Bản tin Quản trị thường niên 2020 với chủ đề “thực thi vai trò giám sát của HĐQT” do Deloitte Việt Nam và Sở Giao dịch chứng khoán TP. HCM thực hiện cho thấy, tổng giá trị vốn hoá của 416 doanh nghiệp được đánh giá trong cuộc bình chọn Doanh nghiệp niêm yết về quản trị công ty năm 2019 chiếm hơn 90% giá trị vốn hóa toàn bộ thị trường.
Kết quả đánh giá cho thấy các doanh nghiệp đã có cải thiện nhất định trong nhiều khía cạnh quản trị như cải thiện trong công bố thông tin, báo cáo vai trò đối với các bên liên quan, cách thực hành bảo vệ quyền cổ đông, các thay đổi về thành phần và cấu trúc HĐQT.
Các thay đổi này giúp điểm số quản trị công ty của các doanh nghiệp trong đánh giá năm 2019 có sự tiến bộ thấy rõ so với năm 2018. Số lượng các doanh nghiệp đạt các mức điểm khá và tốt đã tăng lên đáng kể.
Cải thiện điểm quản trị công ty là một cơ hội giúp doanh nghiệp được nhận diện tốt hơn bởi cộng đồng nhà đầu tư, từ đó giúp gia tăng cơ hội mời gọi đầu tư, tiếp cận được vốn đầu tư với chi phí thấp và tiếp cận được các quỹ đầu tư có nguồn lực vốn dồi dào, có công nghệ quản lý tiên tiến.
Một trong các yếu tố quan trọng trong cải thiện quản trị công ty là tôn trọng nhà đầu tư và các bên liên quan thông qua công bố thông tin về các hoạt động quan trọng của doanh nghiệp kịp thời và minh bạch. Phân tích cho thấy, các doanh nghiệp có tinh thần công bố thông tin và minh bạch cũng là các doanh nghiệp đạt được các kết quả đánh giá quản trị tốt.
Nhà đầu tư bên ngoài có thể gia tăng niềm tin vào doanh nghiệp thông qua lượng thông tin mà doanh nghiệp cung cấp. Cải thiện công bố thông tin là việc cần làm và đem lại hiệu quả tốt cho doanh nghiệp trong thu hút vốn đầu tư.
Tăng cường cải thiện công bố thông tin
Trang thông tin điện tử của doanh nghiệp là kênh đầu tiên ban đầu tạo ấn tượng quan trọng cho nhà đầu tư. Doanh nghiệp có nhiều đối tượng cần phải cung cấp thông tin, trong đó thông thường, doanh nghiệp quan tâm đến khách hàng, đặc biệt với các doanh nghiệp có khách hàng là cá nhân, các doanh nghiệp sản xuất tiêu thụ hàng tiêu dùng. Tuy vậy, để phục vụ tốt nhà đầu tư, doanh nghiệp cần cung cấp thông tin quản trị đầy đủ trên website của mình.
Các doanh nghiệp niêm yết được đánh giá đã thành công hơn trong việc cải thiện công bố thông tin về quản trị công ty năm 2019. Cụ thể, trên 80% doanh nghiệp đã thành công trong việc làm giàu nội dung quản trị trên website trong năm ngoái, bao gồm: công bố báo cáo thường niên tiếng Việt, báo cáo tài chính quý, và bán niên. Bên cạnh đó, việc công bố các thông tin định kỳ quan trọng của doanh nghiệp cũng được cải thiện với hơn 80% doanh nghiệp công bố đúng hạn theo yêu cầu.
Tuy vậy, việc công bố điều lệ công ty và quy chế quản trị công ty lại chưa được thực hiện tốt. Chỉ mới khoảng 50% doanh nghiệp khảo sát có công bố các tài liệu này trên website.
Deloitte cho rằng, các thông tin quản trị công ty cơ bản này luôn cần thiết, và là yêu cầu tối thiểu đối với nhà đầu tư hiện đang nắm giữ cổ phiếu cũng như nhà đầu tư tiềm năng, doanh nghiệp cần sớm công bố các tài liệu này trên trang thông tin điện tử của doanh nghiệp.
Công bố thông tin sở hữu và thù lao
Công bố thông tin sở hữu là khía cạnh tiếp theo doanh nghiệp chưa đáp ứng tốt. Trong khi việc công bố thông tin tỷ lệ sở hữu các cổ đông nội bộ được thực hiện khá tốt với hơn 93% doanh nghiệp công bố đúng theo yêu cầu, việc công bố cơ cấu cổ đông của công ty bao gồm cơ cấu cổ đông nhà nước, cổ đông nước ngoài, cổ đông tổ chức, cổ đông cá nhân lại chưa được quan tâm với chỉ 62% doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu. Tương tự, tỉ lệ sở hữu của cổ đông lớn cũng chưa được công bố tốt với chỉ 57% doanh nghiệp đạt yêu cầu.
Công bố thù lao lãnh đạo, bao gồm HĐQT, ban kiểm soát, và ban điều hành là một trong các khía cạnh nhạy cảm mà rất nhiều doanh nghiệp tránh né. Việc công bố thù lao của HĐQT bao gồm thù lao, các chi phí và các khoản lợi ích khác của từng thành viên HĐQT và ban kiểm soát là một trong số các nội dung quan trọng được quy định phải công bố nhưng tỉ lệ doanh nghiệp đáp ứng chỉ mới ở mức dưới 10%.
Bên cạnh đó mặc dù công bố thù lao ban điều hành, chi tiết đến các thành viên quản lý chủ chốt như giám đốc và kế toán trưởng của công ty đã được quy định trong các văn bản pháp quy nhưng chỉ một thiểu số doanh nghiệp tuân thủ.
Doanh nghiệp tránh né công bố bằng nhiều cách như công bố thành một số tổng chi thù lao lương thưởng, hoặc chỉ công bố lương của tổng giám đốc và tổng lương của ban điều hành. Yêu cầu công bố thù lao cũng phải được công khai tại đại hội đồng cổ đông, tuy nhiên hầu hết các doanh nghiệp đều chưa đáp ứng.
Để đạt yêu cầu công bố thông tin về thù lao lương thưởng của quản lý, doanh nghiệp cần nêu thông tin lương của mỗi thành viên thuộc ban điều hành gồm tổng giám đốc, phó tổng giám đốc, kế toán trưởng trong báo cáo tài chính năm và thông qua báo cáo tài chính năm này trong đại hội đồng cổ đông, hoặc tốt hơn là báo cáo thông tin cụ thể tại đại hội đồng cổ đông.
Công bố thông tin về vai trò của kiểm toán độc lập
Theo thông lệ tốt, kiểm toán độc lập được ban kiểm soát hoặc uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT tuyển chọn, đề xuất và xin ý kiến cổ đông thông qua. Trong quá trình doanh nghiệp hoạt động, ban kiểm soát hoặc uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT được kỳ vọng sẽ làm việc với kiểm toán để tham vấn, nắm bắt tình hình công tác kế toán, lập báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Cuối năm tài chính, ban kiểm soát hoặc uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT cần có ý kiến đánh giá vai trò độc lập, chất lượng dịch vụ cung cấp của kiểm toán.
Trên thực tế, các bước thực hiện này chưa được doanh nghiệp quan tâm công bố thông tin đầy đủ, đặc biệt thiếu vắng sự đánh giá của ban kiểm soát hoặc uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT đối với chất lượng và vai trò độc lập của kiểm toán.
Để tăng cường hoạt động này, ban kiểm soát hoặc uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT cần nêu rõ tính độc lập của kiểm toán thông qua việc công bố thông tin đầy đủ rõ ràng các dịch vụ mà công ty kiểm toán đó đã và đang cung cấp cho doanh nghiệp. Ví dụ công bố thông tin cho thấy kiểm toán độc lập không cung cấp dịch vụ phi kiểm toán, hoặc nếu có thì cần công bố mức phí kiểm toán và phi kiểm toán.
Có được các thông tin này, cổ đông có thể phần nào đánh giá được chất lượng dịch vụ kiểm toán mà công ty đang sử dụng. Đây là một trong những yêu cầu theo thông lệ tốt của quốc tế.
Tăng cường vai trò kiểm toán của HĐQT
Một trong những vai trò quan trọng của HĐQT là thiết lập một cơ chế quản trị hiệu quả đảm bảo vai trò kiểm soát rủi ro trong triển khai chiến lược và trong vận hành doanh nghiệp. Do vậy, chức năng quản trị rủi ro thông qua công tác kiểm toán được đề cao trong việc thực thi vai trò trách nhiệm của HĐQT.
Gần đây, với sự ra đời các quy định luật pháp cùng các thông lệ quản trị tốt, vai trò chức năng kiểm toán của HĐQT ngày càng được chú trọng, và đặt ra yêu cầu cấp thiết. Những bước tiến về định chế đối với chức năng kiểm toán bên trong của doanh nghiệp đã được cải thiện rõ rệt trong những năm vừa qua.
Kết quả đánh giá năm 2019 cho thấy việc xây dựng uỷ ban kiểm toán thuộc HĐQT chưa được đa số doanh nghiệp áp dụng, mô hình ban kiểm soát truyền thống vẫn chiếm đa số.
Dù vậy, tỷ lệ áp dụng mô hình tiến bộ này trong nhóm doanh nghiệp vốn hoá lớn cao hơn đáng kể so với doanh nghiệp trong hai nhóm vốn hoá còn lại, và đã có sự tiến bộ đáng kể qua hai năm 2018 và 2019 khi số lượng doanh nghiệp áp dụng mô hình này tăng lên nhanh chóng.
