Chủ tịch HanelPT Trần Thị Thu Trang: Đừng coi ESG là gánh nặng

Khi kinh tế toàn cầu chuyển động mạnh mẽ theo hướng phát triển bền vững, ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) không còn là khái niệm xa lạ mà đang dần trở thành “ngôn ngữ chung” của doanh nghiệp.

ESG không chỉ là “môi trường”

Kể từ khi gia nhập Công ty CP Sản xuất gia công và Xuất nhập khẩu Hanel (HanelPT) vào năm 2000, bà Trần Thị Thu Trang đã chứng kiến áp lực khắt khe về chất lượng sản phẩm khi mà khách hàng quốc tế yêu cầu tiêu chuẩn ngày càng cao.

Trải nghiệm đó khiến bà hiểu rằng doanh nghiệp không thể chỉ chạy theo lợi nhuận ngắn hạn mà phải xây dựng giá trị cốt lõi bền vững.

Nhiều doanh nghiệp vẫn mặc định ESG chỉ gói gọn ở khía cạnh môi trường: giảm lượng phát thải, tiết kiệm năng lượng, quản lý chất thải.

Tuy nhiên, tại sự kiện Cú nhảy ESG, bà Trang đã thẳng thắn chia sẻ, điều này chỉ phản ánh một phần nhỏ trong bức tranh tổng thể.

“Nếu chỉ nhìn vào các con số đo lường phát thải, doanh nghiệp sẽ bỏ sót khía cạnh quan trọng nhất: chính sách và con người vận hành các con số đó”, bà Trang nhấn mạnh.

Trên thực tế, khía cạnh Xã hội (S) và Quản trị (G) mới là yếu tố quyết định tính bền vững lâu dài.

Một doanh nghiệp dù có đầu tư hàng trăm tỷ vào công nghệ xanh nhưng không xây dựng được văn hóa đánh giá, giám sát và khuyến khích thực thi, thì kết quả cuối cùng vẫn rất khó đạt kỳ vọng.

ESG chỉ thật sự có tác động khi ba yếu tố (Môi trường, Xã hội và Quản trị), được tích hợp vào cách doanh nghiệp suy nghĩ và ra quyết định hàng ngày, thay vì tồn tại dưới dạng báo cáo hay khẩu hiệu.

Điểm mấu chốt, theo bà, không nằm ở việc lắp đặt thêm bao nhiêu tấm pin năng lượng mặt trời, mà ở chỗ “nhân viên, quản lý có coi việc giảm tiêu thụ điện là trách nhiệm và thói quen, hay chỉ là chỉ tiêu để đối phó với báo cáo tháng”.

Theo bà Trang, để triển khai ESG thành công, yếu tố Xã hội (S) và Quản trị (G) phải đi trước để mở đường cho Môi trường (E).

Ở bất cứ doanh nghiệp nào, rào cản lớn nhất khi vận hành ESG chính là nằm ở nhận thức, đặc biệt là nhóm quản lý cấp trung.

Theo bà Trang, đây là tầng lớp đóng vai trò “bản lề” – nếu họ không hiểu và không tin vào giá trị dài hạn của ESG, thì thông điệp sẽ không thể chạm tới đội ngũ nhân viên ở tuyến đầu.

Nhiều doanh nghiệp cũng gặp tình trạng tương tự: ban lãnh đạo tuyên bố cam kết xanh, nhưng người thực thi thì mơ hồ, thậm chí cảm thấy bị tăng gánh nặng công việc mà không hiểu vì sao.

ESG không chỉ là một bộ chỉ tiêu, mà là một tiến trình văn hóa. Văn hóa ấy không đến từ khẩu hiệu treo tường hay các slide thuyết trình, mà được hình thành qua cơ chế phản hồi, đánh giá và chia sẻ trách nhiệm.

“Muốn con người thực sự hành động theo ESG, thì phải thiết kế được cơ chế khiến họ ‘muốn làm’ chứ không là ‘phải làm’, bà Trang nhấn mạnh.

Quản trị con người: Cốt lõi để ESG đi vào thực tiễn

Một trong những điểm mấu chốt được bà Trần Thu Trang nhấn mạnh, đó chính là không có ESG thực chất nếu không có sự chuyển hóa từ bên trong, đặc biệt là yếu tố con người trong tổ chức.

Theo báo cáo của VCCI 2024, có tới 60% doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) tại Việt Nam chưa có khung đánh giá nhân sự gắn với ESG.

Rất nhiều doanh nghiệp đang hiểu sai rằng ESG là câu chuyện của công nghệ, của đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng hay viết báo cáo phát thải. Trong khi trên thực tế, nguồn lực cốt lõi để ESG thành công chính là tư duy và hành vi của người vận hành hệ thống.

Quản trị ESG không phải là lập ra một danh sách chỉ tiêu rồi giao xuống từng phòng ban. Nếu người thực hiện không hiểu vì sao họ cần thay đổi, hoặc chỉ làm cho có, thì mọi quy trình đều dễ trở thành hình thức.

Vì vậy, bài toán mà nhiều doanh nghiệp, trong đó có HanelPT, phải giải đầu tiên không nằm ở kỹ thuật, mà nằm ở khả năng lãnh đạo sự thay đổi (leading change).

Thay vì triển khai ESG như một bộ tiêu chuẩn áp đặt, HanelPT chọn tiếp cận theo cách xây dựng nền tảng văn hóa và khung giá trị, nơi mỗi thành viên đều được đặt trong mối liên hệ giữa trách nhiệm cá nhân và tác động tập thể.

“Hãy đào tạo lại tư duy lãnh đạo cấp trung không phải để họ làm thêm, mà để họ làm khác, biết cách lồng ghép ESG vào mục tiêu kinh doanh, vào đánh giá hiệu quả công việc, và đặc biệt là vào văn hóa giao tiếp nội bộ”.

Đó chính là lời khuyên của bà Trần Thị Thu Trang - Chủ tịch HĐQT HanelPT dành cho bất cứ doanh nghiệp nào đang bắt đầu triển khai ESG.

Điều này càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh ESG đòi hỏi một cách tiếp cận đa chiều. Nếu người quản lý vẫn giữ tư duy “đánh giá trên sản lượng” hay “điều hành theo chỉ tiêu lợi nhuận”, thì việc lồng ghép các yếu tố xã hội (an toàn lao động, bình đẳng giới, sức khỏe nhân viên) hay quản trị minh bạch (phản hồi hai chiều, trách nhiệm giải trình) sẽ rất khó có đất để phát triển.

Ở một khía cạnh khác, bà Trang cũng cảnh báo về tâm lý “trượt ESG” – tức là ban đầu rất hào hứng công bố chiến lược, nhưng khi vấp phải phản ứng thụ động từ đội ngũ, hoặc kết quả chưa rõ ràng, thì lập tức cắt giảm ưu tiên ESG.

“Làm ESG, đặc biệt trong khâu con người, cần sự kiên trì và thấu cảm. Không thể lấy chuẩn mực toàn cầu áp đặt ngay lên một tổ chức chưa từng làm. Cần quá trình diễn giải, lắng nghe, thử sai và điều chỉnh”, bà Trang nhận định.

Thay vì chỉ kiểm soát đầu ra, doanh nghiệp cần thiết lập cơ chế hỗ trợ và phản hồi nội bộ, trong đó người lao động hiểu được tác động ESG của công việc mình và được khuyến khích đóng góp sáng kiến.

Theo bà Trang, đây là “mấu chốt của quản trị ESG”: không phải ban hành nhiều chính sách hơn, mà là giúp nhân viên tự nguyện tham gia và thấy được giá trị từ hành động của mình.

Hướng đến chuỗi cung ứng bền vững: Từ lựa chọn đến đồng hành

Khi ESG trở thành chuẩn mực mới trong thương mại toàn cầu, đặc biệt ở các thị trường như châu Âu, Nhật Bản, Mỹ, thì yêu cầu không còn dừng lại ở năng lực nội tại của doanh nghiệp mà mở rộng sang toàn bộ chuỗi cung ứng.

Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong ngành công nghiệp chế tạo và công nghiệp phụ trợ, nơi phần lớn nhà cung ứng vừa và nhỏ chưa có đủ nguồn lực để tiếp cận các tiêu chuẩn ESG.

“Một doanh nghiệp không thể ‘xanh’ một mình. Nếu chuỗi cung ứng của bạn không đáp ứng được các tiêu chuẩn về môi trường, xã hội và quản trị, bạn vẫn có thể bị loại khỏi bàn chơi – dù bạn có làm tốt đến đâu”, bà Trang nhận xét.

Trong bối cảnh hiện nay, việc chấm điểm nhà cung cấp dựa trên kỹ thuật - giá thành - tiến độ như trước sẽ không còn phù hợp, mà cần thêm tiêu chí ESG vào ma trận đánh giá tổng thể.

“Không bắt đầu bằng việc loại bỏ, mà bằng việc làm rõ chi phí ẩn nếu doanh nghiệp không tuân thủ ESG: mất đơn hàng, mất đối tác, thậm chí mất khả năng xuất khẩu”, bà Trang nhấn mạnh.

Với cách nhìn này, ESG không còn là “rào cản” đối với nhà cung ứng, mà trở thành cơ hội nâng tầm chính họ trong chuỗi giá trị toàn cầu. Việc đáp ứng các tiêu chuẩn ESG không chỉ giúp nhà cung cấp tiếp tục tham gia vào chuỗi, mà còn tăng khả năng tiếp cận các khách hàng quốc tế có yêu cầu khắt khe hơn.

Ở góc độ chiến lược, bà Trang cho rằng, ESG đang tạo ra một sự “phân tầng” mới trong chuỗi cung ứng – nơi các doanh nghiệp chủ động và có khả năng thích ứng sẽ dần tiến lên những nấc cao hơn trong hệ sinh thái toàn cầu.

Đây không chỉ là cuộc chơi của năng lực sản xuất, mà là cuộc đua về trách nhiệm và minh bạch.

“Doanh nghiệp Việt cần thay đổi tư duy từ tham gia vào chuỗi, sang kiến tạo lại chuỗi. Và muốn làm được điều đó, phải bắt đầu từ chính cách chúng ta đặt tiêu chuẩn cho đối tác, đồng thời tự nâng chuẩn cho mình”, bà Trang khẳng định.

Với áp lực từ rào cản phi thuế quan, yêu cầu truy xuất nguồn gốc và kiểm soát phát thải ngày càng chặt chẽ, việc chủ động tích hợp ESG vào hoạt động của cả chuỗi sẽ là yếu tố quyết định khả năng tồn tại và phát triển của doanh nghiệp Việt trong thập kỷ tới.

Hướng đến chuỗi cung ứng bền vững không phải là lựa chọn, mà là điều kiện để doanh nghiệp giữ được vị thế trong sân chơi toàn cầu.

Và để làm được điều đó, ESG cần được nhìn nhận không chỉ như một bộ tiêu chuẩn, mà như một thỏa ước hợp tác, nơi tất cả các bên cùng chịu trách nhiệm, cùng chia sẻ lợi ích, và cùng nhau xây dựng một chuỗi giá trị công bằng, minh bạch và có khả năng thích ứng lâu dài.

Chừng nào người trong tổ chức vẫn xem ESG là chuyện bên lề, chừng đó mọi đầu tư sẽ chỉ mang tính chất ngắn hạn.

Ngược lại, khi ESG trở thành một phần trong tư duy quản trị, trong cách thiết lập mục tiêu và hành xử mỗi ngày, doanh nghiệp sẽ không cần “tuyên ngôn phát triển bền vững” – bởi họ đang sống với nó từng giờ.