Có nên mở rộng phạm vi giao dịch điện tử tới tất cả hoạt động của đời sống?

Bất cập cần sửa đổi trong Luật Giao dịch điện tử 2005

Tại phiên góp ý dự án Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) sáng nay, Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, bên cạnh những đóng góp tích cực trong việc thúc đẩy phát triển Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, Luật Giao dịch điện tử năm 2005 vẫn đang tồn tại một số bất cập cần sửa đổi, bổ sung cụ thể như sau:

Thứ nhất, phạm vi điều chỉnh chưa phù hợp với thực tiễn ứng dụng và phát triển giao dịch điện tử hiện nay. Luật Giao dịch điện tử năm 2005 loại trừ không áp dụng giao dịch điện tử đối với một số hoạt động cụ thể trong các lĩnh vực tư pháp, đất đai, xây dựng, tài chính.

Việc loại trừ này có thể gây cản trở ứng dụng công nghệ trong triển khai các dịch vụ công trực tuyến cũng như triển khai các giao dịch điện tử trong các lĩnh vực đang bị loại trừ.

Thứ hai, Luật Giao dịch điện tử năm 2005 thiếu quy định cụ thể về giá trị pháp lý và đảm bảo độ tin cậy cho một số yếu tố quan trọng trong giao dịch điện tử như: thông điệp dữ liệu, chữ ký điện tử, tài khoản giao dịch điện tử, hệ thống thông tin phục vụ giao dịch điện tử, dịch vụ tin cậy...

Ngoài ra, Luật Giao dịch điện tử năm 2005 chưa có quy định làm rõ giá trị pháp lý của việc chuyển đổi từ bản giấy sang bản điện tử và ngược lại.

Thứ ba, các quy định về hợp đồng điện tử trong luật hiện hành còn thiếu quy định mang tính chất đặc thù trong hợp đồng điện tử như quy định về giá trị pháp lý của hợp đồng điện tử, giá trị pháp lý của hợp đồng giao kết qua hệ thống thông tin tự động.

Thứ tư, các quy định về giao dịch điện tử trong cơ quan nhà nước đã có, tuy nhiên cần phải bổ sung các quy định cụ thể như các loại hình giao dịch điện tử của cơ quan nhà nước, các hoạt động của cơ quan nhà nước trên môi trường điện tử, các chính sách hỗ trợ giao dịch điện tử của cơ quan nhà nước… để bảo đảm các hoạt động của cơ quan nhà nước được ưu tiên thực hiện toàn trình trên môi trường điện tử bao gồm công tác: quản trị nội bộ, chỉ đạo điều hành, cung cấp dịch vụ công, giám sát, kiểm tra, thanh tra.

Thứ năm, luật hiện hành có một số quy định về an ninh, an toàn, bảo vệ thông điệp dữ liệu nhưng chưa đồng bộ với một số nội dung về an toàn thông tin mạng và an ninh mạng quy định tại Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 và Luật An ninh mạng năm 2018 và chưa được cụ thể hóa để bảo đảm an toàn thông tin mạng, an ninh mạng trong giao dịch điện tử, do vậy, cần cụ thể hóa nội dung này trong dự thảo Luật.

Thứ sáu, hệ thống thông tin phục vụ giao dịch điện tử, nền tảng số là phương tiện và môi trường để thực hiện các giao dịch điện tử nhưng chưa được quy định trong Luật Giao dịch điện tử năm 2005. Thực tế đã có một số văn bản dưới luật quy định liên quan đến nội dung này nhưng chưa được luật hóa như nền tảng mạng xã hội, nền tảng thương mại điện tử…

Việc quản lý, phát triển hệ thống thông tin phục vụ giao dịch điện tử, nền tảng số là không thể thiếu, vì đây là thành phần quan trọng trong phát triển kinh tế số; là trung gian giao dịch giữa người dùng cuối và người dùng doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý nhà nước cần có biện pháp để kiểm soát các nền tảng số có người dùng lớn và rất lớn nhằm hạn chế sự bất bình đẳng, sự phát triển lành mạnh, hiệu quả của thị trường và bảo đảm quyền lợi của người tiêu dùng.

Do vậy, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng để đảm bảo đáp ứng được dự phát triển của Cuộc Cách mạnh công nghiệp lần thứ tư, cần thiết phải xây dựng Luật Giao dịch điện tử sửa đổi, thay thế Luật Giao dịch điện tử năm 2005.

Cần tránh sử dụng trùng lặp nhiều giải pháp chuyển đổi số khác nhau trên nền tảng số

Thẩm tra dự án luật mới, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường Lê Quang Huy đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số quy định về quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong giao dịch điện tử; trách nhiệm của của các bộ, ngành, địa phương trong từng lĩnh vực, địa bàn.

Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định giải quyết thủ tục hành chính trên môi trường điện tử, sử dụng cổng dịch vụ công; quy định về việc cấp phép sử dụng và cấp quyền tương ứng cho dữ liệu mở; quy định thúc đẩy dữ liệu mở của cơ quan Nhà nước; quy định rõ hơn quyền, nghĩa vụ của công dân trong việc thu thập, quản lý, khai thác sử dụng cơ sở dữ liệu; quy định dẫn chiếu cần thiết để bảo đảm tính đồng bộ.

Một số loại hình giao dịch điện tử cần xây dựng một chương riêng như giao dịch điện tử trong cơ quan hành chính và dịch vụ hành chính công; giao dịch điện tử trong lĩnh vực thương mại điện tử; giao dịch điện tử trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng; giao dịch điện tử xuyên biên giới.

Về nền tảng số, ông Huy cho rằng một số nguyên tắc để phát triển hệ thống thông tin nền tảng số phục vụ giao dịch điện tử, bảo đảm phát triển các nền tảng số quốc gia thân thiện, dùng chung, có khả năng kết nối liên thông, chia sẻ dữ liệu, hoạt động đồng bộ, tránh việc triển khai phân tán, rời rạc, sử dụng trùng lặp nhiều giải pháp chuyển đổi số khác nhau.

Bởi, nền tảng số là vấn đề quan trọng, được xem là điểm mấu chốt để vừa phát triển kinh tế số, xã hội số, vừa bảo đảm chủ quyền số quốc gia.

Nhiều quốc gia không mở rộng giao dịch điện tử ở tất cả các lĩnh vực

Về phạm vi áp dụng, dự án Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) đã mở rộng phạm vi áp dụng của hoạt động giao dịch điện tử tới tất cả các hoạt động của đời sống xã hội đối với các loại giấy tờ, văn bản trên.

Tuy nhiên, theo bà Thanh, ban soạn thảo cần có thêm đánh giá tác động đến đời sống xã hội khi mở rộng phạm vi điều chỉnh.

Việc này góp phần có thể thực hiện được ngay tới tất cả các vùng miền, đối tượng khi luật mới áp dụng vào thực tiễn cuộc sống. Ngoài ra, cũng là tránh trường hợp khi luật có hiệu lực mà không thực hiện trong thực tiễn, dẫn tới hệ quả pháp lý và tốn kém về mặt kinh tế rất lớn.

Cũng đóng góp về việc mở rộng phạm vi áp dụng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho rằng, khi mở rộng phạm vi thực hiện được những giao dịch điện tử yêu cầu cần có sự đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật, công nghệ. Nếu mở rộng phạm vi áp dụng mà hạ tầng công nghệ, kỹ thuật không đồng bộ, thì việc áp dụng Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) vào cuộc sống rất khó khả thi.

Ở nhiều nước phát triển không mở rộng giao dịch điện tử ở tất cả các lĩnh vực, trong đó có vấn đề các giao dịch liên quan đất đai. Nếu mở rộng phạm vi thì mở rộng đến đâu, trong thời gian là bao nhiêu năm và phải đảm bảo tính khả thi khi luật được áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.

Vì vậy, theo ông Tùng, ban soạn thảo và thẩm tra dự án luật cần tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng việc mở rộng phạm vi áp dụng của hoạt động giao dịch điện tử tới tất cả các hoạt động của đời sống xã hội.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho rằng, cần làm rõ việc phương thức giao dịch điện tử ở trong Luật Đất đai (sửa đổi) và các luật khác.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh cần phải tính toán, xem xét kỹ lương để Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) phải đảm bảo liên quan đến chuyển đổi số, an toàn thông tin, an ninh mạng; vấn đề quản lý theo không gian thực.

Đặc biệt lưu ý về hạ tầng cơ sở kỹ thuật, công nghệ có đáp ứng được khi mở rộng phạm vi áp dụng của hoạt động giao dịch điện tử tới tất cả các hoạt động của đời sống xã hội.

Mặt khác, luật mới cũng phải đảm bảo an toàn thông tin, quyền công dân, bí mật riêng tư cho người dân. Người dân không muốn công khai thông tin thì phải đảm bảo an toàn cho họ.

Theo Chủ tịch Quốc hội, việc sửa đổi Luật Giao dịch điện tử không nên tạo thêm quy trình công đoạn, thủ tục phát sinh, điều kiện bắt buộc cho người dân. Chính sách thực hiện Luật cũng cần rõ ràng.

Ngoài ra, trong dự án luật này còn một số thuật ngữ chưa rõ nghĩa, do đó, ban soạn thảo cần giải thích từ ngữ, sử dụng các thuật ngữ ở trong dự án luật một cách rõ ràng, dễ hiểu, mang tính phổ thông.

Để tránh mâu thuẫn, chồng chéo giữa dự án Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) với các luật khác, ban soạn thảo nên có thống kê, phân tích về việc sửa đổi luật thì phải thay đổi các luật khác như thế nào. Các giao dịch điện tử của cơ quan Nhà nước, trong một số lĩnh vực khác như dịch vụ công, tài chính ngân hàng cần thiết có quy định chung, quy định riêng.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị Bộ Thông tin và truyền thông chỉ quản lý các nội dung mang tính công nghệ, kỹ thuật của giao dịch điện tử còn nội dung giao dịch, tổ chức cung cấp dịch vụ liên quan đến giao dịch điện tử thuộc phạm vi quản lý nhà nước của các bộ, cơ quan quản lý chuyên ngành đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, đất đai.

Bên cạnh đó, môi trường số tạo lập theo quy định của luật phải phong phú hơn môi trường thực, thời gian nhanh hơn, không phát sinh thêm thủ tục hành chính, chi phí thấp hơn, tiếp cận dễ dàng hơn, bảo đảm an toàn, tin cậy hơn.

Hoàn thiện các quy định về chứng từ điện tử, chữ ký điện tử để bao quát thực tiễn phát sinh, bảo đảm thuận lợi trong triển khai nhưng tiết kiệm chi phí, cụ thể các điều kiện để bảo đảm giá trị của chứng từ điện tử, chữ ký điện tử và quyền của chủ sở hữu; hoàn thiện các quy định về dịch vụ tin cậy; các quy định về giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử để bảo đảm chặt chẽ, khả thi;

Đồng thời quy định cụ thể các giai đoạn giao kết hợp đồng điện tử; hiệu lực, thời điểm có hiệu lực và điều kiện để hợp đồng điện tử có hiệu lực; các trường hợp xác định hợp đồng điện tử vô hiệu; các loại hợp đồng điện tử mẫu trong các trường hợp giao dịch khác nhau; hoạt động chứng thực giao dịch và hợp đồng điện tử.