Ngày 16/6/2022, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT, trong đó có nhiều quy định mới nhằm gia tăng hiệu quả thực thi và bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số.
Đồng thời, ngày 26/4/2023, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 17/2023/NĐ-CP nhằm quy định chi tiết về một số điều và biện pháp thi hành Luật SHTT liên quan đến quyền tác giả, quyền liên quan. Nghị định này cung cấp hướng dẫn cụ thể về quy trình gỡ bỏ hoặc ngăn chặn việc truy cập đến nội dung thông tin số của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian khi nhận được yêu cầu từ chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan.
Điều này đánh dấu sự tiến bộ quan trọng trong việc tăng cường trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian để phối hợp với các chủ thể quyền trong việc thực thi và bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số.
Phát biểu tại hội thảo "Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt trên môi trường số", ông Cao Đăng Vinh,Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, cho biết: quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) bị vi phạm nhiều nhất trên môi trường số là quyền tác giả, quyền liên quan và nhãn hiệu. Các hành vi vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên không gian mạng thường liên quan đến nhiều loại hình tác phẩm như âm nhạc, điện ảnh, chương trình truyền hình, thể thao...
Các hành vi vi phạm nhãn hiệu chủ yếu xảy ra trong lĩnh vực thương mại điện tử dưới hai dạng: sử dụng tên miền có thành phần chính trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu đã được bảo hộ, sử dụng chỉ dẫn địa lý hoặc tên thương mại đã được bảo hộ; và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ qua quảng cáo, mua bán hàng hóa trong lĩnh vực thương mại điện tử. Thậm chí, các hoạt động thương mại đã vượt qua giới hạn địa lý và lãnh thổ.
Theo thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ, tại Hải Phòng, trong khoảng thời gian từ 2019 đến 2022, đã có tổng cộng 2.397 đơn đăng ký bảo hộ SHTT từ các cá nhân và doanh nghiệp trên địa bàn. Số liệu này cho thấy số lượng đơn đăng ký bảo hộ SHTT hàng năm vẫn chưa phù hợp với tiềm năng phát triển của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp vẫn chưa thực sự quan tâm đến nhãn hiệu và thương hiệu của mình.
Với tư cách là một thành phố cảng, Hải Phòng đóng vai trò là một điểm giao thông quan trọng và cửa chính ra biển cho các tỉnh phía Bắc. Hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa tại đây diễn ra sôi động. Tuy nhiên, với sự phát triển của internet, hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và vận chuyển hàng hóa trái phép qua biên giới diễn ra phức tạp và tinh vi hơn.
Việc xử lý vi phạm trong các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, tên miền, các sản phẩm số hóa như phần mềm, ứng dụng lập trình, vi phạm sáng chế, tên doanh nghiệp và trên môi trường mạng vẫn gặp khó khăn do thiếu các văn bản quy định cụ thể.
Trong giai đoạn từ 2019 đến 2022, các cơ quan thực thi quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) tại thành phố Hải Phòng đã phát hiện và xử lý tổng cộng 142 vụ vi phạm quyền SHTT, trong đó có 134 vụ vi phạm xử lý hành chính và 8 vụ vi phạm xử lý hình sự.
Trong hội thảo, đại diện Sở Khoa học và Công nghệ Hải Phòng đã nhận thấy rằng vẫn còn nhiều rào cản liên quan đến công tác xử lý hàng hóa vi phạm quyền SHTT. Kinh phí dành cho công tác giám định và xử lý hàng giả, hàng hóa vi phạm quyền SHTT vẫn còn hạn chế.
Việc xử lý vi phạm trong các lĩnh vực mới như thương mại điện tử, tên miền, các sản phẩm số hóa như phần mềm, ứng dụng lập trình, vi phạm sáng chế, tên doanh nghiệp và trên môi trường mạng vẫn gặp khó khăn do thiếu các văn bản quy định cụ thể.
Xác định hành vi vi phạm trong lĩnh vực SHTT cũng là một nhiệm vụ khó khăn, đòi hỏi phải dựa trên nhiều yếu tố như ý kiến chuyên môn từ Cục Sở hữu Trí tuệ và kết quả giám định từ Viện Khoa học SHTT. Trong khi đó, vi phạm thông qua các trang web bán hàng trực tuyến, website thương mại và đặc biệt là các trang mạng xã hội không biên giới và không có rào cản địa lý.
Xây dựng quy trình đầy đủ để giải quyết triệt để
Trong bài phát biểu tại hội thảo, Thạc sĩ Phan Vũ, công tác tại Phòng kinh tế tổng hợp (Vụ pháp luật dân sự - kinh tế) đã nhấn mạnh rằng những tranh chấp mới liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) trong thời gian gần đây luôn xoay quanh việc xác định và giải quyết các vấn đề pháp lý.
Trước tình hình phức tạp của các vi phạm SHTT, ông Vũ đề xuất mở rộng phạm vi giải quyết tranh chấp thông qua hình thức trực tuyến và thúc đẩy việc này trở thành một quy trình đầy đủ; mục tiêu là thực hiện toàn bộ quy trình và thủ tục giải quyết tranh chấp hoàn toàn trên không gian mạng.
Ngoài việc tăng cường các dịch vụ trực tuyến có liên quan trực tiếp đến việc giải quyết tranh chấp, chẳng hạn như dịch vụ họp trực tuyến, cần phát triển đồng thời hệ thống các dịch vụ bổ trợ như dịch vụ tiếp nhận và gửi đơn yêu cầu cũng như tài liệu trực tuyến; chữ ký số từ xa...
Trước tình hình phức tạp của các vi phạm SHTT, chúng ta nên mở rộng phạm vi giải quyết tranh chấp thông qua hình thức trực tuyến và thúc đẩy việc này trở thành một quy trình đầy đủ; mục tiêu là thực hiện toàn bộ quy trình và thủ tục giải quyết tranh chấp hoàn toàn trên không gian mạng.
Ông Phan Vũ
Công tác tại Phòng kinh tế tổng hợp (Vụ pháp luật dân sự - Kinh tế)
Hiện nay, việc giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải trực tuyến, trọng tài thương mại trực tuyến và tố tụng dân sự trực tuyến đang gặp hạn chế về cả quy định pháp luật và thực tiễn triển khai.
Để đảm bảo hiệu quả trong việc giải quyết tranh chấp vi phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) trực tuyến, các chuyên gia cũng nhất trí rằng cần thống nhất việc công nhận và tôn trọng giá trị pháp lý và chứng cứ của dữ liệu điện tử trong quá trình giải quyết tranh chấp. Đồng thời, cần đối xử công bằng giữa thông tin được thể hiện dưới dạng điện tử và thông tin được thể hiện trên tài liệu giấy.
Để đáp ứng yêu cầu này, cần xây dựng khung pháp lý cho hoạt động công chứng và chứng thực dữ liệu điện tử, đồng thời phải điều chỉnh lại pháp luật liên quan đến các sự kiện và hành vi trên môi trường mạng.
Tại hội thảo, các doanh nghiệp tại Hải Phòng cùng với các chuyên gia đã thảo luận về những khó khăn và trở ngại trong việc thực thi pháp luật về bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số tại địa phương. Họ cũng đã đề xuất các hướng đi và giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của việc thực thi pháp luật về bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số.
Kết luận hội thảo, ông Cao Đăng Vinh đã nhấn mạnh rằng các vấn đề pháp lý mới được đề cập đòi hỏi sự nghiên cứu và đánh giá hệ thống pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới, không chỉ riêng Việt Nam. Điều này nhằm điều chỉnh và cập nhật một số quy định pháp luật, nhằm đồng thời thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo, hạn chế các rủi ro và bảo vệ lợi ích chung của xã hội.
