Sau nửa thập kỷ phát triển ngành hàng mắc ca tại Việt Nam, sản lượng mắc ca đã tăng gần 25 lần, đạt khoảng 7.000 tấn hạt, xuất khẩu trên 60%. Năm nay, sản phẩm mắc ca của Việt Nam đã xuất khẩu với sản lượng trên 2.400 tấn sản phẩm sấy/năm tới thị trường các nước như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore, Mỹ, Pháp,...
Hiện cả nước có 23 tỉnh trồng cây mắc ca, tổng diện tích trên 16,5 nghìn ha. Trong đó, chín tỉnh nằm trong quy hoạch ở hai vùng Tây Bắc và Tây Nguyên trồng trên 15,4 nghìn ha, tăng 55% diện tích so với quy hoạch, còn lại hơn 1.000 ha nằm rải rác tại 14 tỉnh khác chưa có trong quy hoạch.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cho biết, Việt Nam có tiềm năng quỹ đất lớn, đặc biệt là diện tích đã qua canh tác phát nương làm rẫy nhiều năm bị thoái hóa, không còn phù hợp để trồng lúa nương, trồng cây truyền thống hoặc nếu canh tác sẽ đem lại hiệu quả không cao có thể đưa vào trồng cây mắc ca.
Trong khi đó, cây mắc ca đã có những tác động tích cực tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập cho khoảng 10.000 hộ gia đình nông thôn, góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, đưa mắc ca trở thành cây trồng có giá trị cao của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn.
Tại hội nghị đánh giá kết quả 5 năm phát triển ngành hàng mắc ca tại Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đánh giá, cây mắc ca chứa đựng nhiều giá trị xã hội đặc biệt, bên cạnh hiệu quả về kinh tế. Cây mắc ca có thể vào vùng sâu, vùng xa, vùng cao, vùng khó khăn, vùng đồng bào có thu nhập thấp, là cây xóa đói giảm nghèo và làm giàu. Loại cây này có ý nghĩa “quốc kế, dân sinh”, mang lại hiệu quả kinh tế và giải quyết rất nhiều việc làm cho người dân.
Cây mắc ca còn có thể trồng thành rừng phòng hộ đầu nguồn tạo nguồn sinh thủy, góp phần nâng tỉ lệ che phủ của rừng, bảo vệ môi trường sinh thái, đặc biệt là ở các vùng vùng biên giới, vùng sâu, góp phần nâng cao đời sống cho đồng bào, vừa có thể trồng tập trung trong các vườn rừng, vườn nhà hoặc trồng xen canh trong nương rẫy với các cây ăn quả, cây công nghiệp khác, đem lại hiệu quả kinh tế.
Nâng cao giá trị hạt mắc ca
Dù mang nhiều giá trị và có nhiều tiềm năng nhưng cần nhìn nhận, việc phát triển cây mắc ca cũng gặp không ít khó khăn, trở ngại và thách thức. Trong đó, việc tiếp cận, nắm bắt thị trường tiêu thụ sản phẩm trong nước và xuất khẩu còn hạn chế là một thách thức trong phát triển sản xuất.
Đặc biệt, công tác quản lý giống cây mắc ca tại một số địa phương chưa được quan tâm nên vẫn có hiện tượng kinh doanh giống không nguồn gốc, chất lượng kém. Công tác nghiên cứu chọn giống tốt đòi hỏi thời gian dài với chi phí lớn.
Vậy mới có chuyện một nông dân tại cuộc đối thoại với Thủ tướng vào ngày 28/9 đã phản ánh rằng trồng mắc ca 7-8 năm mà không ra quả. Đại diện Hiệp hội Mắc ca Việt Nam cho rằng, đây là trường hợp “giống giả, giống rởm” và khẳng định sẽ hỗ trợ hộ nông dân này bằng cách cho ghép tại chỗ trên cây thực sinh, sau hai năm có thể ra quả.
Một số hộ trồng mắc ca tiêu biểu còn cho rằng, trong nông nghiệp, phải “được mùa, được giá” thì nông dân mới làm giàu được. Đại diện Hiệp hội Mắc ca khẳng định, sẽ bao tiêu sản phẩm cho bà con, không để tình trạng “được mùa, mất giá”. Hiệp hội này cho rằng, cần có sự điều phối, hợp tác để tránh việc “tranh mua, tranh bán”, các doanh nghiệp tranh mua sản phẩm trong nước và hạ giá để tranh bán ra nước ngoài.
Bên cạnh đó, ý kiến một số doanh nghiệp cho thấy, khâu chế biến quyết định đầu ra của nông sản. Tuy nhiên hiện nay, chính sách thuế đối với chế biến nông sản còn bất cập, có nhiều mức thuế suất, từ 0% đế 10% nhưng chưa quy định rõ ràng việc áp mức nào, khiến doanh nghiệp lúng túng. Bên cạnh đó doanh nghiệp cũng mong muốn được hỗ trợ về tiếp cận thị trường.
Nhìn nhận về tương lai phát triển của ngành mắc ca, Thủ tướng cho rằng, giống là yếu tố quyết định. Hiện nay có 13 loại giống được công nhận và một số giống mới do doanh nghiệp nhập về, phải lựa chọn phù hợp. Nhắc lại phản ánh của nông dân về vấn đề giống tại cuộc đối thoại ngày 28/9, Thủ tướng lưu ý, phải quản lý, công bố cụ thể, “đừng để trồng mà không có quả thì tội cho người dân”.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh tầm quan trọng của cây giống trong phát triển ngành hàng mắc ca. Ảnh: VGP/Quang HiếuThủ tướng nhấn mạnh, dứt khoát phải phát triển công nghiệp chế biến, “càng sâu càng tốt”. Các ngành ngân hàng, tài chính cần dành nguồn vốn hỗ trợ trồng mắc ca cho người dân với những chính sách cụ thể về lãi suất và những ưu đãi cần thiết khác.
Mắc ca là sản phẩm tốt, cũng là nguyên liệu tốt cho các sản phẩm chế biến sâu khác như nguyên liệu mỹ phẩm cao cấp, socola nhân mắc ca, bột dinh dưỡng… Phải đi theo hướng này thì mới có giá trị gia tăng cao. Thủ tướng nhất trí, có thể thành lập hợp tác xã phát triển cây mắc ca từ sản xuất cho đến chế biến.
Bên cạnh đó, phải tập trung quy hoạch phát triển cây mắc ca cho vùng Tây Bắc và Tây Nguyên, còn các nơi khác xem xét cho thí điểm trước khi kết luận trồng đại trà; phải quản lý đồng bộ về vấn đề phát triển cây mắc ca khi công bố quy hoạch.
“Đi sau, về trước”
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, mắc ca là một loại cây, loại quả có thể “đi sau, về trước” nếu biết cách làm. Thủ tướng lấy ví dụ, bằng việc đưa nhanh diện tích cà phê vào nông lâm trường bắt đầu từ thời kỳ đổi mới, rồi tới những năm 1990, cây cà phê phát triển mạnh ở những hộ gia đình, đến nay, Việt Nam đã có một ngành hàng cà phê với diện tích trên 680.000 ha, sản lượng 1,5 triệu tấn, xuất khẩu 3 tỷ USD. Sau gần 125 năm, cây cà phê trở thành cây công nghiệp đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu.
Thủ tướng đặt vấn đề, với tinh thần “đi sau, về trước”, vào Việt Nam khảo nghiệm, phát triển và bước đầu đã thành công thì liệu sẽ cần 10 năm hay 20 năm tới để có thể trở thành cây đứng đầu thế giới.
Thủ tướng yêu cầu ngành nông nghiệp, các nhà khoa học, các doanh nghiệp, Hiệp hội Mắc ca Việt Nam phải trả lời cho được những câu hỏi để có thể phát triển ngành mắc ca xứng tầm với điều kiện cụ thể ở Việt Nam.
Theo Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, về định hướng, cần tiếp tục phát triển cây mắc ca là cây trồng trong 20 loại cây trồng rừng chính, tăng diện tích vùng trồng tập trung, từ đó xây dựng thành một ngành hàng mới của nông nghiệp Việt Nam, phấn đấu đến 2030 đạt doanh thu 1 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 600 triệu USD.
Mục tiêu đặt ra là phát triển bền vững cây mắc ca vùng Tây Bắc, Tây Nguyên và các vùng, tỉnh có điều kiện khí hậu, đất đai tương tự, đảm bảo hiệu quả về kinh tế, xã hội và môi trường. Nâng cao năng suất, chất lượng cây mắc ca thông qua nghiên cứu, chọn tạo giống mới, áp dụng các biện pháp kỹ thuật phù hợp, hình thành vùng cây trồng tập trung đáp ứng nguyên liệu cho sản xuất sản phẩm.
Hình thành hệ thống cơ sở chế biến từng bước hiện đại, gắn với phát triển nguồn nguyên liệu, để sản xuất các sản phẩm có chất lượng, giá trị gia tăng cao phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.
Theo dự báo, thời gian tới tốc độ cung sẽ tăng 9%/năm, cầu tăng 12%/năm, đây là cơ sở quan trọng để Việt Nam phát triển vùng nguyên liệu mắc ca và tham gia vào thị trường sản phẩm này trong giai đoạn 2021-2030 và các năm sau đó.
Thủ tướng đã giao Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn cùng Hiệp hội Mắc ca và các địa phương xây dựng một chiến lược phát triển cây mắc ca ở Việt Nam. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn chủ trì nghiên cứu xây dựng một nghị định về phát triển mắc ca, do hiện nay chính sách dành cho loại cây này đang phân tán.
