Thuế xuất nhập khẩu: Những lưu ý cho doanh nghiệp

Tổng quan và vai trò của thuế xuất nhập khẩu

Hệ thống thuế xuất nhập khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết hoạt động thương mại, bảo vệ sản xuất trong nước và tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Thuế xuất nhập khẩu không chỉ tác động đến chi phí kinh doanh của doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chuỗi cung ứng, khả năng cạnh tranh của hàng hóa và chiến lược thị trường của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu.

Việc hiểu rõ các quy định về thuế cũng như những thay đổi chính sách mới là điều kiện tiên quyết giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, đảm bảo tuân thủ pháp luật và tận dụng được các ưu đãi thuế quan.

Theo Sổ tay thuế Việt Nam 2024 của PwC Việt Nam, thuế xuất nhập khẩu bao gồm các khoản thuế cơ bản như thuế nhập khẩu, thuế xuất khẩu, định giá hải quan, miễn thuế, hoàn thuế và các loại thuế khác đối với hàng nhập khẩu.

Thuế nhập khẩu là loại thuế đánh vào hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam, với mức thuế suất được áp dụng theo biểu thuế quy định hoặc theo cam kết trong các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia.

Một số hàng hóa nhập khẩu có thể được miễn thuế nhập khẩu có thể kể đến như:

• Máy móc thiết bị, phương tiện vận tải chuyên dùng và vật tư xây dựng (trong nước chưa sản xuất được) nhập khẩu để tạo tài sản cố định của dự án ưu đãi đầu tư.
• Máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải chuyên dụng, nguyên vật liệu (trong nước chưa sản xuất được), thiết bị y tế và thiết bị văn phòng nhập khẩu để phục vụ hoạt động dầu khí.
• Nguyên liệu, vật tư, linh kiện nhập khẩu để gia công sản phẩm xuất khẩu; sản phẩm hoàn chỉnh nhập khẩu để gắn vào sản phẩm gia công. Nguyên liệu, vật tư, linh kiện nhập khẩu để sản xuất hàng hóa xuất khẩu.
• Hàng hóa sản xuất, gia công, tái chế, lắp ráp tại khu phi thuế quan không sử dụng nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu từ nước ngoài khi nhập khẩu vào thị trường trong nước.
• Nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được nhập khẩu để sản xuất của một số dự án ưu đãi đầu tư.
• Hàng hóa tạm nhập, tái xuất hoặc tạm xuất, tái nhập để bảo hành, sửa chữa, thay thế.

Cũng theo Sổ tay thuế 2024 của PwC Việt Nam, các loại hàng hóa đã nộp thuế nhưng chưa nhập khẩu, hay các loại hàng hóa nhập khẩu nhưng chưa sử dụng, phải tái xuất và hàng hóa được nhập khẩu để sản xuất hàng hóa tiêu thụ trong nước nhưng sau đó được sử dụng để sản xuất hàng hóa xuất khẩu thì về cơ bản có thể được hoàn lại thuế nhập khẩu đã nộp.

Trong khi đó, thuế xuất khẩu thường ít phổ biến hơn nhưng vẫn áp dụng đối với một số mặt hàng như khoáng sản, tài nguyên thiên nhiên nhằm kiểm soát dòng chảy hàng hóa ra nước ngoài và thúc đẩy chế biến sâu trong nước.

Chỉ có một số mặt hàng phải chịu thuế xuất khẩu, chủ yếu là tài nguyên thiên nhiên như cát, đá phấn, đá cẩm thạch, đá granit, quặng, dầu thô, lâm sản, và phế liệu kim loại… Mức thuế suất dao động từ 0% đến 40%.

Giá tính thuế xuất khẩu là giá FOB (Free On Board)/giá giao tại biên giới, tức là giá bán của hàng hóa tại cảng đi như được ghi trong hợp đồng, hoặc hóa đơn không bao gồm cước vận chuyển quốc tế và phí bảo hiểm quốc tế.

Trong trường hợp trị giá tính thuế của hàng hóa xuất khẩu không đủ điều kiện hoặc không thể xác định được bằng trị giá giao dịch (tức là giá bán ghi trong hợp đồng), cơ quan hải quan sẽ xác định trị giá tính thuế cho hàng hóa xuất khẩu bằng cách tuần tự áp dụng các phương pháp định giá sau: giá bán của hàng hóa xuất khẩu giống hệt, tương tự trong cơ sở dữ liệu trị giá hải quan; giá bán của hàng hóa giống hệt, tương tự tại thị trường Việt Nam sau khi quy đổi về giá bán của hàng hóa tính đến cửa khẩu xuất; giá bán của hàng hóa xuất khẩu do cơ quan hải quan thu thập, tổng hợp, phân loại.

Một trong những yếu tố quan trọng của hệ thống thuế xuất nhập khẩu là cơ chế định giá hải quan, giúp xác định chính xác trị giá tính thuế của hàng hóa dựa trên giá giao dịch thực tế hoặc các phương pháp thay thế nếu không có đủ thông tin xác thực.

Định giá hải quan không chỉ ảnh hưởng đến mức thuế phải nộp mà còn có thể dẫn đến tranh chấp giữa doanh nghiệp và cơ quan hải quan nếu có sự khác biệt trong cách tính toán. Việc tuân thủ các quy định về định giá, kê khai trung thực và chuẩn bị đầy đủ hồ sơ là điều kiện cần thiết để đảm bảo thông quan thuận lợi.

Ngoài thuế nhập khẩu và xuất khẩu, hệ thống thuế tại Việt Nam cũng bao gồm các chính sách miễn thuế và hoàn thuế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất xuất khẩu.

Hàng hóa nhập khẩu phục vụ sản xuất hàng xuất khẩu, máy móc thiết bị thuộc các dự án đầu tư được hưởng ưu đãi, hoặc nguyên liệu nhập khẩu sau đó tái xuất đều có thể thuộc diện miễn thuế hoặc hoàn thuế nếu đáp ứng đủ điều kiện.

Tuy nhiên, để được hưởng các ưu đãi này, doanh nghiệp cần nắm rõ quy trình kê khai, đảm bảo hồ sơ chứng từ đầy đủ và tuân thủ các yêu cầu của cơ quan thuế và hải quan.

Bên cạnh các khoản thuế chính, doanh nghiệp nhập khẩu cũng có thể phải chịu thêm các loại thuế khác như thuế tiêu thụ đặc biệt đối với hàng xa xỉ, thuế bảo vệ môi trường đối với hàng hóa có tác động đến môi trường, thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp hoặc thuế tự vệ đối với một số mặt hàng nhập khẩu có nguy cơ gây ảnh hưởng tiêu cực đến ngành sản xuất trong nước.

Những khoản thuế này có thể tác động đáng kể đến chi phí kinh doanh, đòi hỏi doanh nghiệp phải có kế hoạch tài chính và chiến lược nhập khẩu phù hợp để tối ưu hóa chi phí và hạn chế rủi ro.

Kiểm tra hải quan và giảm thiểu rủi ro

Trong thực tế, kiểm tra hải quan là một trong những vấn đề doanh nghiệp cần quan tâm khi thực hiện hoạt động xuất nhập khẩu. Việc thông quan hàng hóa có thể bị chậm trễ hoặc gặp khó khăn nếu doanh nghiệp không chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng từ hoặc gặp sai sót trong kê khai.

Các cơ quan chức năng ngày càng tăng cường việc rà soát, kiểm tra các chứng từ, hồ sơ liên quan đến kê khai hàng hóa nhằm đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong việc xác định giá trị tính thuế.

Ví dụ, một số doanh nghiệp xuất khẩu nguyên liệu chế biến hoặc nhập khẩu máy móc thiết bị cần lưu ý đặc biệt trong việc khai báo mã số hồ sơ và giá trị giao dịch, bởi sai sót trong quá trình này có thể dẫn đến việc bị kiểm tra, chậm thông quan hoặc phát sinh các khoản phạt không mong muốn.

Không chỉ dừng lại ở việc đối mặt với các quy định hành chính khắt khe, doanh nghiệp còn phải chủ động xây dựng hệ thống quản trị rủi ro nội bộ để giảm thiểu tác động từ các cuộc kiểm tra hải quan.

Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp như các nhà sản xuất hàng may mặc, điện tử hoặc chế biến thực phẩm đã gặp phải những trường hợp bị phát hiện sai sót trong kê khai thuế do không cập nhật kịp thời các thay đổi về quy định định giá hải quan.

Các vấn đề liên quan đến phân loại hàng hóa, xác định mã số hồ sơ hoặc khai báo giá trị không chính xác có thể dẫn đến tranh chấp với cơ quan hải quan và phát sinh các khoản phạt không mong muốn.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số vào quản trị thuế và quản lý chứng từ cũng là một giải pháp thiết thực được nhiều doanh nghiệp áp dụng. Các hệ thống quản lý tự động giúp theo dõi, kiểm soát và lưu trữ dữ liệu một cách chính xác, đồng thời hỗ trợ việc truy xuất nhanh chóng khi cơ quan hải quan yêu cầu.

Chính nhờ có sự đổi mới này, nhiều doanh nghiệp đã giảm thiểu được thời gian chờ đợi trong quá trình thông quan và hạn chế các rủi ro pháp lý phát sinh do sai sót trong kê khai. Qua đó, họ không chỉ đảm bảo tuân thủ quy định của cơ quan chức năng mà còn tối ưu hóa chi phí và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Doanh nghiệp cần nâng cao năng lực quản trị thuế, đầu tư vào công nghệ để theo dõi và quản lý dữ liệu, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia thuế để đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật.