Bộ trưởng KH&CN: Đổi mới sáng tạo chưa thành động lực phát triển

Các chỉ tiêu đóng góp của khoa học, công nghệ đều có tăng trưởng tốt

Giải trình trước Quốc hội về mức độ hiệu quả của khoa học công nghệ, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cho biết, bản chất của nghiên cứu khoa học là tính mới, tính rủi ro và có độ trễ. Nhiều nghiên cứu mặc dù đã thành công vẫn cần tiếp tục được đầu tư nguồn lực từ ngân sách nhà nước hoặc nguồn lực xã hội.

"Trong nghiên cứu khoa học công nghệ, không thể nào 100% nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu đều thành công", ông Đạt nói.

Bộ trưởng Đạt cho biết, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước luôn chú trọng đầu tư cho khoa học, công nghệ. Và trong bối cảnh cân đối chi ngân sách nhà nước còn khó khăn, chi thường xuyên cho hoạt động khoa học, công nghệ vẫn được Quốc hội thông qua, trung bình vào khoảng 0,79% tổng chi ngân sách nhà nước.

Trong thời gian vừa qua, các hoạt động khoa học, công nghệ đã có nhiều đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội. 

Những đóng góp này được đo lường gián tiếp thông qua một số chỉ tiêu như: chỉ số đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp TFP vào tăng trưởng; tốc độ tăng trưởng năng suất lao động bình quân; tỷ trọng giá trị xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao trong tổng giá trị xuất khẩu hàng hóa; chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam GII… Trong giai đoạn 2016-2020, các chỉ tiêu này đều có tăng trưởng tốt hơn nhiều so với giai đoạn trước.

Ngoài ra, Bộ trưởng Đạt cho biết, khoảng 10 năm trước, kinh phí cho hoạt động khoa học công nghệ chủ yếu dựa vào ngân sách (70-80%). Đến nay, đầu tư cho khoa học công nghệ từ ngân sách và từ doanh nghiệp đã tương đối cân bằng với tỷ lệ 52 và 48%. Đến năm 2030, tỷ trọng này được kỳ vọng sẽ đạt 30/70 như các nước tiên tiến.

Còn tồn tại nhiều vướng mắc

Dù vậy, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt thừa nhận, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội.

Nhiều kết quả từ các nhiệm vụ sử dụng ngân sách còn chậm được ứng dụng trong thực tiễn do vướng mắc về quản lý tài sản công... Các chương trình và nhiệm vụ công nghệ chưa góp phần hình thành các lĩnh vực công nghệ hay ngành mũi nhọn.

Về Quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp, theo số liệu của Tổng cục Thuế, giai đoạn 2015-2021, có gần 1.300 lượt doanh nghiệp trích lập quỹ, với số tiền hơn 23.000 tỷ đồng, trong đó số sử dụng 14.000 tỷ đồng (chiếm 60%).

Có thể thấy, số doanh nghiệp trích lập quỹ còn khiêm tốn, trong đó không có doanh nghiệp FDI nào trích lập quỹ, cho thấy cơ chế khuyến khích trích lập và sử dụng còn nhiều vướng mắc và chưa đủ hấp dẫn. 

Cụ thể, tỷ lệ trích lập chưa phù hợp với cơ cấu và quy mô của doanh nghiệp Việt Nam, trong đó phần lớn là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thêm vào đó, quy định hiện nay không cho phép sử dụng quỹ để mua sắm máy móc, thiết bị, đổi mới công nghệ phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Các quy định về quản lý quỹ cũng không phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp.

Thủ tục hành chính trong kiểm soát chi của quỹ cũng chưa linh động và chưa phù hợp với đặc thù; thủ tục mua sắm phục vụ nhiệm vụ khoa học công nghệ thực hiện theo dự án đầu tư, chưa phù hợp với đặc thù tính mới, hiếm, kịp thời, rủi ro cao của hoạt động này.

Để tháo gỡ một phần khó khăn, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành thông tư số 05/2022 để hướng dẫn sử dụng quỹ phát triển khoa học công nghệ của các doanh nghiệp. Thông tư đã bãi bỏ các quy định cứng nhắc, không đúng với tinh thần tôn trọng vai trò tự chủ của doanh nghiệp trong việc sử dụng nguồn từ quỹ.