Xuất khẩu cá tra Việt Nam tìm ‘mỏ vàng’ mới

Sau hơn hai thập kỷ phát triển mạnh mẽ, ngành xuất khẩu cá tra Việt Nam đang đối mặt với sự bão hòa tại các thị trường truyền thống như Mỹ, Trung Quốc, EU – những nơi ngày càng siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểm dịch và yêu cầu về phát triển bền vững.

Trong bối cảnh đó, việc mở rộng sang các thị trường ngách – tức các phân khúc hoặc khu vực chưa được khai thác đầy đủ – trở thành hướng đi tất yếu nếu muốn duy trì đà tăng trưởng và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm, Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep) nhận định.

Các thị trường ngách tiềm năng

Vasep đánh giá, Việt Nam còn nhiều ưu thế chưa khai thác hết, như sức sản xuất lớn, giá cạnh tranh. Việt Nam là nước duy nhất hiện nay có thể cung ứng cá tra với khối lượng lớn, quanh năm với giá thành thấp hơn nhiều so với cá hồi, cá tuyết hay các loài cá trắng khác.

Cùng với đó, các doanh nghiệp Việt sở hữu công nghệ chế biến ngày càng hiện đại. Các nhà máy tại đồng bằng sông Cửu Long đã đạt chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm, kiểm soát kháng sinh, truy xuất nguồn gốc, đủ năng lực chế biến sâu để tạo ra các dòng sản phẩm đa dạng phù hợp từng thị trường.

Việt Nam cũng sở hữu chuỗi cung ứng khá hoàn chỉnh, từ con giống đến khâu chế biến và hậu cần xuất khẩu đang ngày càng được hoàn thiện. Một số doanh nghiệp như Vĩnh Hoàn, Nam Việt đã hình thành được chuỗi liên kết từ vùng nuôi đến bàn ăn, tạo lợi thế khi mở rộng thị trường mới.

Ngoài ra, Việt Nam còn có các “tấm hộ chiếu” là các hiệp định thương mại tự do, giúp cá tra thâm nhập dễ dàng vào các thị trường vốn khó tính.

Ngoài các thị trường truyền thống, khu vực Trung Đông và Bắc Phi có hơn 400 triệu dân, đa phần theo đạo Hồi và có nhu cầu cao về thực phẩm Halal cũng là thị trường tiềm năng. 

Xuất khẩu cá tra Việt Nam hoàn toàn có thể chiếm lĩnh phân khúc này nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn chế biến, truy xuất và chứng nhận Halal. Pakistan, Bangladesh hay thậm chí là các nước châu Phi Hồi giáo như Nigeria, Senegal cũng là những thị trường tiêu thụ cá tra đông lạnh tiềm năng.

Bên cạnh đó, với dân số hơn 1,4 tỷ người, châu Phi là một lục địa đang đô thị hóa nhanh chóng, nhu cầu tiêu thụ protein động vật ngày càng tăng trong khi nguồn cá biển nội địa ngày càng suy kiệt. Cá tra có thể đóng vai trò thay thế các loại cá biển truyền thống nhờ giá thành hợp lý, dễ chế biến, dễ bảo quản.

Với khu vực Nam Mỹ, Việt Nam đã bước đầu thâm nhập vào Brazil nhưng phần còn lại của Nam Mỹ vẫn còn là "vùng trũng" về nhập khẩu cá tra. Sự tương thích khẩu vị và xu hướng ăn uống tiện lợi là điểm cộng lớn. Việc khởi động đàm phán FTA giữa Việt Nam và Mercosur sẽ là “bàn đạp” chiến lược để mở rộng thị phần. 

Theo Vasep, các sản phẩm cá tra không chỉ nên dừng ở phile đông lạnh, mà cần tính đến các phương án được phát triển theo hướng đa dạng hóa như viên cá, xúc xích, cá tra tẩm gia vị, hộp cá kho, cá tra cuộn, sushi cá tra, phục vụ nhu cầu ăn nhanh, ăn tiện, đặc biệt tại các đô thị châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia.

Ngoài ra, xuất khẩu cá tra Việt Nam có thể nhắm tới thị trường cao cấp – cá tra hữu cơ. Người tiêu dùng ở EU, Bắc Mỹ đang ngày càng ưu tiên các sản phẩm xanh, bền vững, chứng nhận đầy đủ. Cá tra được nuôi theo quy trình hữu cơ, ASC, BAP, GlobalG.A.P, hoặc theo tiêu chuẩn tuần hoàn (RAS) có thể được định giá gấp 1,5 - 2 lần so với sản phẩm thường.

Không chỉ vậy, các sản phẩm như da cá chiên giòn, dầu cá, collagen, gelatin, thức ăn chăn nuôi từ phụ phẩm đang là xu hướng mới. Một số công ty Việt Nam đã xuất khẩu thành công da cá chiên sang Nhật, Mỹ với giá trị cao, nhưng phần lớn phụ phẩm vẫn chưa được tận dụng hết.

Làm sao để xuất khẩu cá tra hiệu quả?

Vasep cho biết, việc thúc đẩy cá tra sang các thị trường ngách vấp phải nhiều khó khăn do thiếu thông tin thị trường và hành vi tiêu dùng. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu cá tra chưa có đủ năng lực để nghiên cứu sâu về khẩu vị, xu hướng tiêu dùng tại các thị trường như châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latinh, dẫn đến chiến lược sản phẩm không phù hợp.

Cùng với đó, các rào cản kỹ thuật và phi thuế quan cũng gia tăng khó khăn khi các thị trường Hồi giáo yêu cầu chứng nhận Halal, trong khi nhiều nhà máy Việt Nam chưa được cấp phép. Tương tự, thị trường châu Phi lại đòi hỏi bao bì phù hợp ngôn ngữ, khí hậu và đặc thù vận chuyển.

Việc chinh phục các thị trường ngách thường đòi hỏi sự linh hoạt, đa dạng sản phẩm, giao thương quy mô nhỏ ban đầu – điều mà doanh nghiệp lớn khó làm, còn doanh nghiệp nhỏ lại  thiếu vốn và kỹ năng xúc tiến thương mại.

Ngoài ra, một số thị trường ngách như châu Phi, Nam Á, Mỹ Latinh còn tồn tại rủi ro về tài chính, hối đoái, cơ sở hạ tầng yếu kém, yêu cầu Việt Nam phải đầu tư hệ thống logistics hoặc liên kết với bên thứ ba.

Vasep khuyến nghị, doanh nghiệp cần tái cơ cấu sản phẩm theo nhu cầu từng khu vực. Thay vì xuất khẩu cá tra phile đại trà, cần xây dựng các dòng sản phẩm riêng biệt như là phile không da cho Nhật Bản, cá cắt khoanh cho châu Phi, cá viên, chả cá cho ASEAN…

Bên cạnh đó, cần tăng cường liên kết chuỗi sản xuất – xuất khẩu thông qua liên kết với hợp tác xã, vùng nuôi đạt chuẩn để sản xuất theo đơn đặt hàng đặc thù, đáp ứng yêu cầu riêng về chất lượng, kích cỡ, tỷ lệ mỡ, chứng nhận Halal… 

Doanh nghiệp cũng nên chủ động xúc tiến thương mại quốc tế thông qua sự hỗ trợ của các cơ quan nhà nước và hiệp hội ngành hàng như Vasep.