Các thỏa thuận Đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng (Just Energy Transition Partnership – JETP) đang ngày trở nên phổ biến hơn, bởi chúng có thể quy tụ nhiều bên, cùng tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và công bằng ở các nền kinh tế mới nổi phụ thuộc nhiều vào than đá.
Về cơ bản, đây là các thỏa thuận tài chính đa phương nhằm đẩy nhanh tiến trình loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch, và đồng thời, giải quyết được những hệ lụy xã hội xảy ra trong chính quá trình ấy.
Mô hình này lần đầu tiên thu hút sự chú ý vào năm 2021, khi một thỏa thuận trị giá 8,5 tỷ USD được công bố cho Nam Phi, với sự hợp tác của Pháp, Đức, Anh, Mỹ và Liên minh châu Âu.
Tiếp nối thỏa thuận đó là gói 20 tỷ USD cho Indonesia, và một thỏa thuận 15,5 tỷ USD cho Việt Nam vào năm ngoái. Dự kiến sắp tới sẽ có thêm các thỏa thuận dành cho Ấn Độ và Senegal.
Trong bình luận mới đây, ông Christian Déséglise, Giám đốc phụ trách Cơ sở hạ tầng và sáng tạo bền vững của Tập đoàn HSBC, nhận định hành trình giảm phát thải carbon của một quốc gia đòi hỏi sự chung tay của nhiều bên. Đó là người dân của chính nước đó, chính phủ, và các đơn vị cung cấp tiện ích, cũng như đối tác bên ngoài giúp tài trợ cho quá trình chuyển đổi.
Đây một tập hợp gồm các nhà tài trợ tài khí hậu, cũng như nhóm đầu tư công và tư, điển hình là các chính phủ G7, các ngân hàng phát triển và định chế tài chính.
Thỏa thuận JETP cho phép những người có vai trò chủ chốt hợp tác cùng nhau trong việc thiết kế, tìm kiếm nguồn tài trợ, và triển khai một kế hoạch phù hợp với nhu cầu và đặc điểm cụ thể của mỗi quốc gia.
Thỏa thuận được củng cố thêm bởi cam kết từ phía quốc gia đó nhằm thúc đẩy các tham vọng khí hậu, tương ứng với cam kết tài trợ và hỗ trợ từ phía các đối tác bên ngoài.
Việc ngừng sử dụng các nhà máy nhiệt điện than và thay thế bằng năng lượng tái tạo sẽ là trọng tâm chính trong các kế hoạch, nhưng phải được triển khai làm sao để giảm thiểu được tác động tiêu cực.
Đó là lý do tại sao mục tiêu thứ ba của các thỏa thuận JETP là thực hiện các chính sách hỗ trợ những cộng đồng bị ảnh hưởng, ví dụ như đảm bảo người lao động ở các vùng khai thác than có thể tiếp cận chương trình đào tạo lại cho người lao động, ông phân tích.
Bên cạnh đó, các sáng kiến cũng sẽ khuyến khích đầu tư vào các công nghệ và ngành nghề "xanh", nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế của đất nước. Chẳng hạn, với đầu vào phù hợp, Indonesia – quốc gia sản xuất niken lớn nhất thế giới – có thể trở thành nhà sản xuất lớn trong mảng pin cho xe điện.
Vai trò của tài chính tư nhân
Sự kiện công bố JETP của Nam Phi đã không có mặt đại diện đến từ khu vực tư nhân. Theo quan điểm của ông Christian Déséglise, đây thực sự là một thiếu sót.
“Đưa khu vực kinh tế tư nhân tham gia ngay từ đầu có thể tạo điều kiện giúp huy động tài chính quy mô lớn, và mở ra những cơ hội về vốn lớn hơn”, ông nhấn mạnh.
Trong trường hợp của Indonesia và Việt Nam, đại diện ngành tài chính là Liên minh tài chính Glasgow vì mục tiêu cân bằng phát thải (Glasgow Financial Alliance for Net Zero – GFANZ). Trong đó, HSBC đóng vai trò chủ đạo, giúp nhận diện những rào cản đối với đầu tư tư nhân tại mỗi quốc gia, cũng như đề xuất các giải pháp.
Cụ thể, JETP của Việt Nam sẽ huy động 7,75 tỷ USD từ Nhóm Các nước đối tác quốc tế (International Partners Group – IPG), đứng đầu là Liên minh châu Âu và Anh. Nguồn tài chính tư nhân đối ứng tương đương từ các thành viên Nhóm làm việc chuyên trách của GFANZ trong đó có HSBC.
Theo đại diện HSBC, các dự án năng lượng tái tạo ở Indonesia và Việt Nam trước đây thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn. Nguyên nhân bao gồm những cân nhắc về rủi ro tín dụng và ngoại hối, cùng các vấn đề chính trị và pháp lý.
“Trong các nhóm làm việc, chúng tôi sẽ giải quyết các vấn đề liên quan đến “khả năng sinh lời” của dự án và tìm cách khắc phục”, ông cho biết thêm.
Các định chế tài chính phối hợp như Pentagreen – liên doanh của HSBC với công ty đầu tư Temasek – có thể là một giải pháp khả thi. Định chế này có thể tài trợ vốn cho những dự án mà các ngân hàng thường không mặn mà.
Những thỏa thuận này mới đang ở giai đoạn khởi đầu. Đó là những sáng kiến mang tính dài hơi với các gói tài trợ ban đầu dự kiến được giải ngân trong vòng 3 – 5 năm.
“Điều quan trọng là tất cả các bên duy trì cam kết, và đi cùng với với nhau qua thời gian. Nếu thành công, tôi tin rằng các thỏa thuận JETP có thể tạo ra mô hình kiểu mẫu cho mục tiêu giảm phát thải carbon trên toàn thế giới”, ông nhấn mạnh.
