Di sản văn hóa trong kỷ nguyên công nghệ

Trong kỷ nguyên hội nhập và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, di sản của dân tộc Việt Nam đang đứng trước cả cơ hội và thách thức.

Là một doanh nhân trẻ tâm huyết với nghề mắm truyền thống, anh Lê Anh, nhà sáng lập thương hiệu Mắm Lê Gia cho rằng, việc bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống không chỉ là trách nhiệm mà còn là động lực quan trọng trong quá trình phát triển bền vững của đất nước.

Trong bối cảnh thế giới ngày càng thay đổi, thế hệ trẻ, với khát vọng vươn lên, đang đóng góp vào việc gìn giữ bản sắc văn hóa, đồng thời xây dựng những cộng đồng nông thôn tươi đẹp, hài hòa, nơi các giá trị truyền thống được bảo tồn trong sự phát triển hiện đại.

Trong thời kỳ hội nhập và phát triển, là một doanh nhân trẻ, anh nghĩ gì về khát vọng vươn mình của dân tộc Việt Nam?

Anh Lê Anh: Là một người dân, tôi cảm thấy rất vui mừng và phấn khởi khi chứng kiến khát vọng phát triển mạnh mẽ của dân tộc. Sự phát triển ấy không chỉ mang lại hạnh phúc cho đồng bào, người thân, mà còn cho các thế hệ mai sau.

Với lịch sử, truyền thống hào hùng, nguồn lực tiềm tàng và quyết tâm của lãnh đạo đất nước, chúng ta có thể đặt niềm tin vào một tương lai tươi sáng. Tuy nhiên, để hiện thực hóa khát vọng ấy, chúng ta cần một hành trình dài, đầy thử thách với nhiều giải pháp khả thi và sự đoàn kết, đồng lòng của toàn dân, cùng với sự chèo lái vững vàng của các nhà lãnh đạo.

Bên cạnh sự phát triển kinh tế, vượt qua được bẫy thu nhập trung bình, tôi kỳ vọng một xã hội thịnh vượng sẽ được xây dựng song hành với sự phát triển văn hóa, cân bằng xã hội và bền vững trong mọi mặt.

Tôi có thể hình dung rằng, thời điểm hiện tại của Việt Nam tương tự như những năm 60 của thế kỷ trước tại Hàn Quốc, khi Tổng thống Park Chung-hee đã phát động những cải cách và dân tộc Hàn Quốc đã cùng nhau hành động, giúp Hàn Quốc từ một quốc gia nghèo đói trở thành một "con rồng" của châu Á chỉ sau 18 năm. Ngày nay, bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế, những giá trị văn hóa của Hàn Quốc, như K-pop hay kim chi, cũng có tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Tôi kỳ vọng rằng, trong vài thập kỷ tới, dân tộc Việt Nam cũng sẽ đạt được những thành tựu tương tự, không chỉ về mặt thu nhập và sự phát triển kinh tế, mà còn về việc đưa văn hóa dân tộc, ẩm thực truyền thống như áo dài, bánh chưng, phở, nước mắm, trở thành những biểu tượng có sức ảnh hưởng toàn cầu.

Văn hóa và di sản đi cùng sự vươn mình của dân tộc ra sao, theo anh?

Anh Lê Anh: Tôi luôn ấn tượng với ví von rằng, nếu đất nước giống như một chiếc xe, thì chân ga chính là kinh tế, thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ và thịnh vượng của đất nước, còn chân phanh là văn hóa, giúp cân bằng và đảm bảo sự phát triển bền vững. Vai trò của văn hóa và di sản trong sự phát triển của mỗi quốc gia có thể dễ dàng nhận thấy qua các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Trung Quốc. Không có quốc gia thịnh vượng nào mà không gắn liền với việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa bởi văn hóa chính là "biên giới mềm", là sức mạnh mềm của mỗi quốc gia.

Như Bộ trưởng Bộ Văn hóa thể thao du lịch Nguyễn Văn Hùng đã chia sẻ: "Sản phẩm nông nghiệp không chỉ phục vụ bữa ăn hàng ngày của người tiêu dùng mà còn thể hiện chiều sâu văn hóa. Người tiêu dùng mua sản phẩm OCOP còn mua cả giá trị văn hóa kết tinh trong đó chứ không chỉ có giá trị vật chất".

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Lê Minh Hoan cũng từng nhấn mạnh: "Nông thôn không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp, mà còn là nơi cân bằng cảm xúc. Nếu đô thị đại diện cho mức độ phát triển của mỗi nước, nông thôn là nơi gìn giữ trọn vẹn đời sống tinh thần, bản sắc văn hóa dân tộc, giá trị tinh thần cốt lõi. Những giá trị vô hình là nền tảng hướng tới các làng thông minh, hài hòa, hạnh phúc".

Không ai có thể hình dung một bữa cơm Việt mà thiếu nước mắm, giống như không thể thiếu kim chi trong bữa ăn của người Hàn Quốc.

Trong tiến trình phát triển của đất nước, ngành nông nghiệp là trụ đỡ vững chắc, trong khi ngành văn hóa - du lịch là một "ngành công nghiệp không khói". Vai trò này đã được khẳng định qua lịch sử và tiếp tục sẽ phát huy trong tương lai.

Vì một lý do đơn giản: dù con người có phát triển đến mức nào thì nhu cầu ăn uống sạch sẽ, sống xanh, trải nghiệm văn hóa và cân bằng cuộc sống vẫn luôn tồn tại, và xã hội cần phải phát triển một cách hài hòa.

Sản phẩm nông nghiệp, khi được nâng cao giá trị nhờ kết tinh văn hóa, sẽ có một sự giao thoa rõ rệt giữa nông nghiệp và văn hóa, đặc biệt là qua ẩm thực truyền thống.

Điều đó được thể hiện trong câu chuyện của nước mắm truyền thống như thế nào?

Anh Lê Anh: Nước mắm có một lịch sử lâu dài gắn liền với đời sống và văn hóa của người Việt, trở thành một phần không thể thiếu trong mỗi bữa cơm. Không ai có thể hình dung một bữa cơm Việt mà thiếu nước mắm, giống như không thể thiếu kim chi trong bữa ăn của người Hàn Quốc.

Nước mắm chính là yếu tố làm nên sự khác biệt trong ẩm thực Việt Nam so với các quốc gia khác. Thậm chí, có ý kiến cho rằng nước mắm có thể biến đổi một món ăn nước ngoài thành một món ăn mang đậm hương vị Việt.

Chính vì vậy, một chuyên gia ẩm thực đã nhận xét: "Bất kỳ món ăn nào của Trung Hoa hay Pháp, nếu có sự góp mặt của nước mắm, thì nó đã trở thành món ăn Việt Nam". Giá trị của nước mắm, vì thế, trở nên độc đáo và vô giá trong nghệ thuật ẩm thực Việt, cũng như trong sự phát triển mạnh mẽ của văn hóa Việt Nam nói chung.

Không phải ngẫu nhiên mà trong video quảng bá du lịch Việt Nam phát trên CNN với tên gọi "Why not - Vietnam", những món ăn nổi bật đều gắn liền với nước mắm. Chính ẩm thực đã trở thành một điểm hấp dẫn mạnh mẽ, là sức mạnh mềm giúp cạnh tranh quốc gia và thu hút du khách. Trong nền ẩm thực đó, linh hồn và trung tâm chính là các gia vị liên quan đến nước mắm và mắm – một loại "hộ chiếu ẩm thực" đặc trưng của người Việt.

Sự giao thoa giữa nông nghiệp và du lịch cũng được thể hiện qua các chương trình du lịch nông thôn. Ngoài mục tiêu phát triển kinh tế xã hội vùng nông thôn và xây dựng nông thôn mới, đích đến của chương trình này là xây dựng những miền quê đáng sống, đáng đến và đáng về.

Thương hiệu Mắm Lê Gia có thể đóng góp như thế nào vào câu chuyện lớn đó?

Anh Lê Anh: Lê Gia, thương hiệu nước mắm truyền thống từ làng chài Khúc Phụ, Thanh Hóa, không chỉ nổi bật với những giọt nước mắm đậm đà, tự nhiên, mà còn mang trong mình một sứ mệnh lớn lao về việc bảo tồn văn hóa và phát triển bền vững.

Hành trình khởi nghiệp của Lê Gia gắn liền với câu chuyện "bỏ phố về làng", mang theo khát vọng làm đẹp quê hương, làm giàu từ chính tài nguyên bản địa và những truyền thống làng biển lâu đời.

Chúng tôi hiểu rằng, mắm truyền thống và thực phẩm tự nhiên từ thủy sản không chỉ là gia vị mà còn là biểu tượng văn hóa và niềm tự hào của quê hương. Trong từng giọt nước mắm, ngoài muối, cá, còn có nắng, gió, mồ hôi, và sự khéo léo của cha ông được truyền qua hàng ngàn năm.

Việc gìn giữ và phát triển sản phẩm này là một cách để nâng cao đời sống cộng đồng ngư dân ven biển và lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc.

Hơn cả một thương hiệu, Lê Gia mong muốn đưa "hộ chiếu ẩm thực" của người Việt ra thế giới. Văn hóa là biên giới mềm quốc gia, và nước mắm chính là linh hồn trong nghệ thuật ẩm thực Việt Nam. Đây không chỉ là câu chuyện kinh doanh thuần túy, mà còn là niềm tự hào và khát vọng bảo tồn giá trị truyền thống mãi mãi trường tồn.

Không chỉ dừng lại ở việc sản xuất, Lê Gia còn tiên phong trong việc quảng bá văn hóa làng nghề qua mô hình du lịch trải nghiệm. Du khách đến đây không chỉ được tìm hiểu quy trình làm mắm mà còn được nghe những câu chuyện sống động về đời sống ngư dân, từ đó hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa làng biển. Đây là cách mà thương hiệu không chỉ gìn giữ mà còn lan tỏa những giá trị truyền thống, không chỉ trong nước mà còn ra thế giới.

Thông qua du lịch trải nghiệm, chúng tôi mong muốn giáo dục thế hệ trẻ về văn hóa truyền thống và giới thiệu vẻ đẹp trù phú của Thanh Hóa đến du khách. Mô hình này không chỉ nâng cao giá trị du lịch địa phương mà còn góp phần duy trì nghề truyền thống và tạo thêm thu nhập cho cộng đồng dân cư.

Lê Gia không chỉ là những hương vị đậm đà, an lành từ thiên nhiên, mà còn là câu chuyện đồng hành và lan tỏa những giá trị tích cực cùng cộng đồng, gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Khát vọng của Lê Gia là làm đẹp quê hương và chúng tôi đang nỗ lực thực hiện điều này bằng sự kiên tâm và tâm huyết của mình.

Tôi tin rằng, khi càng có nhiều bạn trẻ "bỏ phố về làng", xây dựng những miền quê đáng sống, gìn giữ và phát triển giá trị truyền thống, tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương và truyền tải vẻ đẹp nông thôn qua mô hình du lịch trải nghiệm, như cách chúng tôi đang làm, mỗi người sẽ là một viên gạch, một mạch vữa góp sức vào công trình xây dựng một đất nước vĩ đại.

Đâu là những khó khăn trong việc duy trì và phát triển một thương hiệu mắm truyền thống của Việt Nam trong bối cảnh quốc tế hoá ngày càng sâu rộng và công nghệ ngày càng bùng nổ?

Anh Lê Anh: Nghề mắm truyền thống luôn gắn liền với những khó khăn vất vả, từ khâu sản xuất cho đến việc tiếp cận khách hàng. Trong bối cảnh xu hướng phát triển nhanh chóng của xã hội hiện đại, nhiều giá trị truyền thống dần bị lãng quên.

Cụ thể, một số khách hàng hiện nay không đủ kiên nhẫn để chờ đợi vị “ngọt” đến sau vị “mặn” của nước mắm truyền thống, mà thay vào đó họ tìm đến những sản phẩm nhanh chóng, tiện lợi. Mặc dù nước mắm truyền thống vẫn giữ được một chỗ đứng nhất định trong đời sống của người Việt, song để duy trì sự tồn tại và phát triển, thương hiệu mắm truyền thống cũng cần có sự sáng tạo để tiếp cận đối tượng khách hàng trẻ.

Điều này đặt ra một thách thức lớn cho các nhà sản xuất như Lê Gia, khi chúng tôi vẫn phải giữ gìn bản chất cốt lõi của sản phẩm – không sử dụng phụ gia, hóa chất – trong khi vẫn đáp ứng được những yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng và xu hướng phát triển của xã hội hiện đại.

Thay đổi không có nghĩa là phủ nhận tất cả những giá trị truyền thống, mà là làm sao để sản phẩm vừa giữ được những yếu tố tự nhiên, đặc trưng vừa có thể bắt kịp nhu cầu thị trường.

Trong bối cảnh khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ, chúng tôi, những người nông dân từ làng biển, phải không ngừng nỗ lực cải tiến, học hỏi và thích nghi với sự thay đổi đó.

Không thể đứng ngoài dòng chảy của xã hội, nhưng chúng tôi luôn cố gắng tạo ra những giá trị riêng biệt, đặc thù của nghề mắm và sản xuất nông nghiệp truyền thống, để phục vụ đúng nhu cầu của nhóm khách hàng mục tiêu.

Lê Gia thực hiện điều này bằng cách duy trì tinh thần “làm tốt hơn mỗi ngày”, đầu tư vào hệ thống quản lý chất lượng, nghiên cứu phát triển và gia tăng giá trị cho tài nguyên bản địa. Chúng tôi luôn làm tận tâm, sáng tạo trong từng sản phẩm, xem mỗi bữa ăn của khách hàng như chính bữa cơm trong gia đình mình.

Ví dụ, từ những nguyên liệu tự nhiên bản địa như tép biển, ruốc, tôm sú, chúng tôi sản xuất ra những sản phẩm như ruốc (chà bông), mắm ruốc ăn liền, gia vị hoàn chỉnh, hay bột nêm ăn dặm cho bé – tất cả đều không sử dụng phụ gia và giữ trọn giá trị dinh dưỡng, mang lại giải pháp tiện lợi cho những người bận rộn.

Bên cạnh đó, chúng tôi cũng chú trọng đến việc tạo ra những sản phẩm chỉn chu nhất về bao bì, nắp nút, đóng gói, cùng với sự tận tâm trong từng công đoạn kinh doanh, nhằm mang lại trải nghiệm tốt nhất cho khách hàng.

Khát vọng của anh và Lê Gia trong năm mới 2025 nói riêng và thập kỷ mới nói chung là gì?

Anh Lê Anh: Chúng tôi có khát vọng cùng quê hương đẹp lên. Mong muốn được nhìn thấy nhiều làng quê tươi đẹp. Nơi đó đời sống người dân được tốt lên, người dân có thể ly nông nhưng không ly hương, môi trường và cảnh quan cùng những giá trị truyền thống được gìn giữ và phát huy giá trị.

Xin cảm ơn anh!