Ngân hàng phát triển châu Á nhận định Việt Nam có thể duy trì tăng trưởng bao trùm bằng cách làm dịu đi tác động của đại dịch Covid-19 đối với nghèo đói và thu nhập.
Thu nhập giảm đáng kể vì Covid-19
Theo tính toán của Ngân hàng phát triển châu Á (ADB), ảnh hưởng của đại dịch sẽ làm giảm thu nhập trên đầu người của hộ gia đình trung bình 9,8%, và nhóm có thu nhập thấp nhất sẽ bị giảm đến 10,2% thu nhập. Cùng với đó, tỉ lệ hộ nghèo trong ngũ phân vị có thu nhập nghèo nhất sẽ tăng 40%.
Do các hộ gia đình ở nông thôn cung cấp lao động di cư nhiều hơn, đối tượng này sẽ bị tổn thất thu nhập từ nguồn người lao động di cư gửi tiền về nhà nhiều hơn so với các hộ gia đình ở đô thị.
Các hộ gia đình có phụ nữ làm chủ hộ sẽ bị tổn thất kiều hối cả từ nước ngoài lẫn trong nước nhiều hơn so với hộ gia đình do nam giới làm chủ hộ.
Tính toán của ADB cũng cho thấy sự gia tăng tỉ lệ hộ nghèo trong nhóm dân tộc thiểu số sẽ thấp hơn so với hộ nghèo trong nhóm không thuộc dân tộc thiểu số.
Tuy nhiên, số người nghèo thuộc các hộ nghèo dân tộc thiểu số lại lớn hơn, do vậy tính theo số tuyệt đối thì số này sẽ tăng nhiều hơn hẳn so với số người nghèo sống trong các hộ không thuộc dân tộc thiểu số.
Trong khi đó, báo cáo từ Ngân hàng thế giới (World Bank) cho biết, hầu hết hộ gia đình đang phục hồi thu nhập nhưng mức độ phục hồi lại không đồng đều giữa các nhóm. Tỷ lệ phục hồi thu nhập thấp hơn đối với đối tượng là các hộ gia đình nằm ở cuối đường phân phối thu nhập trước thời điểm xảy ra Covid-19, phụ nữ và dân tộc thiểu số.
Những kết quả này cho thấy dù nền kinh tế và tình hình xã hội trong nước được duy trì tương đối ổn định, Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn để đảm bảo phục hồi thu nhập công bằng cho các nhóm hộ khác nhau.
Cần tăng cường các chương trình hỗ trợ người dân
Để ứng phó với tác động của đại dịch Covid-19 đối với thu nhập và nghèo đói, vào đầu tháng 4/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 42 về chương trình an sinh xã hội với trị giá tương đương 0,25 GDP (xấp xỉ 0,5 tỉ USD) để trợ cấp cho các cá nhân, hộ gia đình và doanh nghiệp.
Nghị quyết 42 được kỳ vọng sẽ giúp làm giảm tỉ lệ nghèo năm 2020 1,3 điểm phần trăm, xuống còn 4,9%. Chương trình dự kiến sẽ trợ giúp cho các hộ gia đình đồng bào dân tộc thiểu số, thường thuộc ngũ phân vị có thu nhập nghèo nhất, và các hộ gia đình ở nông thôn, vì thu nhập của họ thường bị ảnh hưởng nặng nề nhất do đại dịch.
Tuy nhiên, ADB đánh giá tiến độ giải ngân theo Nghị quyết 42 khá chậm. Tính đến cuối năm 2020, mới chỉ có một nửa nguồn tiền chính sách được giải ngân do thiếu các tiêu chí lựa chọn rõ ràng và một hệ thống giải ngân chuyên trách.
Dù Nghị quyết 42 có thể có hiệu quả giảm nghèo tốt, chỉ một chương trình này chưa đủ để đưa những nhóm dễ bị tổn thương nhất thoát nghèo do hạn chế về quy mô số tiền và khoảng cách nghèo còn lớn.
Theo đó, ADB khuyến nghị chương trình trợ giúp cho người dân cần phải được tăng cường để giúp các nhóm nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất không tiếp tục bị mất thu nhập.
Kết quả khảo sát từ World Bank cho biết hầu hết hộ gia đình được hỏi đều hài lòng với các giải pháp của Chính phủ trong kiểm soát các đợt bùng phát dịch và kiểm soát đường biên giới.
Tuy nhiên, một số ít người đánh giá chương trình cứu trợ 62.000 tỷ đồng chưa thực sự hỗ trợ các hộ gia đình khó khăn nhất. Kết quả các vòng điều tra trước đó cũng cho thấy rất ít hộ gia đình nhận được hỗ trợ từ các chương trình cứu trợ hướng đến những hộ bị ảnh hưởng bởi Covid-19.
Do tác động của Covid-19 đối với các đối tượng khác nhau là rất khác nhau, nên cần ưu tiên hỗ trợ cho những đối tượng làm việc trong những lĩnh vực, ngành nghề bị ảnh hưởng nhiều nhất.
Xây dựng một hệ thống theo dõi và đánh giá toàn diện dành cho các đối tượng thụ hưởng chính sách bảo trợ xã hội hiện tại và tiềm năng, trong đó có cả đối tượng thuộc khu vực phi chính thức sẽ rất hữu ích để tiếp cận được những người dân cần được hỗ trợ, ADB đề xuất.
Tổ chức này cũng lưu ý do các chương trình trợ cấp tiền mặt nói chung đều có hàm ý ngân sách nên chúng phải được sử dụng như một giải pháp ngắn hạn để khắc phục các cú sốc về thu nhập, như cú sốc do đại dịch Covid-19 gây ra.
Kế sách lâu dài, bền vững hơn phải là giúp cho người nghèo và người dễ bị tổn thương đa dạng hoá được sinh kế của họ, ví dụ thông qua đào tạo nghề ngắn hạn và cải thiện tiếp cận với tín dụng vi mô để hỗ trợ thành lập doanh nghiệp mới.
