Đổi mới từ tư duy đến hành động để tháo gỡ nút thắt thể chế

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, những căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn đang đặt ra yêu cầu đổi mới hoạt động của Quốc hội nhằm tháo gỡ những nút thắt về thể chế.

Trước đó, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo những định hướng về việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tổ chức, hoạt động của Quốc hội nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khơi thông nguồn lực, mở cánh cửa bước vào kỷ nguyên mới.

Trong đó, những tồn tại, hạn chế cần sớm khắc phục như chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, một số luật mới ban hành đã phải sửa đổi.

Các quy định chưa thực sự đồng bộ, còn chồng chéo, nhiều quy định còn cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực. Hệ thống quy định pháp luật chưa tạo môi trường thực sự thuận lợi để thu hút nguồn lực của các nhà đầu tư trong và nước ngoài, khơi thông nguồn lực trong dân.

Những tồn tại, hạn chế kéo dài nhiều năm cần khắc phục, không để cản trở phát triển, gây lãng phí, lỡ thời cơ phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Đổi mới từ tư duy đến hành động

Từ yêu cầu thực tiễn của việc đổi mới hoạt động của Quốc hội, nhằm tháo gỡ những nút thắt về thể chế, Chủ tịch Quốc hội cho biết, trong quá trình chuẩn bị, tổ chức Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV đã có năm đổi mới quan trọng từ tư duy đến hành động, kết quả thực hiện.

Đầu tiên là sự đổi mới sâu sắc về tư duy và phương thức tiến hành công tác lập pháp. Quốc hội đưa ra yêu cầu xây dựng các luật phải ngắn gọn, rõ ràng, chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, tạo điều kiện thuận lợi, giao quyền chủ động, linh hoạt cho Chính phủ trong quá trình tổ chức thực hiện luật.

Quốc hội tăng cường phân cấp, phân quyền, cải cách hành chính; chuyển mạnh từ luật thiên về quản lý sang kết hợp hài hòa giữa quản lý có hiệu quả với kiến tạo phát triển, khuyến khích đổi mới sáng tạo, kiên quyết từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”.

Trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý, các cơ quan đã rà soát, thống nhất cao về việc lược bỏ khỏi dự thảo luật những quy định thuộc thẩm quyền của Chính phủ, các bộ và cơ quan khác; không luật hóa các nội dung thông tư, nghị định. 

Đối với những vấn đề cụ thể còn đang trong quá trình vận động, chưa ổn định, luật chỉ quy định khung và giao cho Chính phủ quy định chi tiết, đảm bảo linh hoạt trong điều hành, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Đổi mới tiếp theo là số lượng các chương, điều, khoản trong các dự thảo luật sau khi tiếp thu, chỉnh lý đã giảm đáng kể so với dự thảo luật ban đầu do Chính phủ trình.

Đơn cử như dự thảo Luật Công chứng (sửa đổi) giảm hai chương, ba điều và năm khoản; dự thảo Luật Điện lực (sửa đổi) giảm 49 điều. Dự án Luật Việc làm (sửa đổi) giảm 36 điều; Luật Nhà giáo giảm 21 điều.

Việc xây dựng và trình Quốc hội thông qua dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi), Luật sửa bốn luật trong lĩnh vực đầu tư; Luật sửa chín luật trong lĩnh vực tài chính, ngân sách… là thí dụ điển hình cho việc xây dựng luật theo hướng chuyển tư duy quản lý sang khơi thông nguồn lực. 

Bên cạnh đó, các thủ tục hành chính cần cắt giảm, đơn giản hóa, tránh tạo cơ chế “xin-cho”; lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể trong xây dựng luật.

Trong đó, Luật Đầu tư công (sửa đổi) đã nâng quy mô dự án quan trọng quốc gia từ 30.000 tỷ đồng trở lên; chuyển thẩm quyền điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn vốn ngân sách trung ương từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho Thủ tướng Chính phủ; chuyển thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm B, nhóm C từ hội đồng nhân dân các cấp cho ủy ban nhân dân các cấp.

Bên cạnh đó, Quốc hội đã xem xét, thông qua theo quy trình, thủ tục rút gọn tại một kỳ họp đối với bảy luật, bốn nghị quyết quan trọng với nhiều quy định mới được đánh giá là chính sách đột phá, nhằm kịp thời tháo gỡ ngay những khó khăn cho hoạt động đầu tư, sản xuất.

Đổi mới thứ ba là Quốc hội đã xem xét, quyết định nhiều vấn đề quan trọng, tháo gỡ kịp thời khó khăn vướng mắc, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, tạo đột phá để hoàn thiện cơ sở hạ tầng, phát huy tối đa nguồn lực, kiến tạo không gian phát triển mới.

Quốc hội đã thông qua với tỷ lệ tán thành cao chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam; điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành. 

Nhiều cơ chế, chính sách để giải quyết kịp thời các vấn đề quốc kế dân sinh, tháo gỡ nhanh nhất các khó khăn, điểm nghẽn liên quan đến cơ chế, chính sách, các dự án, đất đai, tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, giải phóng các nguồn lực.

Đặc biệt, Quốc hội đã cho phép sử dụng nguồn cắt giảm, tiết kiệm 5% chi thường xuyên năm 2024 của ngân sách trung ương, ngân sách địa phương để hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát cho hộ nghèo, hộ cận nghèo. 

Quốc hội cũng đồng thuận cao về chủ trương xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho vấn đề mới, vấn đề mang tính chất thời đại như phát triển hạ tầng năng lượng quốc gia như chủ trương khởi động lại việc đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh... tạo đột phá cho phát triển đất nước những năm tiếp theo.

Thứ tư, hoạt động giám sát của Quốc hội đi vào thực chất, hiệu quả, kịp thời chấn chỉnh các sai sót, hạn chế trong quá trình tổ chức thực hiện của các cấp, các ngành, các địa phương; kiến nghị sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các cơ chế, chính sách, tạo chuyển biến thực sự trong thực tiễn. 

Trên cơ sở đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023-2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã xem xét, quyết định, hoàn thành công việc của 50 tỉnh, thành phố (giảm được 8 đơn vị hành chính cấp huyện, 544 đơn vị hành chính cấp xã) theo đúng yêu cầu của Nghị quyết số 37, Kết luận số 48 của Bộ Chính trị. 

Đây là cơ sở quan trọng để các địa phương trong cả nước sớm ổn định tổ chức bộ máy, tiến hành thành công đại hội đảng bộ các cấp tiến tới đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

Thứ năm, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, thành công của Kỳ họp thứ 8 trước hết là do có sự lãnh đạo sâu sát, kịp thời của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, trực tiếp là Tổng Bí thư Tô Lâm; sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời, hiệu quả giữa các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ...

Bên cạnh đó, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 10, khóa 13 được tổ chức sớm hơn thường lệ, Quốc hội có thời gian nhiều hơn để nghiên cứu, thẩm tra các báo cáo của Chính phủ để trình Quốc hội. Các cơ quan có thẩm quyền đã kịp thời cho ý kiến rõ ràng về những vấn đề thuộc thẩm quyền, những vấn đề khó, phức tạp, còn có ý kiến khác nhau.

Cùng với năm đổi mới về tư duy, hành động trên, qua thực tiễn hoạt động; Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã có những đổi mới ngay từ khâu chuẩn bị cho Kỳ họp thứ 8. 

Chủ tịch Quốc hội dẫn chứng, Quốc hội đã tổ chức hai cuộc họp; một cuộc trước khai mạc kỳ họp hơn một tháng để rà soát các nội dung và một cuộc họp trước khai mạc một tuần để thống nhất lần cuối về dự kiến chương trình kỳ họp.

Quốc hội cũng đổi mới trong công tác phối hợp giữa cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra trong quá trình xây dựng dự thảo các luật, nghị quyết trên tinh thần đồng hành thực chất, tranh luận đến cùng, tôn trọng lắng nghe, lý lẽ dân chủ nhưng phải đi đến phương án thống nhất cuối cùng.

Tài liệu kỳ họp được gửi sớm đến các vị đại biểu Quốc hội để nghiên cứu, chuẩn bị ý kiến. Quốc hội đã bố trí làm việc vào năm ngày nghỉ cuối tuần và kéo dài thời gian một số phiên họp so với thời gian quy định để hoàn thành các nội dung theo chương trình.

Thời gian trình bày tờ trình, báo cáo được rút ngắn, dành thời gian cho Quốc hội thảo luận, bảo đảm nhiều vị đại biểu Quốc hội được phát biểu ý kiến, trao đổi, thảo luận.

Cùng với đó, ngay sau ngày thảo luận tại tổ, cơ quan trình và cơ quan thẩm tra đã phối hợp báo cáo giải trình sơ bộ, một ý kiến cũng phải được nghiên cứu, giải trình tiếp thu thấu đáo.

Theo ông Mẫn, tinh thần đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật cần khẩn trương quán triệt gắn với tổ chức thi hành pháp luật có hiệu quả, tạo hiệu ứng lan toả tích cực trong hệ thống chính trị và toàn dân. 

Ông nhấn mạnh, việc nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của đại biểu Quốc hội là một trong những yếu tố then chốt của then chốt để đổi mới hoạt động của Quốc hội.