Việc khai thác, chế biến và sản xuất hàng hóa cho xã hội tạo ra tới hơn 60% lượng phát thải khí nhà kính trên toàn cầu. Mức phát thải cao đáng ngạc nhiên này xuất phát từ việc sử dụng tài nguyên và xử lý rác thải kém hiệu quả, khi chỉ riêng quá trình xử lý chất thải rắn đã “đóng góp” khoảng 1,6 tỷ tấn carbon phát thải vào môi trường.
Con số này tương đương với lượng phát thải của 350 triệu chiếc xe hơi chạy trên đường.
Ngoài ra, một lượng lớn rác thải và ô nhiễm cũng phát sinh từ đây. Hiện tại, 60% chất thải được chuyển đến các bãi chôn lấp hoặc lò đốt rác, làm tổn hại đến môi trường tự nhiên. Vấn đề này càng đáng báo động hơn khi tốc độ tạo ra rác thải trên toàn thế giới được dự báo sẽ tăng 70% vào năm 2050, theo Ngân hàng Thế giới.
Chuyển dịch sang nền kinh tế tuần hoàn
Theo quan điểm của HSBC, kinh tế tuần hoàn là mô hình thay thế cho mô hình tuyến tính vốn chỉ gồm ba giai đoạn là sản xuất, sử dụng và thải loại. Mô hình này khuyến khích phát triển bền vững thông qua thiết kế sản phẩm, hệ thống và quy trình tập trung vào tái chế và tái sử dụng, từ đó giảm thiểu rác thải, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và mang lại lợi ích hiệu quả.
Tuần hoàn nghĩa là dịch chuyển từ quy trình sản xuất – tiêu dùng – thải loại sang quy trình khép kín hơn – nơi rác thải được coi như nguyên liệu thô và đưa trở lại vào quy trình, nơi sản phẩm và các hệ thống được thiết kế sao cho thuận tiện cho việc tái chế, và đó cũng là nơi con người tận dụng nhiều hơn chứ không chỉ đơn thuần là dùng và thải loại.
“Chuyển dịch sang mô hình kinh tế tuần hoàn có thể giúp bảo tồn tài nguyên khan hiếm, bảo vệ môi trường, khai mở tiềm năng phát triển kinh tế bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống”, Tổng giám đốc HSBC Việt Nam Tim Evans đánh giá.
Ở mô hình tuyến tính hiện tại, tài nguyên thiên nhiên đang bị vắt kiệt. Trong nhiều thập kỷ tới, hàng triệu người trên thế giới sẽ gia nhập tầng lớp trung lưu, khiến tiêu dùng toàn cầu còn bị đẩy lên cao hơn nữa.
“Tài nguyên thì có hạn trong khi con người lại khai thác vô biên, một mô hình mới hướng tới thịnh vượng kinh tế trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Rõ ràng, thế giới tuyến tính ngày nay không còn bền vững, khi lượng tài nguyên “rút ruột” từ hành tinh này đang tăng lên gần 2% mỗi năm”, ông Tim Evans phân tích.
.jpg)
Tổng giám đốc HSBC Việt Nam Tim Evans. Nền kinh tế tuyến tính đi theo hướng “khai thác – sản xuất – thải loại”, nguyên liệu thô sau khi thu thập được chuyển hóa thành sản phẩm để sử dụng đến khi trở thành rác thải.
Nếu không kiểm soát kỹ, nền kinh tế tuyến tính sẽ tạo ra quá nhiều sản phẩm, hủy hoại môi trường trong quá trình đó do khai thác tài nguyên không giới hạn, phát thải carbon quá mức, ô nhiễm ngoài ý muốn, và rác thải chồng chất.
Khác với kinh tế tuyến tính, nền kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự thay đổi mang tính hệ thống, chuyển dịch sang một mô hình mà ở đó, tài nguyên sẽ được tái sử dụng lâu nhất có thể bằng cách tối ưu hóa việc tận dụng công năng hàng tiêu dùng, và tích cực tái chế nguyên liệu không dùng tới.
Theo tính toán, nền kinh tế tuần hoàn có thể giúp con người tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, đồng thời, mang lại nhiều lợi ích kinh tế.
Chuyển dịch sang nền kinh tế tuần hoàn có thể đóng góp thêm cho sản lượng kinh tế 4,5 nghìn tỷ USD vào năm 2030, và 25 nghìn tỷ USD vào năm 2050 nhờ tận dụng hiệu quả tài nguyên hơn, thêm nhiều việc làm được tạo ra trong các ngành đòi hỏi kỹ năng cao hơn bên ngoài lĩnh vực khai thác tài nguyên và xả thải.
Theo dự báo của Tổ chức Lao động thế giới (ILO), trong bối cảnh kinh tế tuần hoàn, số lượng việc làm toàn thế giới sẽ tăng thêm 0,1% vào năm 2030 so với bối cảnh thông thường. Việc làm sẽ phát triển trong các lĩnh vực dịch vụ và quản lý rác thải, tương ứng mức tăng khoảng 50 triệu và 45 triệu việc làm.
Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) ước tính tới năm 2025, tái chế, tái sử dụng và tái sản xuất có thể giúp khai phá một nghìn tỷ USD từ nguồn tài nguyên đã qua sử dụng, và giảm 100 triệu tấn rác thải trên toàn cầu.
Dù vậy, bất chấp những lợi ích lớn lao này, thế giới hiện mới chỉ tuần hoàn được 9%. Còn rất nhiều việc phải làm để chuyển dịch thế giới này xa hơn khỏi mô hình tuyến tính.
Theo ông Tim Evans, có hai yêu cầu chính để “khép kín vòng tròn”, liên quan đến quản lý tài nguyên bền vững và quản lý rác thải. Các cách tiếp cận có thể bao gồm sự đổi mới tư duy về quản lý chuỗi cung ứng, tái thiết kế sản phẩm, tái chế, và biến rác thải thành năng lượng.
Nhiều trở ngại
Ông nhấn mạnh rằng con đường đến với tuần hoàn không hề đơn giản, và yếu tố đầu tiên cần cân nhắc là tài chính, khi quy trình và công nghệ mới đòi hỏi đầu tư rất lớn.
Điều may mắn là ngày càng nhiều tổ chức tài chính thấu hiểu nhu cầu cấp thiết cần phải tuần hoàn. Đơn cử, HSBC đã cam kết thu xếp lên đến 12 tỷ USD tài chính bền vững trực tiếp và gián tiếp cho Việt Nam tới năm 2030, đã hỗ trợ nhiều khách hàng như Vĩnh Hoàn, Dohaco, Leo Paper Vietnam… - những doanh nghiệp đang nhìn nhận vấn đề tuần hoàn một cách nghiêm túc.
Thứ hai, chính phủ đóng một vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy tiến độ dịch chuyển sang kinh tế tuần hoàn, vị tổng giám đốc HSBC Việt Nam phân tích.
Một số ít quốc gia như Hà Lan đã tiến rất xa trong việc phát triển chính sách đề cao kinh tế tuần hoàn, đặt mục tiêu nền kinh tế đạt mức tuần hoàn 50% vào năm 2030 và 100% vào năm 2050. Nhiều nước như Anh, Trung Quốc, Đan Mạch đã lồng ghép mục tiêu tuần hoàn vào chiến lược quốc gia để tăng tốc quá trình áp dụng quy trình tuần hoàn.
Nhiều nước đã nhận ra kinh tế tuần hoàn có thể đóng vai trò chủ đạo cho tiềm năng phát triển trong tương lai, trong đó, có thể kể đến Việt Nam.
Mới đây, chính phủ đã phê duyệt đề án phát triển kinh tế tuần hoàn, đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng. Tới năm 2025, tái sử dụng, tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh, giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương so với giai đoạn trước đây, và giảm dần mức sản xuất và sử dụng túi nylon khó phân hủy và sản phẩm nhựa dùng một lần trong sinh hoạt.
Đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn thông qua các mô hình kinh tế tuần hoàn đạt 50%, 100% rác thải hữu cơ ở đô thị, và 70% rác thải hữu cơ ở nông thôn được tái chế.
“Sự thật là quá trình dịch chuyển sang nền kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự tham gia và hợp tác của mọi mặt trong nền kinh tế, cả khối doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng. Tất cả chúng ta đều đóng một vai trò nhất định. Một cách đơn giản và thiết thực là mỗi người có thể bắt đầu bằng việc giảm rác thải và tái sử dụng/tái chế nhiều hơn nữa”, ông kết luận.
