Không thể mãi bị động trước thị trường Trung Quốc
Gần đây nhất, ngày 17/2/2022, cửa khẩu quốc tế đường bộ số II Kim Thành, Lào Cai đã tạm thời ngừng hoạt động xuất khẩu hàng hoá do phát hiện ca nhiễm Covid-19 trong nội địa. Phía Trung Quốc dự kiến sẽ phong toả huyện Hà Khẩu và tiến hành xét nghiệm toàn dân, đồng thời đề nghị Việt Nam phối hợp tạm dừng hoạt động xuất khẩu qua cửa khẩu quốc tế đường bộ số II Kim Thành.
Việc đóng cửa cửa khẩu từ phía Trung Quốc đã và đang gây ảnh hưởng lớn cho người dân và doanh nghiệp Việt Nam. Số liệu từ Sở Công thương tỉnh Lạng Sơn cho thấy, tại cửa khẩu Kim Thành có khoảng 350 xe container chở hàng nằm chờ xuất khẩu. Phía Trung Quốc chưa thông báo thời gian cụ thể sẽ tiếp nhận trở lại hàng hoá Việt Nam.
Mặc dù sở này đã có công văn gửi 62 tỉnh, thành phố về việc tạm thời dừng tiếp nhận phương tiện chở mặt hàng hoa quả tươi xuất khẩu sang Trung Quốc qua cửa khẩu đường bộ của tỉnh Lạng Sơn từ ngày 16/2. Tuy nhiên, tính đến ngày 16/2, vẫn có khoảng 2.000 container hàng hoá đang nằm chờ ở cửa khẩu tỉnh Lạng Sơn. Trong đó, 82% là nông sản, hoa quả tươi.
Trước đó, hoạt động xuất, nhập khẩu tại các tỉnh biên giới giáp Trung Quốc cũng thường xuyên xuất hiện tình trạng ùn tắc. Thời điểm cuối năm 2021, việc Trung Quốc tạm dùng thông quan hàng hoá đã khiến hàng nghìn xe nông sản của Việt Nam bị ùn ứ tại các cửa khẩu.
Ngay khi có thông tin Trung Quốc tạm đóng các cửa khẩu, không chỉ hàng ngàn xe nông sản bị ách tắc mà tại các địa phương, các mặt hàng trái cây tươi, nông sản xuất khẩu lập tức rớt giá không phanh. Đơn cử như thanh long ruột đỏ xuất khẩu tại Đồng Nai đang được thu mua với giá khoảng 30 ngàn đồng/kg bị rớt chỉ còn 5-6 ngàn đồng/kg; xoài Đài Loan đang có giá 30-35 ngàn đồng/kg giảm xuống còn vài ngàn đồng/kg.
Thực tế cho thấy, không chờ đến dịch bệnh và chính sách Zero Covid của Trung Quốc, hàng nông sản Việt năm nào cũng lao đao với thị trường lớn này. Nông sản ùn ứ ở cửa khẩu không còn là chuyện mới mà đã lặp lại nhiều lần qua nhiều năm qua.
Theo nhiều chuyên gia, nguyên nhân bề nổi là do ảnh hưởng của dịch Covid-19 nhưng đằng sau đó là do những hạn chế, yếu kém của nền sản xuất hàng hóa manh mún, chưa xây dựng được chuỗi cung ứng hàng hóa xuất khẩu, sản xuất chưa gắn với chế biến của nông sản Việt Nam.
Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng, từ trước đến nay, xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam sang Trung Quốc chủ yếu theo con đường tiểu ngạch. Nguyên nhân là do, nếu xuất khẩu chính ngạch, Trung Quốc sẽ đánh thuế 7% vào hàng hoá của Việt Nam khiến giá thành tăng cao. Trong khi đó, nếu xuất khẩu tiểu ngạch, hàng hoá không bị đánh thuế, thương nhân sẽ có lợi hơn.
Theo ông Doanh, chính điều này đang cho thấy cả doanh nghiệp, thương lái và nông dân Việt Nam đều thiếu sự chủ động trong việc tổ chức hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhất là trước những yêu cầu mới của thị trường. Việc chuyển đổi xuất khẩu sang đường chính ngạch là vấn đề thời sự đã được đặt ra nhiều năm nay nhưng vẫn chưa thực sự được cả thương lái, doanh nghiệp quan tâm và chủ động chuyển hướng.
Đây chính là lý do khiến hàng hoá, nông sản của Việt Nam bị ùn ứ khi Trung Quốc tạm đóng các cửa khẩu trong thời gian vừa qua.
Thời gian tới, ngoài chính sách nói không với dịch Covid-19, Trung Quốc sẽ áp dụng một số chính sách mới khắt khe với hàng loạt quy định mới về các mặt hàng nông sản nhập khẩu từ các nước, trong đó có Việt Nam. Điều này cho thấy, rủi ro xuất khẩu theo đường tiểu ngạch của nông sản Việt Nam là rất lớn nếu không có sự thay đổi kịp thời, ông Doanh nhận định.
Tìm con đường xa hơn cho nông sản Việt
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, việc ùn ứ nông sản sang Trung Quốc đã kéo dài nhiều năm, Việt Nam cần nhìn rõ vấn đề này và có giải pháp khắc phục trong dài hạn.
Trước hết, nông sản Việt Nam cần thay đổi cách thức thương mại của mình với Trung Quốc. Trong đó có việc đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch thay vì tiểu ngạch vào thị trường này.
Để làm được điều này, TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam cho rằng, người dân và doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi tư duy, Trung Quốc không còn là thị trường lớn dễ tính. Hàng hoá nêu không được kiểm soát chặt chẽ, khi đưa lên cửa khẩu kiểm tra có vấn đề sẽ bị trả lại. Đây cũng là nhu cầu đúng đắn của đất nước đã đi lên mức thu nhập cao và muốn bảo vệ người tiêu dùng của họ.
Do đó, doanh nghiệp Việt Nam cần ý thức được vấn đề này, không nên coi mình là nạn nhân mà cần thay đổi cách thức sản xuất, làm chuẩn ngay từ đầu, đáp ứng được tiêu chuẩn, chất lượng sản phẩm.
Việc nâng cao chất lượng sản phẩm không chỉ giúp nông sản Việt Nam tự tin vào thị trường Trung Quốc mà còn giúp hàng hoá có nhiều cơ hội vươn ra các thị trường lớn, khó tính hơn của thế giới, mở rộng thêm các thị trường xuất khẩu nông sản, ông Thành nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, bà Lan cho rằng, nông sản Việt Nam cần giảm sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Hiện nay, hàng nông sản tươi sống của Việt Nam vào thị trường Trung Quốc đang chiếm tới 70 - 80%. Đây là tỷ trọng quá cao, tự nó đã gây rủi ro rất lớn do vi phạm quy luật thị trường không đặt trứng vào một giỏ.
Điều này đã kéo dài nhiều năm và trong thời gian tới cần sự thay đổi mạnh mẽ. Trong đó, ngành nông nghiệp cần đẩy mạnh việc nâng cao chất lượng sản phẩm, hướng tới tạo được sản phẩm có giá trị để tăng kim ngạch xuất khẩu cũng như vượt qua những rào cản kỹ thuật của các hiệp định thương mại nhằm hướng đến những thị trường tiêu thụ lớn hơn thông qua con đường xuất khẩu chính ngạch.
Ngoài ra, các địa phương cũng cần kêu gọi và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư xây dựng những nhà máy sản xuất chế biến các sản phẩm đa dạng từ nông sản để góp nâng cao gía trị nông sản và quyết phần nào sản lượng khi vào mùa thu hoạch.
Ngành nông nghiệp Việt Nam cần tính toán lại cách làm của mình về lâu về dài để phát triển bền vững. Việc chịu tổn thất nặng nề do Trung Quốc đóng biên thời gian vừa qua cũng chính là bài học lớn cho Việt Nam. Cho dù phải trả giá, nhưng đó là tín hiệu đáng mừng để nông sản Việt Nam tìm ra hướng đi, hướng phát triển bền vững cho mình trong thời gian tới, bà Lan nhận định.
