Đại biểu Thường cho biết, thời gian qua ở đâu đó những thứ tiên tiến nhất như trí tuệ nhân tạo, công nghệ in 3D, công nghệ robot và vật liệu mới như nano đã xuất hiện tại Việt Nam. Tuy nhiên, chúng ta có mỗi thứ một ít và không thứ nào đạt đến mức nắm bắt thực sự công nghệ 4.0 và những khó khăn là rất rõ ràng.
Thứ nhất, nền sản xuất công nghiệp của Việt Nam phần lớn đang chưa hoàn thành trạng thái 2.0 tức vẫn ở dạng mông muội, người điều khiển máy đơn dùng và chưa có trí tuệ nhân tạo. Trong khi đó ở một số hoạt động lại có những hệ máy tiến lên 3.0 nhưng không phải do chủ động về công nghệ mà do sự du nhập trong toàn cầu hóa và tính bắt buộc phải có dẫn dắt theo dây truyền sản xuất của thế giới. Nền sản xuất trở nên phân mảnh, đứt gẫy và tạo sản phẩm đầu ra nhiều khiếm khuyết dẫn đến hàng hóa không có sức cạnh tranh.
Thứ hai, hầu như trong mọi ngành nghề chúng ta sẽ vấp phải sự lựa chọn rất khó về thay đổi phương thức làm việc và trang thiết bị đi kèm. Chúng ta buộc phải qua 3.0 trước với đặc trưng là xử lý công việc theo một hệ máy kết nối với trái tim là một máy chủ được người điều khiển. Nhưng ngặt nỗi đây là việc quá khó bởi sự khấp khểnh trong quy trình quản trị xã hội và doanh nghiệp. Trường hợp lạc quan nhất nếu chúng ta đạt ngưỡng 3.0 thì so với trí tuệ nhân tạo chủ động của kỷ nguyên 4.0 vẫn thua rất xa. Vì thế cạnh tranh tổng thể các mặt so với thế giới sẽ rất yếu.
Thứ ba, Việt Nam lâu nay trông chờ vào dòng vốn FDI với sự dịch chuyển công nghệ vốn và quản trị hiện đại. Tuy nhiên, hầu hết các ngành nghề thu hút FDI là thâm dụng lao động, tài nguyên và chi phí rẻ như chi phí nhân công, ưu đãi thuế, đất đai v.v..
Bước lên 4.0 xu hướng các dòng vốn FDI sẽ quay đầu chảy về chính quốc để tận dụng sức mạnh của cách mạng 4.0 tại đó tốt hơn. Thế mạnh nguồn nhân lực giá rẻ rất có thể sẽ trở thành gánh nặng xã hội khi người lao động không có đủ sức cạnh tranh với những cỗ máy ngày càng thông minh và chi phí cực rẻ. Đã có những dự báo là có tới 86% lao động dệt may của Việt Nam có thể mất việc vì cách mạng 4.0. Hố sâu ngăn cách giàu nghèo trong xã hội ngày càng trở nên trầm trọng khi lực lượng lao động được phân định một cách lạnh lùng, "lao động trí thức, lao động cơ bắp".
Khó khăn là rất lớn, nhưng cơ hội cũng mở ra. Việt Nam có 50% dân số, đa số người trẻ đã phổ cập internet, hơn 55% đang sử dụng smartphone và trên 90% số này thường xuyên vào mạng xã hội. Chỉ cần giúp 1% số này đạt đến trình độ chuyên gia công nghệ hoặc trở thành nhà cung cấp doanh nghiệp lớn trên thế giới ảo thì Việt Nam đã có nửa triệu động lực 4.0, hứa hẹn sẽ tạo ra hàng trăm tỷ đô la mỗi năm.
Những người Việt biết tận dụng sức mạnh của cách mạng 4.0 truy cập thế giới số, dùng sản phẩm công nghệ có thể làm giàu, có thể kinh doanh nhờ cung cấp từ xa cho khách hàng khắp thế giới sản phẩm, dịch vụ tiện lợi, như đặt chỗ, mua bán, thanh toán, vận tải, v.v.. Có sức cạnh tranh sáng tạo để vượt qua những đối thủ thế giới nhanh hơn cách truyền thống, như cải thiện chất lượng, tốc độ hay giá cả...
Cơ hội là có nhưng thách thức nhiều hơn
Sau khi chỉ ra các vấn đề hạn chế, Đại biểu Nguyễn Phi Thường cho rằng hãy học cách Uber làm vận tải thông minh bằng cách kết hợp công nghệ và kinh tế. Ví dụ, du lịch phải gắn kết công nghệ số để bán và vận hành các chuỗi dịch vụ để giới thiệu, quảng bá ra thế giới, y tế thông minh, giao thông thông minh, đô thị thông minh...
Nền kinh tế Việt Nam cần điều chỉnh, như sửa lại cơ cấu, thể chế thị trường và hệ thống tài chính. Chiến lược chung là hướng vào dịch vụ, thậm chí phải chủ đạo hơn công nghiệp, đó là dịch vụ du lịch, logistics, tài chính, bảo hiểm..., chú trọng mở ra toàn cầu và hoạt động trên lĩnh vực bán lẻ và hệ thống kinh tế chia sẻ.
Ông Thường lấy ví dụ về Tổng thống 72 tuổi của Hoa Kỳ trung bình mỗi tuần có đến 40 bài viết của ông đăng trên trang cá nhân Twitter. Trong số đó nhiều bài mang thông điệp toàn cầu và có sức lan tỏa khủng khiếp hơn bất cứ tờ báo chính thống nào của nước Mỹ. Công nghệ đang làm thay đổi xã hội nhanh chóng, các chuẩn mực, các giá trị và các trật tự đều có thể được công nghệ biến đổi khôn lường.
Vậy, Việt Nam đang đứng đâu trong cuộc cách mạng 4.0 và những cơ hội thách thức lớn của ta là gì? Cốt lõi của cách mạng 4.0 là ở sự tiến hóa của máy móc, tức là công nghệ đã cho phép chuyển từ những cỗ máy con người điều khiển sang cỗ máy tự hoạt động theo trí tuệ riêng của nó, giờ máy gần như người nhưng khác biệt là khi đủ mức trưởng thành nó vừa có trí tuệ thông minh như con người mà vẫn là một cỗ máy xử lý công việc hầu như không sai sót mà năng suất hiệu quả rất cao.
