Sau tất cả những ý kiến của chuyên gia, của giới truyền thông và của cả cộng đồng trong suốt gần một tháng qua, dường như việc ngăn chặn ý định phá dỡ di sản khu Hòa Bình vẫn chưa có tín hiệu rõ ràng từ những nhà quản lý, những người ra quyết định. Nguy cơ di sản bị hủy hoại vẫn còn đó, sự lo lắng vẫn còn đó!
Phải khẳng định rằng, với việc “di dời Dinh Tỉnh trưởng sang một nơi khác”, dành đất cho đầu tư công trình khách sạn 10 tầng trên đỉnh đồi, cao điểm 1525 của Đà Lạt là một nhát dao bổ vào kho tàng di sản kiến trúc Đà Lạt vốn xưa nay đã bị xộc xệch do ít được địa phương quan tâm.
Thay thế một di sản bằng một khối bê tông, kính thép khổng lồ càng khiến cho quần thể kiến trúc cảnh quan đã hỗn độn sẽ trở nên hỗn độn hơn. Sự mất mát này không hề nhỏ!
Qui hoạch Đà Lạt thủa sơ khai đã định hình chiều cao vị trí chợ: 1494 và vị trí Dinh Thị trưởng: 1525
Khu phố kiểu shop house với lối thiết kế nương theo địa hình đã tạo được một quần thể hài hòa. Chính những yếu tố này khiến Đà Lạt ngay từ khi sinh ra đã đi vào trái tim bao người!Khu rạp Hòa Bình xưa vốn là nhà lồng chợ của người Việt, phải đấu tranh giành giật với người Pháp để làm nơi giao lưu văn hóa người Việt dưới chân Dinh Thị trưởng Đà Lạt (Dinh Tỉnh trưởng).
Công trình nhà lồng chợ và các dãy nhà phố thương mại xung quanh - dãy nhà đội là một bức tranh di sản tuyệt vời, một vẻ đẹp hài hòa về phố chợ của người Việt giữa đầu thế kỷ 20. Nó biểu hiện nét văn hóa rất khác biệt với các phố chợ nổi tiếng khác mà cho đến nay các địa phương này không dám xóa bỏ: như khu phố chợ Đồng Xuân - Hà Nội, khu phố Hiến - Hưng Yên, khu phố cổ Hội An, khu phố cổ chợ Bến Thành, khu phố cổ chợ Sa Đéc.
Nhìn ra thế giới, các đô thị di sản cũng luôn có chính sách bảo vệ, bảo tồn hoạt động của các khu chợ (kiểu chợ mở truyền thống) để giữ cho trung tâm như chợ Chatuchak ở Bangkok, Thái Lan; chợ St. Lawrence ở Toronto, Canada hay chợ Lau pa sac ở Singapore.
Khu chợ truyền thống Chatuchak ở Bangkok, Thái Lan.
Chợ Lau Pa Sac ở Singapore.
Khu chợ truyền thống St. Lawrence ở Toronto, Canada.Một khu phố chợ thương mại của người Việt mua bán thuần túy, giao thương giữa người Việt, người Thượng trên mảnh đất cao nguyên Lang Biang này thật đáng quý và đáng trân trọng.
Một khu phố của người Việt nhưng được người Pháp quy hoạch, tính toán, đưa ra giải pháp nghiên cứu thiết kế rất chi tiết. Từ công trình nhà lồng chợ có tỷ lệ kiến trúc rất đặt biệt, mặt đứng công trình có tỷ lệ kiến trúc theo lối tỷ lệ vàng, mặt tiền còn trang trí biểu tượng một thời của Đà Lạt “cho người này niềm vui, cho người kia sức khỏe”…
Tất cả các công trình bố trí thành quảng trường mở rất phù hợp với khí hậu và cảnh quan thiên nhiên, con người Đà Lạt.
Có thể nói, về mặt hình khối kiến trúc, quần thể các công trình từ đồi dinh xuống khu Hòa Bình và chợ Đà Lạt là một tổng thể hài hòa về cảnh quan thiên nhiên. Tỉ lệ và hình khối các công trình trong tổng thể khu đất hẹp nhưng mở ra được rất nhiều hướng nhìn đến các khu vực cảnh quan khác.
Các dãy nhà phố thương mại bao bọc xung quanh được kiến trúc sư He’brard và kiến trúc sư Pineau - những bộ óc vĩ đại về kiến trúc và quy hoạch xứ Đông Dương vận dụng vào khu Hòa Bình rất nhuần nhuyễn và phù hợp.
Với kiến trúc sư He’brard, các lô đất được xây cất những dãy nhà thương mại không thể nhỏ hơn 7m chiều ngang, các kiot không thể lớn hơn 2,5m x2,5m và không được cao hơn một tầng. Nhưng kiến trúc sư Pineau thiết kế những dãy nhà phố thương mại chỉ một trệt một lầu, tầng trệt dùng để buôn bán, tầng lầu dùng để, ban công trên tầng lầu không được vươn xa quá 1m.
Dinh Thị trưởng trên đồi Dinh là điểm cao nhất mà ở mọi con đường đếu nhìn thấy! Góc 60 độ cho vùng bất kiến tạo của Pineau cũng bắt đầu từ yếu tố cảnh quan này mà hình thành.
Khu shop-house một trệt một lầu xung quanh nhà lồng chợ cũ.Phải khẳng định rằng ở Việt Nam không có một khu phố chợ nào khác được quy hoạch và thiết kế bài bản được như khu Hòa Bình và chợ Đà Lạt vốn được thiết kế bởi những kiến trúc sư nổi tiếng nhất thế giới thời bấy giờ.
Một khu phố chợ mà ngay cả kiến trúc sư Ngô Viết Thụ với nhiệm vụ chỉnh trang khu chợ Đà Lạt, cũng chỉ thiết kế dãy phố thương mại dưới địa hình thấp (không cao hơn nền chợ cũ) và cũng chỉ cho xây dựng những bậc cấp dùng cho người Thượng mua bán ngoài trời, giao lưu văn hóa với nhau trong không gian mở.
Những kiến trúc sư nổi tiếng thời Việt Nam Cộng Hòa cũng chỉ đứng nhìn trầm trồ mà không tác động, làm thay đổi cấu trúc của khu vực. Kiến trúc sư Lâm Du Tốt và cộng sự cũng chỉ chỉnh trang, biến nhà lồng chợ cũ Đà Lạt thành rạp hát Hòa Bình mà không tác động gì thêm.
Một khu phố chợ mà ngay cả kiến trúc sư Ngô Viết Thụ với nhiệm vụ chỉnh trang khu chợ Đà Lạt, cũng chỉ thiết kế dãy phố thương mại dưới địa hình thấp (không cao hơn nền chợ cũ). Họa tiết dãy Lang Biang trong nhà lồng chợ cũ của Pineau đã được kiến trúc sư Ngô Viết Thụ đưa vào trong chợ mới. Thật là một sự trân trọng đáng quý!Chính quyền Đà Lạt hãy dừng ngay ý định phá bỏ di sản. Thế hệ hôm nay chưa hiểu được, chưa thấm được giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc thì cũng không thể vì thế mà bất chấp, mà hủy hoại di sản của tiền nhân để lại. Đà Lạt không còn là của của riêng Đà Lạt. Đà Lạt là của tất cả những người yêu di sản, Đà Lạt phải được sống khỏe mạnh, bền vững.
