Ưu đãi thuế thu nhập, doanh nghiệp có thực sự hưởng lợi?

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam không ngừng hội nhập và thu hút FDI, chính phủ đã đề ra loạt ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) nhằm khuyến khích đầu tư và phát triển kinh tế. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu các doanh nghiệp có thực sự tận dụng được những ưu đãi này hay chỉ gặp thêm “rào cản” từ các điều kiện khắt khe?

Chính sách ưu đãi thuế: Mục tiêu và thực tiễn

Trước hết, mục tiêu của chính sách ưu đãi thuế TNDN là nhằm tạo động lực cho các dự án đầu tư mới, mở rộng sản xuất kinh doanh trong các ngành có giá trị gia tăng cao như công nghệ, chế biến nông sản hay sản xuất phần mềm.

Qua đó, doanh nghiệp được kỳ vọng có thể giảm bớt gánh nặng chi phí thuế, từ đó có thêm nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu và phát triển, cải thiện chất lượng sản phẩm cũng như nâng cao hiệu quả quản trị.

Những ưu đãi này, nếu được áp dụng một cách linh hoạt và hợp lý, có thể tạo ra một môi trường đầu tư hấp dẫn, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và nâng cao trình độ quản trị của doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy không phải doanh nghiệp nào cũng có thể tiếp cận và tận dụng được các ưu đãi này.

Các tiêu chí như quy mô vốn, doanh thu tối thiểu, số lượng lao động hay thời gian giải ngân liên tục đòi hỏi doanh nghiệp phải có nền tảng tài chính và quản trị vững chắc.

Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, đã phản ánh rằng chi phí để chuẩn bị hồ sơ và đảm bảo đầy đủ các yêu cầu hành chính thường vượt quá lợi ích thuế mà họ có thể nhận được và thường phải chấp nhận mức thuế thu nhập doanh nghiệp phổ thông 20%, ảnh hưởng không nhỏ đến lợi nhuận.

Ví dụ, trong ngành chế biến thực phẩm tại các khu công nghiệp ở Bình Dương và Đồng Nai, không ít doanh nghiệp nhỏ đã phải đầu tư một khoản chi phí lớn cho dịch vụ tư vấn thuế và lập hồ sơ, khiến chi phí quản lý tăng cao và làm ảnh hưởng đến lợi nhuận thuần. Hay các công ty khởi nghiệp công nghệ tại TP. Hồ Chí Minh đến các doanh nghiệp sản xuất truyền thống ở khu vực miền Trung, phải đầu tư không ít thời gian và chi phí để đảm bảo hồ sơ ưu đãi được hoàn thiện một cách chính xác.

Trong khi đó, các tập đoàn lớn như Vinamilk hay Vingroup, với đội ngũ nội bộ chuyên nghiệp, dễ dàng đáp ứng các tiêu chí khắt khe và tận dụng hiệu quả các ưu đãi thuế, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh rõ rệt trên thị trường.

Rào cản về tiêu chí và tác động từ BEPS

Không chỉ có các điều kiện nội địa, các yếu tố quốc tế cũng đang dần làm thay đổi bức tranh ưu đãi thuế tại Việt Nam.

BEPS, viết tắt của "Base Erosion and Profit Shifting" (xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận), là thuật ngữ chỉ những chiến lược thuế mà các tập đoàn đa quốc gia sử dụng nhằm giảm thiểu nghĩa vụ thuế bằng cách chuyển lợi nhuận sang các quốc gia có thuế suất thấp hoặc không đánh thuế. Các công ty thường lợi dụng các khoảng trống, điểm không thống nhất trong hệ thống thuế giữa các quốc gia để chuyển lợi nhuận từ nơi có mức thuế cao sang nơi có mức thuế thấp, qua đó làm giảm tổng số thuế phải nộp.

Hiện tượng BEPS không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu thuế của các quốc gia mà còn gây ra sự mất cân bằng trong cạnh tranh kinh tế giữa các doanh nghiệp. Do đó, việc đối phó với BEPS trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách thuế quốc tế, giúp tạo nên một môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng hơn.

Với xu hướng thực hiện sáng kiến chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển dịch lợi nhuận (BEPS) – khi mà các tập đoàn đa quốc gia phải đảm bảo mức thuế tối thiểu toàn cầu – ưu đãi thuế TNDN có thể mất đi sức hấp dẫn đối với FDI.

Khi các tập đoàn đa quốc gia bắt buộc phải đảm bảo mức thuế tối thiểu toàn cầu, các doanh nghiệp FDI có thể phải đối mặt với rủi ro bị truy thu thuế bổ sung nếu thuế suất hiệu dụng của họ thấp hơn mức tối thiểu quy định.

Nhiều nhà đầu tư đã bày tỏ lo ngại rằng, trong bối cảnh các quy định quốc tế ngày càng siết chặt, ưu đãi thuế TNDN truyền thống có thể không còn đủ sức hấp dẫn để giữ chân các nhà đầu tư nước ngoài.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến dòng vốn FDI mà còn đặt ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp trong nước khi họ phải cạnh tranh với những rào cản thuế phức tạp và chi phí tuân thủ ngày càng tăng.

Vậy đâu là giải pháp cho doanh nghiệp?

Những góc nhìn từ chuyên gia và đề xuất cải tiến cho thấy rằng, để các doanh nghiệp có thể tận dụng tối đa các ưu đãi thuế TNDN, cần có những bước cải tiến đồng bộ từ cả phía doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý thuế.

Các chuyên gia thuế nhận định rằng, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính là một trong những yếu tố then chốt.

Các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, thường gặp khó khăn khi phải chuẩn bị một khối lượng lớn hồ sơ, chứng từ và đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật quá phức tạp. Điều này không chỉ làm tăng chi phí quản trị mà còn kéo dài thời gian chờ đợi xét duyệt, ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền và hiệu quả kinh doanh.

Theo đó, một đề xuất cải tiến được nhiều chuyên gia nhấn mạnh là việc rút gọn các thủ tục hành chính, giảm bớt các yêu cầu về giấy tờ không cần thiết, và ứng dụng các giải pháp công nghệ số để tự động hóa quy trình kê khai, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng khuyến nghị nên thành lập các trung tâm tư vấn thuế chuyên sâu, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong việc soạn thảo hồ sơ, định hướng chiến lược thuế và giải đáp các thắc mắc phát sinh trong quá trình thực hiện.

Những trung tâm này có thể được xây dựng theo mô hình công tư, nơi các chuyên gia từ cơ quan thuế kết hợp với các chuyên gia độc lập trong lĩnh vực tài chính – thuế, tạo nên một “hệ sinh thái” hỗ trợ doanh nghiệp từ khâu chuẩn bị hồ sơ đến khi hoàn thiện quá trình kê khai.

Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp có sự hỗ trợ chuyên nghiệp thường có khả năng tối ưu hóa lợi ích thuế và giảm thiểu rủi ro bị truy thu, trong khi doanh nghiệp tự vận hành thường gặp phải những sai sót do thiếu kinh nghiệm.

Một góc nhìn khác đến từ so sánh với các mô hình quản lý thuế tiên tiến trên thế giới, khi mà nhiều quốc gia đã ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo để kiểm tra, giám sát hồ sơ thuế một cách hiệu quả hơn.

Việc áp dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn có thể giúp cơ quan thuế nhanh chóng xác định các hồ sơ có dấu hiệu rủi ro, từ đó giảm thiểu việc kiểm tra thủ công và tăng cường tính minh bạch trong quá trình đánh giá.

Điều này không chỉ tạo niềm tin cho doanh nghiệp mà còn góp phần cải thiện chất lượng quản lý thuế toàn diện. Các chuyên gia cho rằng, nếu cơ quan thuế Việt Nam đầu tư nhiều hơn vào hệ thống công nghệ thông tin và đào tạo nhân lực chuyên môn, thì sẽ có thể giảm bớt gánh nặng hành chính cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao hiệu quả thu thuế.

Cuối cùng, từ góc độ của những người làm công tác thuế, việc tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm chuyên sâu giữa cơ quan thuế, các chuyên gia và doanh nghiệp được xem là một kênh giao tiếp hiệu quả để lắng nghe phản hồi thực tế từ doanh nghiệp.

Qua đó, các cơ quan chức năng có thể nắm bắt nhanh chóng những khó khăn mà doanh nghiệp đang gặp phải và kịp thời điều chỉnh, bổ sung quy định cho phù hợp với tình hình kinh doanh thay đổi liên tục.

Sự phối hợp chặt chẽ này sẽ tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch, công bằng và hiệu quả, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập toàn cầu.

Những đề xuất cải tiến này không chỉ giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa các ưu đãi thuế mà còn tạo điều kiện cho cơ quan thuế thực hiện chức năng quản lý một cách linh hoạt và hiện đại hơn, giảm bớt các rào cản hành chính, và hướng tới một hệ thống thuế toàn diện, phù hợp với xu thế quốc tế.

Tại TheLEADER, chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi và cập nhật những diễn biến mới trong lĩnh vực thuế, cung cấp những góc nhìn chuyên sâu và thực tế nhất để hỗ trợ các nhà quản trị doanh nghiệp vượt qua những thách thức trong kỷ nguyên hội nhập.

(*) Tài liệu được tham khảo từ Sổ tay Thuế 2024 của PwC Việt Nam