'Thật giả lẫn lộn' trong thu hút FDI

Một vài năm trước, Tập đoàn Sunhouse có hợp tác với một công ty Hàn Quốc trong đầu tư nhà máy vi mạch. Riêng dây chuyền và đất đai đã ngốn hết 200 tỷ đồng nhưng ông Phú chỉ nắm 49% cổ phần vì cho rằng bản thân mình không có kinh nghiệm trong lĩnh vực này nên đặt trọn niềm tin vào đối tác.

Tuy nhiên, trong suốt thời gian hợp tác cho thấy đối tác đến từ Hàn Quốc cũng không phải là công ty có chuyên môn và tiềm lực. Họ thực hiện dự án với hy vọng có thể vay được vốn của ngân hàng Việt Nam. Tuy nhiên, việc ngân hàng từ chối cho vay khiến dự án này lâm vào bế tắc. Cuối cùng, ông Phú phải mua lại toàn bộ vốn của đối thủ.

Sóng gió vẫn chưa chấm dứt, khi muốn hợp tác với một doanh nghiệp Việt khác làm mạch điện thoại cho LG, đối tác kiểm tra và phát hiện ra rằng công suất máy trong dây chuyền mà ông Phú nhập từ đối tác Hàn Quốc quá thấp, không thể đáp ứng được nhu cầu sản xuất mạch. "Đó là bài học đau đớn", ông Phú chia sẻ.

Kể lại những kinh nghiệm xương máu của bản thân tại toạ đàm "Việt Nam sẵn sàng đón sóng dịch chuyển vốn FDI: Cơ hội và thách thức", vị cá mập chương trình Shark Tank cho rằng doanh nghiệp Việt cần chủ động và tìm hiểu chuyên sâu trong lĩnh vực thu hút đầu tư bởi thật giả lẫn lộn, thậm chí, giả còn đông gấp nhiều lần thật.

"Một cô gái đẹp sinh ra ở núi rừng, không chủ động tham gia thi hoa hậu thì không ai biết mình đẹp. Việt Nam đang có thuận lợi nhưng ngồi chờ người ta tìm đến mình không dễ. Trên bản đồ thế giới, Việt Nam không phải trung tâm. Chính vì vậy, cần chủ động tìm kiếm, tham gia triển lãm, kết giao với các doanh nghiệp có khả năng thì lúc đó mới phát sinh cơ hội", Shark Phú nhấn mạnh.

Sau khi kiểm soát dịch bệnh Covd-19 rất hiệu quả và đã chuyển sang một trạng thái bình thường mới, Việt Nam đang được xem là một điểm đến an toàn, tin cậy. Cùng với những điều kiện thuận lợi về nhân lực, chi phí…, nhiều người vẫn kỳ vọng và tin tưởng về dòng vốn FDI thế hệ mới sẽ vào Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh dòng vốn đầu tư rời khỏi Trung Quốc đang trở nên rõ nét.

Tuy nhiên, TS. Phan Hữu Thắng, nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và đầu tư) đặt vấn đề: “Có thực sự có làn sóng này không? Phần lớn bây giờ chúng ta vẫn nghĩ là chúng ta hay quá, chúng ta chiến thắng Covid-19 là có hết rồi, cứ thế là người ta vào thôi. Mọi thứ không dễ như vậy".

Ông Thắng lý giải, với tình hình đại dịch Covid-19 còn diễn biến rất phức tạp trên thế giới như hiện nay, tình hình thị trường mỗi nước đều thay đổi. Nhà đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc sẽ tự đưa ra lựa chọn phù hợp cho mình, sẽ giảm bớt đầu tư ở Trung Quốc và chuyển dần sang các hướng khác, trong đó có Việt Nam.

“Anh Phú có cái nhà máy đó, anh có dễ dàng bốc nhà máy đi ngay được không? Chỉ là giải thể một doanh nghiệp thôi đã mất rất nhiều thời gian rồi, với nhà máy còn thanh lý, bao nhiêu vấn đề khác. Nên trong năm 2020 thì không chắc là dòng vốn từ Trung Quốc sẽ sang ngay mình", ông Thắng nói. 

Thẳng thắn nhìn vào đợt dịch chuyển chuỗi cung ứng lần này, ông Phú cho rằng dịch chuyển nhà máy là rất khó. Trong khi các công ty trên toàn cầu co cụm vì dịch bệnh, việc mở thêm các nhà máy ở Việt Nam cũng là điều khó. Chính vì vậy, cái dễ nhất mà Việt Nam có thể đón chính là dịch chuyển đơn hàng sang sản xuất ở Việt Nam.

Chính từ bài học của quá khứ, ông Phú nhấn mạnh cần có nghệ thuật trong nhận vốn đầu tư FDI. Giai đoạn đầu, việc chấp nhận làm gia công là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, trong quá trình làm thuê đó, cần học hỏi được về công nghệ, học cách làm chủ, hiểu nhu cầu khách hàng ở từng thị trường để sau này xây dựng thương hiệu và có thể bán vào những thị trường đó để trở thành người làm chủ thực sự.

Lấy ví dụ về nhà máy sản xuất đèn LED mới của Sunhouse, ông Phú cho biết nếu chỉ có bản thân mình thì không thể hoàn thiện cả một nhà máy và nắm chắc công nghệ sản xuất chỉ trong 3 tháng. Thiếu kinh nghiệm và chuyên môn trong lĩnh vực mới chính là rào cản. Tuy nhiên, việc chuẩn bị cơ sở hạ tầng, mặt bằng nhà xưởng có thể khiến các doanh nghiệp Việt thu hút được các nhà sản xuất nước ngoài.

"Họ sang nhìn cơ sở hạ tầng thấy ưng và sẵn sàng chuyển 1-2 dây chuyền sản xuất sang Việt Nam để tránh thuế hoặc tránh dịch. Khi đó, họ sẽ cử chuyên gia sang ăn nằm với mình để đẩy nhanh tốc độ", ông Phú cho biết.

Ngay cả khi các doanh nghiệp chuyển dịch đơn hàng sang Việt Nam, các doanh nghiệp cũng cần có ý đồ, cần có sự chuẩn bị cho tương lai làm chủ về công nghệ, nếu không, Việt Nam cũng chỉ là nơi né thuế. Học hỏi công nghệ, kiểu dáng là bước quan trọng để doanh nghiệp Việt tự chủ sản xuất các mặt hàng này.

Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cũng cho biết, ngay cả Nhà nước cũng bị thiệt hại vì một số doanh nghiệp FDI.

"Họ kê khai máy móc thiết bị cao hơn giá thực, sau đó khấu hao sản phẩm, giảm lợi nhuận để không phải đóng thuế. Đây là một hình thức chuyển giá, là ma trận mà quốc gia nào khi thu hút FDI phải chú ý. Điều này rất khó, ngay cả ở những quốc gia tiên tiến", ông Toàn nói.

Theo Chủ tịch Sunhouse, làn sóng dễ nhất chính là dịch chuyển đơn hàng. Các tập đoàn sẽ phải chuyển giao công nghệ, dịch chuyển một phần trong chuỗi cung ứng và sản xuất để tránh rủi ro từ thuế hoặc từ Covid-19 khi đặt tất cả ở Trung Quốc. Ở gần Trung Quốc cho Việt Nam lợi thế và người Việt Nam rất cũng linh hoạt.

Nhấn mạnh cơ hội đầu tư FDI vào Việt Nam sau chiến tranh thương mại Mỹ - Trung và đại dịch Covid-19, tuy nhiên, shark Phú cũng cho rằng làn sóng đó không giống như mọi người đã tưởng. Ông cho rằng Việt Nam từng đi làm thuê và đã phải trả những cái giá rất đắt khi trở thành nơi gia công cho nước ngoài. Những mặt trái của sản xuất, đặc biệt là ô nhiễm môi trường, vẫn đang khiến người Việt phải trả giá.

Vì vậy, ông Phú hy vọng lần đón vốn này sẽ được tiến hành hiệu quả và có chiều sâu. Lấy ví dụ chính Tập đoàn Sunhouse, ông Phú cho biết năm 2003, công ty nhận đầu tư của Hàn Quốc nhưng người Việt vẫn nắm quyền kiểm soát. Sau đó, Sunhouse, từ một thương hiệu của Hàn Quốc, được mua lại và trở thành thương hiệu Việt.

"Phải tự chủ 80% GDP mới được coi là tự cường. Việc đứng giữa, chỉ nhập vào xuất ra, khiến Việt Nam chỉ kiếm được một chút về nhân công. Tuy nhiên, sau này, con cháu chúng ta sẽ phải xử lý tồn dư hóa chất độc hại trong nước, trong đất từ quá trình này. Cái chúng ta nhận được bây giờ chả đáng là bao", ông Phú nhấn mạnh.