử có thưởng, kinh doanh đặt cược và kinh doanh gôn (golf) cũng chịu phạm vi áp dụng của thuế tiêu thụ đặc biệt.

Theo quy định, loại thuế này được tính dựa trên giá tính thuế và có cơ chế khấu trừ riêng biệt, nhằm đảm bảo rằng người sản xuất và phân phối chịu một phần chi phí tăng thêm trong quá trình sản xuất kinh doanh.

Phó Thủ tướng Chính phủ và Bộ trưởng Bộ Tài chính đã chỉ ra rằng, mỗi năm có khoảng 40.000 người tử vong do hút thuốc, trong khi chi phí điều trị các bệnh liên quan lên đến khoảng 1 tỷ USD. Tuy nhiên, giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn ở mức thấp, chỉ dao động từ 6.000 đến 20.000 đồng mỗi bao, so với Singapore, nơi mức giá lên tới 200.000 đồng mỗi bao. Điều này không chỉ cho thấy sự chênh lệch rõ rệt về mức giá mà còn phản ánh một bài toán sống còn đối với sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh thuốc lá điếu, các sản phẩm khác như xì gà, thuốc lá dùng để hút, hít, nhai, và thậm chí cả các loại thuốc lá có hương vị, cũng đều chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với mức thuế suất lên tới 75%.

Chính sách này không chỉ nhằm mục đích điều tiết hành vi tiêu dùng mà còn góp phần tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp tìm kiếm các giải pháp tối ưu hóa chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Giá tính thuế TTĐB phụ thuộc vào từng loại hàng hóa, dịch vụ và được xác định dựa trên giá bán chưa có thuế giá trị gia tăng (VAT). Đối với hàng hóa nhập khẩu, giá tính thuế TTĐB là giá nhập khẩu cộng với thuế nhập khẩu.​

Việc nắm rõ cơ chế và phạm vi áp dụng của thuế TTĐB là rất quan trọng đối với các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh các mặt hàng, dịch vụ thuộc diện chịu thuế này. Điều này giúp doanh nghiệp chủ động trong việc hoạch định chiến lược kinh doanh, định giá sản phẩm và tuân thủ đúng các quy định pháp luật về thuế.​

Tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt đến hoạt động kinh doanh

Với mức thuế suất có thể lên đến 150% đối với một số sản phẩm như ô tô, hay 75% đối với thuốc lá, TTĐB tác động mạnh mẽ đến giá thành sản phẩm, lợi nhuận của doanh nghiệp, hành vi tiêu dùng của khách hàng và thậm chí cả chuỗi cung ứng trong ngành.

Một trong những tác động rõ rệt nhất của thuế TTĐB đối với doanh nghiệp là sự gia tăng đáng kể của chi phí sản xuất. Đối với các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu hàng hóa chịu thuế, TTĐB làm tăng chi phí đầu vào do mức thuế này được tính trực tiếp trên giá bán chưa có thuế giá trị gia tăng (VAT). Điều này kéo theo việc doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh giá bán sản phẩm để bảo toàn biên lợi nhuận.

Ví dụ, trong ngành sản xuất ô tô, mức thuế TTĐB có thể dao động từ 35% đến 150% tùy theo dung tích xi-lanh của động cơ. Điều này dẫn đến giá bán lẻ của xe ô tô tại Việt Nam thường cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực, làm giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước so với xe nhập khẩu.

Trong ngành rượu bia, việc tăng thuế TTĐB từ 50% lên 65% đối với rượu có nồng độ cồn từ 20 độ trở lên đã khiến mức tiêu thụ bia rượu giảm sút trong những năm gần đây. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu của các doanh nghiệp sản xuất, mà còn tác động đến chuỗi cung ứng nguyên liệu đầu vào như ngành nông nghiệp trồng lúa, mía để sản xuất rượu.

Các doanh nghiệp bia, rượu bắt buộc phải tìm cách mở rộng danh mục sản phẩm, tập trung vào các dòng sản phẩm có nồng độ cồn thấp hơn hoặc các loại nước giải khát không cồn để thu hút nhóm khách hàng mới và tránh mức thuế TTĐB cao.

Các mặt hàng có thuế suất cao như bia, rượu, thuốc lá, ô tô sang có thể bị người tiêu dùng hạn chế mua sắm do giá bán lẻ tăng đáng kể. Điều này có thể dẫn đến sự sụt giảm trong doanh số bán hàng, buộc doanh nghiệp phải thay đổi chiến lược tiếp thị hoặc tìm cách đa dạng hóa sản phẩm để phù hợp hơn với khả năng chi tiêu của khách hàng.

Một trong những hệ quả tiêu cực của thuế TTĐB cao là sự phát triển của thị trường chợ đen và hành vi trốn thuế. Khi giá bán lẻ sản phẩm chính thức tăng cao do thuế, một bộ phận người tiêu dùng có xu hướng tìm đến các sản phẩm nhập lậu hoặc hàng giả, hàng nhái nhằm tiết kiệm chi phí.

Điều này không chỉ gây thất thu ngân sách Nhà nước mà còn tạo ra môi trường kinh doanh không lành mạnh, khiến các doanh nghiệp tuân thủ luật pháp bị mất thị phần vào tay các đối tượng kinh doanh phi chính thức.

Chẳng hạn, trong ngành thuốc lá, mức thuế TTĐB cao đã thúc đẩy tình trạng buôn lậu thuốc lá gia tăng đáng kể.

Theo Tổng cục Thuế Việt Nam, khoảng 25% lượng thuốc lá tiêu thụ trên thị trường là thuốc lá nhập lậu, gây thiệt hại hàng ngàn tỷ đồng cho ngân sách nhà nước mỗi năm.

Để ứng phó, các doanh nghiệp thuốc lá nội địa buộc phải tăng cường kiểm soát nguồn cung, đẩy mạnh truyền thông về sản phẩm hợp pháp và hợp tác với cơ quan chức năng để chống buôn lậu.

Giải pháp tối ưu hóa tác động của thuế tiêu thụ đặc biệt

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của thuế tiêu thụ đặc biệt, các doanh nghiệp cần có những chiến lược quản trị và tư vấn thuế bài bản. Việc nắm bắt và hiểu rõ cơ chế tính thuế, từ giá tính thuế cho đến khấu trừ thuế, là điều cần thiết để xác định đúng mức chi phí phát sinh và từ đó xây dựng chiến lược định giá hợp lý.

Đồng thời, doanh nghiệp cần đánh giá lại danh mục sản phẩm, cân nhắc chuyển đổi hoặc cải tiến sản phẩm nhằm đáp ứng yêu cầu của chính sách thuế, đồng thời đáp ứng xu hướng tiêu dùng ngày càng khắt khe.

Khi xu hướng tiêu dùng xanh ngày càng phổ biến, doanh nghiệp có thể định hướng sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường để tận dụng các chính sách ưu đãi thuế và đáp ứng nhu cầu thị trường. Các công ty trong ngành đồ uống đang hướng đến sản xuất bia không cồn, trong khi ngành ô tô đang chuyển đổi sang xe điện và xe hybrid.

Việc đầu tư vào công nghệ tiên tiến giúp doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất, từ đó giảm tác động của thuế TTĐB lên giá thành sản phẩm. Chẳng hạn, trong ngành sản xuất bia, nhiều doanh nghiệp đã áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng và tự động hóa để tối ưu hóa quy trình sản xuất.

Những doanh nghiệp tiên phong trong việc áp dụng các biện pháp quản trị thuế hiện đại không chỉ giảm bớt gánh nặng tài chính mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình đổi mới công nghệ, từ đó góp phần định vị thương hiệu trên thị trường trong nước và quốc tế.

Thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ là một khoản chi phí thêm mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam cải tiến quy trình sản xuất, điều chỉnh chiến lược kinh doanh và thúc đẩy quá trình hiện đại hóa.

Việc chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là điều không thể tránh khỏi đối với nhiều doanh nghiệp, tuy nhiên, các doanh nghiệp hoàn toàn có thể chủ động quản trị thuế và xây dựng chiến lược kinh doanh thông minh để tối ưu hóa tác động của loại thuế này.

Bằng cách tối ưu danh mục sản phẩm, tận dụng chính sách khấu trừ, cải thiện chuỗi cung ứng, định hướng kinh doanh bền vững và nâng cao năng lực quản trị thuế, doanh nghiệp có thể duy trì lợi thế cạnh tranh, giảm áp lực tài chính và đảm bảo sự phát triển dài hạn trong bối cảnh thị trường ngày càng khắt khe.

Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, việc chủ động quản trị và tối ưu hóa các quy định thuế sẽ giúp doanh nghiệp định hướng phát triển bền vững, nâng cao sức cạnh tranh và góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế.

(*) Tài liệu tham khảo từ Sổ tay Thuế 2024 của PwC Việt Nam.