Kẽ hở dẫn đến thất thoát ngân sách
Kiểm toán Nhà nước vừa có báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán đối với 17 dự án đầu tư xây dựng theo hình thức hợp đồng BT (xây dựng - chuyển giao) trong năm 2017.
Báo cáo đã chỉ ra nhiều bất cập trong việc triển khai xây dựng các dự án này.
Kiểm toán Nhà nước cho rằng, các dự án BT thực chất là sử dụng nguồn lực ngân sách Nhà nước, trong khi đó lại không quy định các dự án này phải là dự án cần thiết, thực sự cấp bách. Điều này là chưa phù hợp với các quy định hiện hành.
Bên cạnh đó, hầu hết các dự án BT đều lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức chỉ định thầu làm giảm sự cạnh tranh và tiềm ẩn rủi ro chọn nhà đầu tư không đủ năng lực.
Việc thanh toán cho nhà đầu tư theo hình thức giao đất đã giải phóng mặt bằng có thu tiền sử dụng đất hoặc cho thuê đất thu tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê không thông qua hình thức đấu giá là chưa phù hợp quy định của Luật Đất đai năm 2013 và là kẽ hở dẫn đến thất thoát ngân sách.
Quy định về thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT cũng còn bất cập, không rõ ràng dẫn đến việc thanh toán dự án BT bằng quỹ đất không đảm bảo nguyên tắc ngang giá. Việc thanh toán trước cho nhà đầu tư trong khi nhà đầu tư chưa phải xuất hóa đơn GTGT do công trình chưa hoàn thành thực chất là thanh toán trước tiền thuế GTGT cho nhà đầu tư tại thời điểm chưa phát sinh là một điểm bất hợp lý, tạo ra việc chiếm dụng vốn từ ngân sách.
Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, vốn của đầu tư dự án BT chủ yếu là vốn vay ngân hàng (khoảng 85%) và được tính lãi, với lãi suất tối đa huy động bằng 1,3 lần lãi suất trái phiếu Chính phủ. Điều này dẫn đến thực chất gần như toàn bộ dự án BT là vốn của Nhà nước hoặc là vốn của Nhà nước đi vay với mức lãi suất cao hơn lãi suất Nhà nước huy động để đầu tư thực hiện dự án.
Điều này cho thấy, việc thực hiện dự án BT không thực sự giảm gánh nặng cho ngân sách. Bên cạnh đó, chưa có quy định về thời điểm nhà đầu tư phải góp đủ số vốn chủ sở hữu dẫn đến nhà đầu tư không bắt buộc phải góp đủ vốn chủ sở hữu theo tỷ lệ tối thiểu tại mọi thời điểm nhằm tiết kiệm chi phí lãi vay trong thời gian xây dựng.
Mặt khác, nhiều dự án giao cho nhà đầu tư thực hiện từ khâu thẩm định, phê duyệt dự án, thiết kế dự toán và tự lựa chọn các đơn vị tư vấn thiết kế, thi công, giám sát dẫn đến có thể không đảm bảo tính khách quan.
Công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ theo chức năng, nhiệm vụ được giao dẫn đến để xảy ra sai sót ở tất cả các khâu, gây thất thoát trong quá trình thi công thực hiện dự án.
Qua kiểm toán tại 30 dự án BT từ trước đến nay, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng. Trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 27% tổng giá trị dự án được kiểm toán.
Chỉ 19/75 dự án giao thông đầu tư theo hình thức PPP là dự án đầu tư mới
Về việc đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đối với các dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) của Bộ Giao thông vận tải, theo Kiểm toán Nhà nước, từ năm 2002 đến nay Bộ Giao thông vận tải đã thu hút các nhà đầu tư triển khai thực hiện 75 dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức PPP, tổng mức đầu tư sau điều chỉnh 233.705,5 tỷ đồng.
Đến thời điểm kiểm toán, tháng 3/2017 có 57 dự án hoàn thành đưa vào khai thác góp phần giải quyết tắc nghẽn, quá tải và từng bước hình thành hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội, song còn tồn tại nhiều hạn chế.
Cụ thể, Bộ Giao thông vận tải không gửi danh mục dự án đến các bộ, ngành và địa phương có liên quan để lấy ý kiến khi xây dựng và phê duyệt danh mục 66 dự án gọi vốn đầu tư theo hình thức PPP. 49/75 dự án được công bố trên phương tiện thông tin đại chúng, trong đó có 45/49 dự án không thuộc danh mục 66 dự án được phê duyệt.
Đáng chú ý, 56/75 dự án là nâng cấp, cải tạo, mở rộng các tuyến đường do ngân sách đầu tư từ trước (2.535km). Chỉ có 19/75 dự án đầu tư mới (526 km) thấp hơn nhiều so với mục tiêu đầu tư mới 2.629km trong danh mục kêu gọi đầu tư được phê duyệt.
74/75 dự án thực hiện theo hình thức chỉ định thầu, trong đó Bộ Giao thông vận tải đãt ham mưu trình Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chỉ định thầu 22 dự án ngoài quy định, lựa chọn một số nhà đầu tư chưa đảm bảo năng lực theo quy định.
Ngoài ra, qua kiểm toán chi tiết 40 dự án cho thấy, các dự án đã đưa vào trong phương án tài chính một số nội dung chưa có quy định để tính thời gian hoàn vốn, lập phương án tài chính còn thiếu sót, tỷ lệ lợi nhuận giữa các dự án và các nhà đầu tư còn chênh lệch lớn (11% đến 13%), vị trí đặt một số trạm thuphí chưa phù hợp, 31/87 trạm không đảm bảo khoảng cách tối thiểu giữa hai trạm là 70 km; nghiệm thu, thanh toán còn sai sót; chất lượng thi công chưa đảm bảo.
Qua kết quả kểm tra, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 40 dự án là 120 năm so với phương án tài chính ban đầu và giảm giá trị đầu tư 1.467,3 tỷ đồng. Trước đó, từ năm 2016 trở về trước, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị giảm thời gian thu phí 107,4 năm của 27 dự án.
