Sau gần 2 năm dịch bệnh, đặc biệt là làn sóng Covid-19 thứ tư kéo dài hơn bốn tháng qua, nền kinh tế Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp nói riêng đã phải gánh chịu những hậu quả rất nặng nề.
Sự đứt gãy của chuỗi cung ứng, sự gián đoạn của chuỗi lao động cùng với chi phí đầu vào liên tục tăng trong lúc doanh thu sụt giảm, sản xuất ngưng trệ như những cơn sóng dữ dội trùm qua “ngưỡng chịu đựng” của hầu hết các doanh nghiệp ở mọi lĩnh vực, ngành nghề, bà Hà Thị Thu Thanh, Chủ tịch HĐTV Deloitte Việt Nam đã nhận định như vậy khi nói về rủi ro của nền kinh tế và hoạt động doanh nghiệp hiện nay.
Không chỉ bà Thanh, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, kinh tế Việt Nam đang đứng trước nhiều mối đe doạ lớn sau dịch bệnh. Theo nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan, quá trình chuyển đổi sang trạng thái mới và sự phục hồi kinh tế đang rất bất định, tùy thuộc vào những diễn biến tiếp theo của đại dịch.
Nguyên Phó thủ tướng Vũ KhoanTrên quy mô toàn thế giới, tuy chưa bùng phát khủng hoảng kinh tế, tài chính trên phạm vi toàn cầu song không thể loại trừ mối đe dọa này. Hiện thế giới đã buộc phải tung ra một lượng tiền khổng lồ để ứng phó với khủng hoảng và các gói cứu trợ kinh tế - xã hội lên tới 100.400 tỷ USD.
Hơn nữa, kinh tế thế giới cũng đang phải đối mặt với hai xu hướng trái chiều nhau. Trong khi một số sản phẩm, nổi lên là nhiên liệu, năng lượng gia tăng tạo nên nguy cơ lạm phát lớn thì lại xuất hiện những biểu hiện đình trệ do cầu giảm vì thu nhập của của phần lớn các tầng lớp dân cư thuyên giảm đáng kể.
Cùng với những khó khăn về kinh tế, những bất ổn về xã hội sau dịch không kém phần nghiêm trọng như công ăn việc làm, nạn đói nghèo, di dân, thất học, sức khỏe tinh thần.
"Có thể nói, chúng ta đang chứng kiến quá trình hình thành một nền kinh tế mới, một lối sống, một phương thức làm ăn, lẫn quản lý xã hội mới. Các chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu sẽ từng bước được nối lại với những sự điều chỉnh tùy theo lợi thế so sánh mới và sự tập hợp lực lượng mới", ông Khoan nhìn nhận.
Trong khi dịch bệnh đang tác động tiêu cực tới nhiều khía cạnh của nền kinh tế thì về cơ chế quản lý nhà nước lại chưa có những giải pháp nhanh, hiệu quả để gỡ khó cho doanh nghiệp. Theo TS. Nguyễn Đình Cung: "Chúng ta nói nhiều, nói đúng nhưng lại xa vời thực tiễn".
Ông Cung cảm thấy đáng tiếc khi những gì Quốc hội thông qua không có sự kết gắn nhiều với hiện trạng thực tiễn. Câu chuyện tái cơ cấu nền kinh tế đã cũ, do đó không nên bàn luận lại. Điều Việt Nam cần ngay lúc này chính là thay đổi chiến lược để nắm bắt các xu hướng trên thế giới, qua đó không đánh mất những cơ hội lớn trước mắt.
Để làm được điều này, quá trình ra quyết định nói chung cần phải có sự thay đổi, trong đó cần thay đổi cơ cấu quản trị quốc gia.
Đưa ra giải pháp cho răng trưởng kinh tế, tại Hội thảo "Những thay đổi của thế giới: Cơ hội, thách thức và giải pháp thích ứng đối với doanh nghiệp Việt Nam”, nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan cho rằng, Việt Nam cần chuyển sang trạng thái mới theo tinh thần vừa tiếp tục đối phó với dịch bệnh vừa khôi phục hoạt động sản xuất kinh doanh bình thường, an toàn, linh hoạt.
Chương trình tổng thể cho phát triển kinh tế cần rất linh hoạt với các kịch bản khác nhau chứ không thể chỉ có một phương án cứng nhắc. Ngoài ra, hy vọng rằng lĩnh vực 'xã hội' theo nghĩa rộng sẽ được đề cập đậm nét hơn bình thường vì tác động của các mối đe dọa phi truyền thống đối với lĩnh vực này rất nặng nề và lâu dài có thể ảnh hưởng ngược lại về chính trị an ninh và kinh tế - tài chính.
Theo ông Khoan, việc xử lý những vấn đề ngắn hạn trong vài ba năm sắp tới cần được gắn bó chặt chẽ với chủ trương cơ bản và lâu dài về tái cấu trúc nền kinh tế. Đại dịch Covid-19 và tình trạng biến đổi khí hậu sẽ ngày càng thúc đẩy mạnh mẽ thêm kinh tế số, kinh tế xanh cũng như các lĩnh vực liên quan tới bảo vệ sức khỏe con người.
"Chúng ta rất cần bắt nhịp và tận dụng những xu hướng này nhằm mang lại cơ hội cho phát triển", nguyên Phó thủ tướng nhấn mạnh.
Doanh nghiệp cần quản trị tốt rủi ro
Về phía các doanh nghiệp, GS. Nguyễn Mại cho rằng, doanh nghiệp cũng cần chủ động thích ứng với bối cảnh mới sau dịch. "Dịch bệnh khiến nhiều chuỗi cung ứng toàn câu đứt gãy, thị trường thế giới biến đổi khó lường. Do vậy, chúng ta phải thay đổi. Đặc biệt nên bàn về chương trình khôi phục nền kinh tế và phải tiếp cận đúng".
Các chỉ tiêu định hướng phát triển kinh tế hiện nay đều xây dựng từ năm 2019 và được thông qua vào đầu năm 2021, lúc đấy Việt Nam đang là điển hình của công tác phòng chống dịch bệnh. Nhưng từ tháng 4 trở đi tình trạng không đã không như trước, vì vậy những quyết định tại Đại hội XIII không phù hợp với tình trang sau đại dịch.
Thách thức lớn nhưng cơ hội vẫn có, toàn nền kinh tế cần phải coi chuyển đổi số như vaccine của các doanh nghiệp. Chính phủ cần nhanh chóng xây dựng nền tảng kỹ thuật số để cho người dân và doanh nghiệp thực hiện.
Mặt khác, các nhà quản trị doanh nghiệp cũng phải coi chuyển đổi số là yếu tố sống còn. Vai trò của các tập đoàn kinh tế lớn là rất quan trọng và cần đi đầu trong phát triển, còn các doanh nghiệp vừa và nhỏ cần chủ động kết nối với các tập đoàn lớn khi chuyển đổi số. Ngoài ra, chuyển đổi số doanh nghiệp cần gắn với xã hội số để cộng đồng dân cư có thể tham gia.
Cùng với đó, theo bà Thanh, các doanh nghiệp cần coi quản trị rủi ro như là một yếu tố cốt lõi cho sự phát triển bền vững.
Thực tế, đợt sóng Covid-19 thứ 4 vừa qua đã cho thấy rất rõ là hầu hết lãnh đạo các doanh nghiệp chưa có một cái nhìn đầy đủ, đúng đắn và toàn diện về quản trị rủi ro và khủng hoảng. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp phát triển và trưởng thành đã xây dựng khung quản trị rủi ro và đang thực hiện quản trị rủi ro nhưng về cơ bản vẫn bằng kinh nghiệm và tự phát là chính.
Còn lại, đại đa số, nhất là các doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa, lại chưa có cơ chế và phương pháp luận để đánh giá, theo dõi, xử lý, giám sát rủi ro. Theo Deloitte, mục tiêu của quản trị rủi ro là cân bằng giữa rủi ro và cơ hội để đảm bảo hoàn thành các mục tiêu của doanh nghiệp. Quản trị khủng hoảng là chương trình được xây dựng để sẵn sàng quản lý khủng hoảng ở cấp độ công ty khi rủi ro trọng yếu xảy ra.
Mục tiêu của quản trị khủng hoảng là quản lý và phản ứng lại các mối nguy để bảo vệ, duy trì giá trị và thương hiệu doanh nghiệp. Lập kế hoạch hoạt động kinh doanh liên tục là việc thiết lập chương trình nhằm xây dựng và triển khai các thủ tục liên quan đến gián đoạn hoạt động kinh doanh hàng ngày.
Trong điều kiện bình thường, quản trị rủi ro và quản trị khủng hoảng được xây dựng trên nền tảng hoạt động kinh doanh liên tục. Điều này đảm bảo cho khi có bất kỳ sự đứt gãy, gián đoạn nào diễn ra trong khủng hoảng, thì khả năng nối lại sự đứt gãy đó là nhanh nhất với chi phí thấp nhất. Khi Covid-19 xảy ra, thứ trọng yếu nhất cần triển khai là kích hoạt kế hoạch quản trị khủng hoảng cùng với kế hoạch kinh doanh liên tục, sau đó là kế hoạch khôi phục sau sự cố.
Vậy doanh nghiệp cần làm gì để thực hiện quản trị rủi ro và quản trị khủng hoảng trong bình thường mới? Một chương trình quản lý khủng hoảng toàn diện có thể mang lại một cách tiếp cận có tổ chức, có hệ thống để chuẩn bị và ứng phó đối với khủng hoảng.
Để sống chung một cách thích ứng, an toàn và hiệu quả trong điều kiện mới, theo bà Thanh đúc kết, có 6 nguyên tắc căn bản doanh nghiệp cần tuân thủ. Đó là đặt nền móng, bảo toàn và thúc đẩy doanh thu, giảm và quản lý chặt chẽ chi phí, tối ưu hóa tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu; tăng tốc chuyển đổi số; quản lý các mong muốn.
Từ 6 nguyên tắc này, doanh nghiệp có thể tập trung vận dụng linh hoạt để tìm cơ hội trong thách thức để lựa chọn những chiến lược phù hợp với các nguy cơ và cơ hội đặt ra trước doanh nghiệp; xây dựng đội ngũ các nhà lãnh đạo kiên tâm với những hành động chủ chốt trong từng giai đoạn, đặc biệt là giai đoạn phục hồi và tái sản xuất để phát triển trở lại. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ không ngừng củng cố sự tín nhiệm của các bên liên quan để tạo bệ đỡ vững chắc hơn cho sự phát triển lâu dài.
