Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) Nguyễn Đình Cung đã thẳng thắn nêu ý kiến như vậy tại Diễn đàn bền vững Việt Nam năm 2018.
Ông Cung nhìn nhận, suốt nhiều năm qua Việt Nam cứ đi nửa vời, không dứt khoát sang kinh tế thị trường, vừa thích thị trường lại sợ thị trường và rất ngại cạnh tranh, sợ cạnh tranh.
Hàng năm tăng trưởng của Việt Nam đều đạt mục tiêu kế hoạch đặt ra nhưng nhìn trong dài hạn thì cứ 10 năm lại có xu hướng giảm dần, bình quân tăng trưởng kinh tế giảm đi 1%. Hy vọng 2018 là năm thay đổi, có bước ngoặt gia tăng hơn là giảm xuống như xu thế ta thấy 30 năm qua.
TS. Nguyễn Đình CungÔng Cung cho rằng, với cách thức tăng trưởng như thế nguy cơ tụt hậu ở Việt Nam là lớn. Dù có tăng như hiện nay thì muốn đuổi kịp các nước, tăng trưởng GDP phải đạt 8%/năm liên tục trong 10 - 20 năm tiếp theo.
Lúc đó, thách thức sẽ là gia tăng tốc độ tăng năng suất, trung bình 7% thì mới đạt được tốc độ tăng trưởng hơn 8%/năm.
Thứ hai, theo ông Cung, nghịch lý của nền kinh tế Việt Nam là không chuyển đổi được thành phần kinh tế, nhất là khu vực kinh tế Nhà nước, không gia tăng được kinh tế tư nhân, không chuyển dịch nguồn lực từ kém hiệu quả hơn sang cao hơn.
Doanh nghiệp Nhà nước có đầu tư lớn, có thâm dụng vốn cao nhưng năng suất, hiệu quả lại thấp. Như vậy, đầu tư chỉ gia tăng tài sản hơn là đầu tư khoa học công nghệ nâng cao chất lượng tài sản.
Các vùng kinh tế cũng tương tự, không thấy Hà Nội, TP. HCM tận dụng quy mô kinh tế, mật độ kinh tế để nâng cao năng suất, tạo ra cực tăng trưởng kéo theo tăng trưởng của cả vùng.
Tóm lại nền kinh tế không thấy dịch chuyển như mong muốn: Từ phi chính thức sang chính thức, năng suất kém sang năng suất hiệu quả cao hơn.
Theo ông Cung, có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên. Nguyên nhân đầu tiên có thể kể đến là nền kinh tế Việt Nam mức độ thị trường còn thấp, cải cách nửa vời, không đi dứt khoát nên mức độ thấp.
Về thị trường, yếu tố sản xuất kém phát triển, thị trường phát triển méo mó trong khi chúng ta đang muốn xây dựng kinh tế thị trường hiện đại hội nhập.
Thị trường méo mó dẫn tới phân bổ nguồn lực sai lệch, sử dụng nguồn lực kém hiệu quả nên năng suất lao động thấp, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế kém.
Trong khi đó cơ hội để gia tăng tốc độ, tăng năng suất nền kinh tế phụ thuộc vào việc phân bổ lại nguồn lực, chuyển đổi cơ cấu thành phần kinh tế và ngành kinh tế, thúc đẩy khoa học sáng tạo để tăng năng suất trong từng ngành.
Muốn đạt các mục tiêu bứt phá, tốc độ tăng năng suất lao động phải từ 6 - 7% hàng năm, đây là thách thức lớn với kinh tế Việt Nam.
Khu vực doanh nghiệp nhà nước sử dụng nhiều nguồn lực nhưng đóng góp chưa thực sự hiệu quả. Trong 10 năm vừa rồi, nhiều doanh nghiệp nhà nước đã tạo ra những mất mát, lãng phí lớn, rõ ràng đang làm giảm tiềm năng và suy giảm năng lực phát triển tăng trưởng nền kinh tế một cách nghiêm trọng.
Do vậy, theo TS. Nguyễn Đình Cung, phải cải cách trên ba phương diện: Thứ nhất, các doanh nghiệp nhà nước phải hoạt động theo nguyên tắc thị trường. Thứ hai, phải nâng cao hiệu lực quản trị theo thông lệ quốc tế và thứ ba là đẩy mạnh cổ phần hoá và thoái vốn.
Hiện nay, các bộ ngành đang đẩy mạnh cổ phần hoá, thoái vốn nhưng tôi cho rằng hai mục đầu tiên rất quan trọng để sử dụng nguồn lực lớn này.
Bên cạnh đó phải phát triển thị trường vốn, quyền sử dụng đất, thị trường này chưa có thị trường sơ cấp, cơ chế phân bổ quyền lực vẫn là hành chính xin - cho, ai cũng xin được, ai quen thì xin, kỹ năng xin phải hơn kỹ năng kinh doanh nên xây dựng kỹ năng đi xin hơn là xây dựng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.
Đây là cách ứng xử của nhiều doanh nghiệp, những điều này làm cho doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sợ lớn, muốn lớn không lớn được. Doanh nghiệp nhà nước cũng tương tự, rất thiếu năng động.
Muốn gia tăng cạnh tranh quy mô mức độ trên thị trường, chúng ta phải đạt được các hiệu quả về kỹ thuật, phân bổ nguồn lực, những điều này sẽ làm gia tăng hiệu quả của nền kinh tế, tạo thịnh vượng cho các bên có liên quan.
