Việt Nam có 3.444 km bờ biển với hàng ngàn đảo lớn nhỏ. Chiều dài bờ biển của hai nước đầu bảng du lịch Asean: Thái Lan là 3.210 km và Malaysia là 4.675 km. Chưa có số liệu thống kê chính thức nhưng ước tính, du lịch biển Việt Nam chiếm hơn 70% cả lượng khách lẫn doanh thu của toàn ngành trong cả nước. Tỉ trọng du lịch của các nước phát triển và có biển thường không chiếm quá ½, tạo nên đôi cánh bền vững.
Du lịch Việt Nam ngược lại, chỉ đi bằng một chân nên khập khiễng. Dù áp đảo so với các loại hình khác, du lịch biển Việt Nam bộc lộ nhiều bất cập, từ quy hoạch đến quản lý, từ dự báo đến thực hiện, cả cấp vĩ mô lẫn vi mô. Dẫu rằng, hầu như các điểm nhấn ấn tượng về du lịch Việt Nam đều trên các đảo hoặc ven biển với những công trình tầm cỡ khu vực.
Các địa phương đang phải trả giá cho việc khôi phục hiện trạng để phát triển
Không riêng gì du lịch mà các ngành khác của Việt Nam đều thiếu qui hoạch tổng thể, phổ biến là tư duy nhiệm kỳ, qui hoạch kiểu mì ăn liền nên liên tục phải điều chỉnh. Hội chứng mặt tiền từ đường bộ lan qua mặt tiền bãi biển như đặc thù kinh doanh của du lịch Việt Nam. Mặt tiền biển bị chia cắt hoặc bị chiếm đoạt bởi các dự án, bít hết cả lối đi và bãi tắm của cộng đồng. Ngoài việc cấp phép tùy tiện, không ít cán bộ còn bảo kê và chống lưng cho việc chiếm dụng.
Cũng như vỉa hè, mặt tiền bãi biển là không gian công cộng. Tất cả công trình chỉ được xây dựng phía đối diện của những con đường sát bãi biển. Việc tự phát và cả được cấp phép sử dụng mặt tiền bãi biển đã để lại nhiều hậu quả khó khăn. Phải hết sức vất vả và tốn kém để giải phóng mặt bằng.
Các địa phương đều phải trả giá cho việc khôi phục hiện trạng để phát triển. Hình ảnh tương phản của những khách sạn cao cấp bên cạnh những nhà nghỉ bình dân ở Vũng Tàu là minh chứng. Ở Đà Nẵng, chính quyền còn phải năn nỉ, thuyết phục doanh nghiệp mở lối đi, nhượng lại quyền sử dụng bãi biển cho cộng đồng, mà trước đó, nhà nước đã lỡ “bán”.
Hàng loạt cao ốc khách sạn ồ ạt chiếm hết không gian đường Trần Phú (Nha Trang), che khuất tầm nhìn và hướng gió, tạo cảm giác ngột ngạt bởi xi măng hóa. Tâm lý du khách khi du lịch biển là thưởng ngoạn không gian thoáng đãng, là gió biển, khí trời; chứ không phải những bức tường tù túng.
Thủ đô resort ở Hàm Tiến (Phan Thiết) toàn vừa và nhỏ, không phải là sự lựa chọn của các đoàn khách du lịch MICE năm bảy trăm khách trở lên. Chất lượng dịch vụ và tinh thần phục vụ chưa tương đồng, đặc biệt, sự thiếu liên kết là trở ngại rất lớn của du lịch biển Việt Nam.
Du lịch biển Việt Nam còn bị trói tay buộc chân bởi sự ô nhiễm môi trường. Rác thải và nước thải là bài toán chưa có đáp số mà sự cố Formosa ở Hà Tĩnh là điển hình. Từ quần đảo Bà Lụa hoang sơ, khách nhìn về Hà Tiên sững sững ống khói nhà máy xi măng là mất hứng, dù khoảng cách hàng chục km.
Nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân mới vận hành đã đe dọa bãi biển Cổ Thạch, cả vùng biển Tuy Phong và cù lao Câu - khu bảo tồn sinh vật biển, điểm du lịch nổi tiếng của Bình Thuận. Nhà máy đóng tàu Huyndai (khánh Hòa) từng là nỗi ám ảnh của du lịch đầm Nha Phu…
Rác và nước thải các khu dân cư ven biển; của các tàu thuyền ra vào bến cứ vô tư đổ ra biển. Các khu công nghiệp đang hoạt động ven biển và nhiều dự án khai thác, sản xuất ven biển đang chờ phê duyệt. Biển Việt Nam đang ngộp thở, môi trường biển Việt Nam đang báo động đỏ và vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Mặc các nhà hoạt động bảo vệ môi trường kêu gào, các nhà khoa học lên tiếng và người dân thỉnh cầu, biển Việt Nam vẫn từng ngày từng giờ bị xâm hại.
Bốn mũi nhọn cần tập trung cải tổ
Du lịch biển Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng, cần việc ưu tiên phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng rừng và nông thôn để du lịch Việt Nam vững vàng bằng hai chân và chạy đua với thiên hạ.
Đáng chú ý là du lịch Lào, người anh em láng giềng, dù không có biển nhưng năm 2017 đón được 4.200.000 lượt khách quốc tế. So với dân số 7.500.000 người, bình quân mỗi người Lào, đón được 0,56 khách nước ngoài. Tỉ lệ này của Việt Nam là 0,14 (13 triệu lượt khách/94 triệu dân).
Ông Nguyễn Văn Mỹ, Chủ tịch Lửa Việt ToursĐể du lịch biển Việt Nam phát triển xứng tầm, có mấy việc cần phải làm:
Một là, cải thiện ngay thái độ và tinh thần phục vụ: Lấy nụ cười niềm nở và cách hành xử thân thiện để cạnh tranh với các nước trong khu vực, cách làm đơn giản, ai cũng có thể thực hiện, lại không tốn tiến. Người Việt nổi tiếng là hiếu khách và thân thiện, nỡ nào để những người làm dịch vụ, cả nhà nước lẫn tư nhân cau có, hoạch họe hoặc nhũng nhiễu, mang tiếng xấu cho cả dân tộc. Việc nhỏ này không làm được thì đừng mong làm chuyện lớn.
Hai là, dành kinh phí của các lễ hội hoành tráng, các lễ kỷ niệm tưng bừng, các cổng chào và tượng đài bề thế cùng nhiều hoạt động tốn kém (tốn tiền, kém kiệu quả) đặc biệt là tinh giảm bộ máy hành chính (hành là chính) khổng lồ hiện nay để nâng cấp chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng. Những việc làm này, trước hết là để phục vụ cho nhân dân, đồng thời để phát triển du lịch.
Ba là, thực hiện nghiêm túc Luật Môi trường, kiên quyết buộc các cơ sở vi phạm phải thay đổi hoặc đóng của, đây là tử huyệt của du lịch biển Việt Nam. Sau nhiều thập niên tăng trưởng ấn tượng, các quốc gia phát triển, đều chọn giải pháp tăng trưởng chậm lại, xuất khẩu công nghiệp, tăng cường dịch vụ. Phải chọn lựa thép và các sản phẩm công nghiệp hoặc môi trường, chọn cả hai là ngụy biện. Các nước chọn môi trường vì mất môi trường là mất tất cả.
Bốn là, có bản đồ qui hoạch tổng thể và chi tiết của du lịch biển đảo Việt Nam. Bản đồ tổng thể gồm các số liệu cụ thể về diện tích, địa chất, thổ nhưỡng, khí hậu, dân cư, văn hóa… và những khuyến cáo cần thiết của từng vùng ven biển, sử dụng lâu dài.
Định kỳ 5 - 10 năm có cập nhật số liệu, đây là cơ sở dữ liệu, cung cấp cho các doanh nghiệp có ý định đầu tư vào những vùng ven biển cụ thể; không để các nhà đầu tư phải vất vả tìm thông tin, dự báo theo cảm tính.
(*) Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả: Ông Nguyễn Văn Mỹ, Chủ tịch Lửa Việt Tours
